Η πρόσφατη έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (World Economic Outlook, October 2021) περιλαμβάνει εκτίμηση για άνοδο του ελληνικού ΑΕΠ κατά 6,5% το 2021, από 3,8% που ήταν η πρόβλεψη του ίδιου οργανισμού τον Απρίλιο. Η ανοδική τροχιά που ακολουθεί η οικονομική δραστηριότητα αντανακλάται και στη σημαντική πτώση του ποσοστού της ανεργίας η οποία, σύμφωνα με τις εποχικές εκτιμήσεις της ΕΛΣΤΑΤ, διαμορφώθηκε τον Αύγουστο σε 13,9%, έναντι 14% τον προηγούμενο μήνα και 16,9% τον Αύγουστο του 2020.

Ωστόσο, οι πληθωριστικές πιέσεις που επικρατούν την τρέχουσα περίοδο σε διεθνές επίπεδο, αν και αναμένεται να έχουν έναν προσωρινό χαρακτήρα, συμβάλλουν στη δημιουργία ενός κλίματος αβεβαιότητας, σχετικά με την επίπτωση που αναμένεται να έχουν στην αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών και κατ’ επέκταση στην καταναλωτική δαπάνη. Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (Speech by Christine Lagarde, President of the ECB, "Beyond the pandemic: the future of monetary policy", 28.9.2021) εκτιμά ότι οι αιτίες των πληθωριστικών πιέσεων που υφίστανται τους τελευταίους μήνες είναι προσωρινές και συνδέονται με την έντονη πτώση του επιπέδου τιμών κατά το προηγούμενο έτος (επιδράσεις βάσης), τη δυναμική αναθέρμανση των οικονομιών μετά από την άρση των περιοριστικών μέτρων, αλλά και την ανισορροπία που παρατηρείται μεταξύ προσφοράς και ζήτησης σε ορισμένους κλάδους (βλ. Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων της 23.9.2021).

Η άνοδος του επιπέδου τιμών, σε βασικά προϊόντα και κυρίως στην ενέργεια που σημειώνεται τους τελευταίους μήνες σε παγκόσμιο επίπεδο, ενδέχεται να επιβαρύνει σημαντικά τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς συμπιέζοντας εν τέλει την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών. Όπως παρατηρείται στο Γράφημα 1, σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία του Οκτωβρίου η τιμή του πετρελαίου ανήλθε σε περίπου 84 δολάρια ανά βαρέλι, τιμή πάνω από τέσσερις φορές υψηλότερη από εκείνη που είχε καταγραφεί εν μέσω πανδημίας (περίπου 20 δολ. ανά βαρέλι εντός του Απριλίου του 2020). Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι η πτώση που κατέγραψε την περυσινή χρονιά η τιμή του πετρελαίου, εξαιτίας των περιορισμών στις μετακινήσεις και της επακόλουθης πτώσης της ζήτησης, ήταν ραγδαία, ενώ τα επίπεδα των τιμών του πετρελαίου κατά την τρέχουσα περίοδο είναι αντίστοιχα του 2018 (περίπου 85 δολ. ανά βαρέλι στις αρχές Οκτωβρίου του 2018). Ως εκ τούτου η αξιοσημείωτη άνοδος που σημειώθηκε τους τελευταίους μήνες οφείλεται, μεταξύ άλλων και στις επιδράσεις βάσης (base effects). Σε ό,τι αφορά την τιμή του φυσικού αερίου, αυτή μειώθηκε ελαφρώς πιο ήπια, σε σύγκριση με το πετρέλαιο κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown το 2020, αλλά η άνοδος που σημειώθηκε έκτοτε και κυρίως κατά τους τελευταίους δύο μήνες ήταν ιδιαίτερα έντονη. Μάλιστα εντός του Οκτωβρίου η τιμή του φυσικού αερίου ξεπέρασε τα 6 δολάρια ανά εκατομμύριο βρετανικές θερμικές μονάδες (Metric Million British Thermal Unit, MMBtu), για πρώτη φορά από το 2014. Η άνοδος της τιμής του φυσικού αερίου οφείλεται πρωτίστως στην αυξημένη ζήτηση αλλά και στη σχετικά περιορισμένη προσφορά (βλ. επόμενη ενότητα).

