Γιατί οι μόνιμοι εργαζόμενοι συνεχίζουν να εργάζονται τον ίδιο αριθμό ωρών παρά την τεχνολογική πρόοδο και την αύξηση της παραγωγικότητας; Αυτό είναι ένα από τα ερωτήματα που εξετάζονται σε πρόσφατη μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μόνο αν συμπεριληφθούν στην ανάλυση οι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης μπορεί να παρατηρηθεί συνέχιση της ιστορικής τάσης μείωσης του χρόνου εργασίας για τον μέσο εργαζόμενο. Αν και, ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, υπάρχει σαφής επιβράδυνση από τη δεκαετία του 1980 σε σύγκριση με τις προηγούμενες περιόδους. Αυτό σημαίνει ότι η μερική απασχόληση έχει διαδραματίσει βασικό ρόλο ως ο κύριος μοχλός της συνολικής μείωσης του χρόνου εργασίας τις τελευταίες δεκαετίες στην Ευρώπη.

Γιατί οι εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης συνεχίζουν να εργάζονται τις ίδιες ώρες;

Στις έξι χώρες της ΕΕ στις οποίες εστιάζει η έρευνα, οι εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης αντιπροσωπεύουν 3 στους 4 εργαζόμενους και εργάζονται περίπου τον ίδιο αριθμό ωρών με αυτόν της δεκαετίας του 1980. Αυτό οφείλεται σε αντίρροπες δυνάμεις που επηρεάζουν τα ωράρια εργασίας τους, οι οποίες εξηγούν από κοινού τη σχετική σταθερότητα των ωρών εργασίας μεταξύ των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης με την πάροδο του χρόνου.

 Από την άλλη πλευρά, άλλες τομεακές τάσεις ωθούν τις ώρες εργασίας πλήρους απασχόλησης προς την αντίθετη κατεύθυνση. Αυτές είναι κυρίως η επέκταση των δημόσιων υπηρεσιών (όπου είναι τυπικό να υπάρχουν μικρότερες ώρες εργασίας), η μείωση της βαρύτητας του τομέα παραγωγής αγαθών (ο οποίος ιστορικά περιλάμβανε μεγάλες ώρες εργασίας) και η μείωση τόσο της επικράτησης όσο και της έντασης του χρόνου της αυτοαπασχόλησης.

 Ενώ συνολικά ο χρόνος εργασίας έχει μειωθεί ελαφρώς στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες, αυτό οφείλεται στην επέκταση των μη τυποποιημένων μορφών εργασίας, κυρίως της μερικής απασχόλησης. Εν τω μεταξύ, οι περισσότεροι εργαζόμενοι (όσοι εργάζονται με πλήρες ωράριο) συνέχισαν να έχουν όμοιες ώρες εργασίας. Για το λόγο αυτό, η μείωση του χρόνου εργασίας εξακολουθεί να θεωρείται από πολλούς ως μη γενόμενη.

 Επέκταση μερικής απασχόλησης: ο κύριος μοχλός για τη μείωση του χρόνου εργασίας

 Όπως προαναφέρθηκε, από τη δεκαετία του 1980, οι μειώσεις του χρόνου εργασίας στην Ευρώπη είναι εμφανείς μόνο όταν στην ανάλυση περιλαμβάνονται οι εργαζόμενοι με μερική απασχόληση. Η αύξηση και η καθιέρωση της μερικής απασχόλησης ήταν ο κύριος μοχλός της συνολικής μείωσης του χρόνου εργασίας τις τελευταίες δεκαετίες.

Πράγματι, οι εργαζόμενοι με μερική απασχόληση εργάζονται περίπου τις μισές ώρες από τους αντίστοιχους εργαζόμενους με πλήρη απασχόληση. Καθώς οι συμβάσεις μερικής απασχόλησης αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία (στις έξι χώρες του δείγματός μας, η μερική απασχόληση αυξήθηκε από το 16% της συνολικής απασχόλησης το 1992 στο 24% το 2022), θα μειώσουν αυτομάτως τις μέσες ώρες εργασίας. Σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1980, απασχολούνται περισσότεροι άνθρωποι, ιδίως γυναίκες- ωστόσο, η απασχόληση έχει επίσης γίνει, κατά μέσο όρο, πιο κατακερματισμένη (και λιγότερο χρονοβόρα για όσους δεν ανήκουν στον κανόνα πλήρους απασχόλησης).

