Ποια προβλήματα δημιουργεί η αυξημένη αποκέντρωση της ιαπωνικής οικονομίας;

Με το βλέμμα στραμμένο στις τοπικές εκλογές του Απριλίου, η κυβέρνηση έχει προορίσει περισσότερο από 1 τρισ. γιεν στον προϋπολογισμό για το οικονομικό έτος 2014 και το γενικό προϋπολογισμό του οικονομικού έτους 2015 με σκοπό την «περιφερειακή αναζωογόνηση». Οι δαπάνες δε θα περιοριστούν στον ένα χρόνο όμως. Οι εκροές θα συνεχιστούν ως μέρος ένος πενταετούς προγράμματος με στόχο την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας, την προώθηση των ανθρωπίνων πόρων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, τα οποία ενέκρινε το υπουργικό συμβούλιο στις 27 Δεκεμβρίου.

Ένας στόχος του πενταετούς αυτού προγράμματος είναι να μειώσει την εσωτερική μετανάστευση, μειώνοντας τον αριθμό των ατόμων που μεταναστεύουν στο Τόκιο στους 60.000 το χρόνο και ενθαρρύνοντας έναν επιπλέον αριθμό 40.000 ανθρώπων κάθε χρόνο να αφήσουν την πρωτεύουσα για να ζήσουν στην επαρχία. Η κυβέρνηση στοχεύει να κάνει το Τόκιο λιγότερο πόλο έλξης, καθώς όχι μόνο πιστεύει ότι η συγκέντρωση οικονομικών πόρων αποτελεί πλήγμα για την τοπική οικονομία, αλλά ότι η εισροή αποτελεί το βασικό λόγο για τον οποίο ο συνολικός ρυθμός γονιμότητας της Ιαπωνίας συνεχίζει να πέφτει. Αλλά θα μπορέσει μία τέτοια αποκέντρωση να δώσει στην πραγματικότητα ώθηση στην ανάπτυξη και να αυξήσει το ρυθμό γεννήσεων;

Αρχικά, η αποκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας από τη μητροπολιτική περιοχή του Τόκιο αποτελεί σημαντική αντίθεση μίας στρατηγικής ανάπτυξης. Η ανάπτυξη στα μεγάλα αστικά κέντρα είναι η πηγή της οικονομικής ανάπτυξης κάθε έθνους. Το δέλεαρ καλύτερης εργασίας και οι πιο δελεαστικές επενδύσεις οδηγούν τους ανθρώπους, τα αγαθά και το κεφάλαιο να εισρέουν στις μεγαλύτερες πόλεις με τις περισσότερες επιχειρηματικές προοπτικές. Φυσικά, η συσσώρευση στις πόλεις ενέχει κόστη. Η συμφόρηση για παράδειγμα μπορεί να μειώσει την κερδοφορία μίας πόλης. Παρόλα αυτά, καθώς η καινοτομία πάντα βρίσκει νέους τρόπους να ελαφρύνει τη συμφόρηση και να ωθήσει την κερδοφορία, η εισροή πόρων στις μεγάλες πόλεις είναι βέβαιο ότι θα συνεχιστεί. Αυτή η συγκέντρωση πόρων είναι εμφανής άλλωστε σε όλα τα μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα του κόσμου.

Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι το θετικό στοιχείο των πόλεων είναι ότι διευκολύνουν την επαφή πρόσωπο με πρόσωπο το οποίο θα μπορούσε να έχει μία θετική επίδραση στην τάση ανάπτυξης μέσω της μεταφοράς γνώσης. Στο εργασιακό περιβάλλον, η παραγωγικότητα συχνά τείνει να είναι υψηλότερη όταν η συσσώρευση είναι μεγαλύτερη.

Ο Άνταμ Σμιθ στον Πλούτο των Εθνών αναφέρει ότι το μέγεθος της αγοράς προσδιορίζει το βαθμό του καταμερισμού εργασίας. Όταν ο καταμερισμός εργασίας είναι εκτενής, αυτό σημαίνει την εμφάνιση νέων επιχειρήσεων που προσφέρουν νέα αγαθά και υπηρεσίες. Παρόλα αυτά, ακόμα και όταν υπάρχει λανθάνουσα ανάγκη για νέα αγαθά και υπηρεσίες, οι επιχειρήσεις που θα τα προσφέρουν δε θα αναδυθούν εάν το μέγεθος της αγοράς είναι μικρό. Εάν η αγορά είναι αρκετά μεγάλη για να εγγυηθεί κέρδη, τότε θα εμφανιστούν νέοι επιχειρηματίες για να παρέχουν τα αγαθά και τις υπηρεσίες που αναζητά ο κόσμος. Αυτό αποτελεί μία ανεξάντλητη πηγή ανάπτυξης.

Ένα συχνό αντεπιχείρημα στην αστική συγκέντρωση είναι ότι επιταχύνει την παρακμή της υπαίθρου. Στην πραγματικότητα, όμως, οι αναδιανεμητικές πολιτικές που βασίζονται σε αυτή τη λογική όχι μόνο εξαντλούν τις πόλεις από οικονομικούς πόρους, αλλά μπορεί να αποτρέψουν τις αγροτικές οικονομίες οι οποίες θα έπρεπε να ευνοηθούν από την ανάπτυξη. Παρόλο που οι πόλεις απολαμβάνουν συγκριτικό πλεονέκτημα σε αυτές τις βιομηχανίες όπου η συγκέντρωση φέρνει το μεγαλύτερο όφελος, το συγκριτικό πλεονέκτημα της υπαίθρου βρίσκεται σε εκείνες τις οικονομικές δραστηριότητες που μπορούν να αξιοποιήσουν τα οφέλη της εντατικοποίησης- στη γεωργία για παράδειγμα. Η ιαπωνική γεωργία έχει χαμηλή παραγωγικότητα όχι επειδή η κατά κεφαλή έκταση καλλιεργούμενης γης είναι υψηλή αλλά επειδή είναι πολύ χαμηλή. Με άλλα λόγια, το πρόβλημα έγκειται στην υπερβάλλουσα εισροή εργασίας και όχι στην ανεπαρκή εισροή εργασίας.

Ένα άλλο θέμα που μας ανησυχεί σχετικά με την «περιφερειακή αναζωογόνηση» της στρατηγικής του κ Άμπε είναι το γεγονός ότι η κυβέρνηση ελπίζει να αναστρέψει την εγκατάλειψη της υπαίθρου και να σταματήσει τη μείωση του ποσοστού γονιμότητας της Ιαπωνίας μέσω της παύσης της μονόδρομης ροής του πληθυσμού προς το Τόκιο, όπου ο δείκτης γονιμότητας είναι χαμηλότερος. Αλλά η λογική πίσω από μία τέτοια πολιτική είναι αμφίβολη. Ενώ το ποσοστό γονιμότητας στο Τόκιο είναι, πράγματι, το χαμηλότερο στη χώρα, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το ποσοστό γάμων στο Τόκιο είναι χαμηλό. Αλλά μεταξύ των παντρεμένων ζευγαριών, το ποσοστό γεννήσεων στο Τόκιο δεν είναι πραγματικά χαμηλότερο από ότι σε άλλα μέρη της χώρας (οι γεννήσεις εκτός γάμου είναι στατιστικά ασήμαντες στην Ιαπωνία). Έτσι, εφόσον οι άνθρωποι δεν παντρεύονται, μεταφέροντας ανθρώπους από το Τόκιο στην ύπαιθρο δε θα επιφέρει βελτίωση στο ποσοστό γονιμότητας του έθνους.