Οι ανωτέρω αυξήσεις αντανακλώνται και στις ετήσιες μεταβολές του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ) για τα εν λόγω προϊόντα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο), αλλά και για την ηλεκτρική ενέργεια. Η τιμή της τελευταίας επίσης ακολουθεί ανοδική τροχιά, εξαιτίας της αύξησης των τιμών των δικαιωμάτων εκπομπών ρύπων διοξειδίου του άνθρακα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, της συνεπακόλουθης αύξησης της τιμής του φυσικού αερίου προς το οποίο εστράφη η ζήτηση αλλά και των καιρικών συνθηκών που επικράτησαν το καλοκαίρι που είχαν ως αποτέλεσμα τη μειωμένη παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Όπως παρατηρείται στο Γράφημα 2, ο ΕνΔΤΚ στον ηλεκτρισμό, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες αυξήθηκε ήπια, κατά 0,7%-0,8% και σημαντικά χαμηλότερα από τους μέσους όρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ-27) και της Ευρωζώνης (περί του 8,6%). Αντίθετα, ο ΕνΔΤΚ στο φυσικό αέριο παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις σε σύγκριση με την ΕΕ-27 και την Ευρωζώνη. Από τον Φεβρουάριο του 2020, έως και τον Σεπτέμβριο πέρυσι οι μειώσεις που κατέγραψε ο εν λόγω δείκτης ξεπέρασαν το 20%, σε ετήσια βάση, ενώ από τον φετινό Μάιο μέχρι και τον Αύγουστο οι αυξήσεις ήταν ιδιαίτερα έντονες. Συγκεκριμένα τον Ιούλιο, σε σύγκριση με τον αντίστοιχο περυσινό μήνα, η άνοδος που καταγράφηκε στον ΕνΔΤΚ-φυσικό αέριο ήταν ίση με 44,3%, ενώ τον Αύγουστο, αντίστοιχα, με 55,8%. Τέλος, ο ΕνΔΤΚ που περιλαμβάνει τα υγρά καύσιμα, δηλαδή το πετρέλαιο σημείωσε μέση ετήσια αύξηση 29% κατά τη χρονική περίοδο Μαΐου-Αυγούστου 2021, έναντι περίπου 24%, αντίστοιχα, στην ΕΕ-27 και στην Ευρωζώνη.

Εν όψει του χειμώνα, είναι κρίσιμο να ληφθούν μέτρα για την προστασία του διαθεσίμου εισοδήματος των νοικοκυριών, λόγω της υψηλής επιβάρυνσης των οικογενειακών προϋπολογισμών. Η Ελληνική Κυβέρνηση έχει ήδη προχωρήσει στην υιοθέτηση μέτρων στήριξης της κοινωνίας κατά των αρνητικών επιπτώσεων της 

σκοπό να καλύψει μεγαλύτερο ποσοστό νοικοκυριών (άνω του ενός εκατομμυρίου, έναντι περίπου 707 χιλ. νοικοκυριά το 2020). Παράλληλα, όπως είχε ανακοινώσει η κυβέρνηση στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης θα δοθεί επιδότηση στους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος των νοικοκυριών, ενώ αναμένεται να εφαρμοστεί αντίστοιχη πολιτική και στους λογαριασμούς κατανάλωσης φυσικού αερίου. Το δημοσιονομικό κόστος από τις επιδοτήσεις των λογαριασμών ρεύματος αναμένεται να ανέλθει σε Ευρώ 326 εκατ., ενώ το κόστος του επιδόματος θέρμανσης, αντίστοιχα σε Ευρώ 168 εκατ. Παράλληλα, στη ΔΕΘ ανακοινώθηκαν πρόσθετες πολιτικές, οι οποίες κυρίως αφορούν στη μείωση της φορολογίας, με σκοπό τη στήριξη των εισοδημάτων, αλλά και των επιχειρήσεων (π.χ. επέκταση της απαλλαγής από την ειδική εισφορά αλληλεγγύης το 2022, μείωση των ασφαλιστικών εισφορών στον ιδιωτικό τομέα, μείωση του φόρου επιχειρήσεων από το 24% στο 22%, επέκταση της εφαρμογής των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ στις μεταφορές, τον καφέ και τα μη αλκοολούχα ποτά, στους κινηματογράφους και το τουριστικό πακέτο έως τον Ιούνιο του 2022, κ.λπ.).