Ποιοι είναι οι κύριοι παράγοντες που εξηγούν την επέκταση της μερικής απασχόλησης;

Από τη δεκαετία του 1980, οι κανονιστικές αλλαγές και η στροφή προς την αποτυποποίηση της σχέσης εργασίας επέτρεψαν την ανάπτυξη πιο ευέλικτων και λιγότερο χρονοβόρων επιλογών απασχόλησης, όπως η μερική απασχόληση. Αυτές οι νέες μορφές εργασίας επικράτησαν περισσότερο μεταξύ των γυναικών και στον τομέα των υπηρεσιών. Ερευνητές εκτιμούν για αυτόν τον λόγο, ότι η τριτογενοποίηση της οικονομίας και η θηλυκοποίηση της απασχόλησης είναι δύο σημαντικοί παράγοντες που συνέβαλαν στη μείωση του χρόνου εργασίας, καθώς υποστήριξαν την επέκταση της μερικής απασχόλησης.

Συμπεράσματα και επιπτώσεις στην πολιτική

Μετά από μια μακρά περίοδο σταθερής μείωσης των ωρών εργασίας (1870-1980), οι τάσεις στην Ευρώπη σταθεροποιήθηκαν γύρω από ένα τμηματικό πρότυπο, με το μεγαλύτερο μέρος των εργαζομένων να εξακολουθεί να ακολουθεί τον κανόνα των 40 ωρών εβδομαδιαίως. Ένα αυξανόμενο ποσοστό μη τυπικών εργαζομένων έχει μικρότερα και πιο ευέλικτα ωράρια. Εάν οι μέσες ώρες εργασίας έχουν μειωθεί ελαφρώς από τότε, αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αυξανόμενη επικράτηση της μερικής απασχόλησης.

Ωστόσο, η πλειονότητα των εργαζομένων (όσοι έχουν πλήρες ωράριο) εξακολουθεί να εργάζεται το ίδιο με την δεκαετία του 1980. Οι διαρθρωτικοί μετασχηματισμοί, όπως η επέκταση των ιδιωτικών υπηρεσιών και η επαγγελματική αναβάθμιση, μαζί με την αλλαγή της στάσης απέναντι στην εργασία (που προωθείται από τον ανταγωνισμό του καθεστώτος και τις μεταβαλλόμενες εργασιακές αξίες), συνέβαλαν σε αυτή τη σταθεροποίηση και απέτρεψαν την περαιτέρω μείωση των ωρών εργασίας πλήρους απασχόλησης.

Η μείωση του χρόνου εργασίας, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την πρόταση για τετραήμερη εβδομάδα εργασίας, αποτελεί σημαντικό θέμα στις τρέχουσες ευρωπαϊκές συζητήσεις. Η προσοχή αυτή είναι δικαιολογημένη, δεδομένου ότι οι περισσότεροι ευρωπαίοι εργαζόμενοι δεν έχουν βιώσει σημαντική μείωση του χρόνου εργασίας εδώ και δεκαετίες. Το αφήγημα ότι η τεχνολογική πρόοδος έχει οδηγήσει σε μείωση του φόρτου εργασίας ακούγεται κούφιο για πολλούς, καθώς συνεχίζουν να εργάζονται πολλές ώρες παρά τις προόδους στη μηχανοργάνωση, την αυτοματοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη.

Εν τω μεταξύ, περίπου το 20% των εργαζομένων μερικής απασχόλησης στην ΕΕ είναι παγιδευμένο σε ακούσια μερική απασχόληση, δουλεύοντας λιγότερες ώρες από όσες επιθυμούν. Οι μελλοντικές πολιτικές για τον χρόνο εργασίας στην ΕΕ θα πρέπει να αντιμετωπίσουν άμεσα αυτές τις ανισορροπίες, αναγνωρίζοντας τον υποκείμενο κατακερματισμό των συνθηκών απασχόλησης. Προωθώντας μια πιο δίκαιη κατανομή της εργασίας και του ελεύθερου χρόνου, οι πολιτικές μπορούν να ωφελήσουν τους εργαζόμενους πλήρους απασχόλησης μειώνοντας τις ώρες εργασίας τους. Αντίθετα, οι πολιτικές που δίνουν κίνητρα στις επιχειρήσεις να προσφέρουν διευρυμένο ωράριο στους εργαζόμενους μερικής απασχόλησης που το επιθυμούν θα μπορούσαν να βελτιώσουν την ποιότητα των μη τυποποιημένων θέσεων εργασίας, ευθυγραμμιζόμενες με τον ευρύτερο στόχο της βελτίωσης της ποιότητας της εργασίας.

Ακολουθήστε το reporter.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο reporter.gr