Εκτός από τη στήριξη των εισοδημάτων, προκειμένου οι επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης στην ιδιωτική κατανάλωση να είναι όσο το δυνατόν πιο ήπιες για όσο διάστημα αυτή διαρκέσει, ένας επιπρόσθετος παράγοντας που θα καθορίσει τη δυναμική της ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας είναι η δυνατότητα των επιχειρήσεων να ανταπεξέλθουν. Το αυξημένο κόστος των πρώτων υλών αλλά και του κόστους των μεταφορικών, θα συμπιέσουν τα περιθώρια κέρδους των επιχειρήσεων. Ωστόσο η δυνατότητα μετακύλισης του αυξημένου κόστους στις τιμές των τελικών προϊόντων -που θα προσδιορισθεί, μεταξύ άλλων από την ελαστικότητα της ζήτησης για αυτά- αναμένεται να αντισταθμίσει σε διαφορετικό βαθμό ανά κλάδο και δραστηριότητα, τις επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης, στην πλευρά της παραγωγής.

Τέλος, σύμφωνα με το συντελεστή στάθμισης των προϊόντων ενέργειας στον πληθωρισμό -ο οποίος προκύπτει από την αναλογία των εν λόγω δαπανών των νοικοκυριών κατά το προηγούμενο έτος, στον οικογενειακό προϋπολογισμό- η επίδραση της αύξησης των τιμών ενέργειας στον συνολικό ΕνΔΤΚ στην Ελλάδα, αναμένεται να είναι ηπιότερη σε σύγκριση με την ΕΕ-27. Ο συντελεστής στάθμισης της ενέργειας στη χώρα μας είναι σημαντικά χαμηλότερος από τον μέσο όρο της ΕΕ-27 και ένας από τους χαμηλότερους μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών.

Πόσο προσωρινή μπορεί να είναι η επίδραση στο γενικό επίπεδο τιμών;

Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, ο εναρμονισμένος δείκτης τιμών καταναλωτή (ΕνΔΤΚ) του Σεπτεμβρίου του 2021, σε σύγκριση με τον αντίστοιχο Δείκτη του Σεπτεμβρίου του 2020, παρουσίασε αύξηση 1,9%, έναντι μείωσης 2,3% που σημειώθηκε κατά την αντίστοιχη σύγκριση του έτους 2020 με το 2019. Ο ΕνΔΤΚ στη Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ) αναμένεται να αυξηθεί περισσότερο, κατά 3,4% τον Σεπτέμβριο του 2021, έναντι μείωσης κατά 0,2% τον Σεπτέμβριο του 2020. Η αύξηση του ευρωπαϊκού δείκτη είναι η μεγαλύτερη που καταγράφηκε τα τελευταία 13 έτη. Οι τρέχουσες πληθωριστικές πιέσεις στη ΖτΕ και στην Ελλάδα έχουν εντείνει τον δημόσιο διάλογο, τόσο σχετικά με τους παράγοντες που τις προκάλεσαν, όσο και με τη μελλοντική εξέλιξή τους. Το φαινόμενο έρχεται σε αντίθεση με το περιβάλλον πολύ χαμηλού πληθωρισμού που παρατηρήθηκε την προηγούμενη δεκαετία. Παρά τη σημαντική αβεβαιότητα που επικρατεί, ως προς το πόσο επίμονες θα είναι οι ανοδικές πιέσεις στις τιμές, η ΕΚΤ αναμένει, τη βαθμιαία εξασθένησή τους κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους, καθώς όπως προαναφέρθηκε, οφείλονται σε προσωρινούς παράγοντες.

Η συρρίκνωση της ζήτησης που προκάλεσε η πανδημία, αρχικώς άσκησε περαιτέρω καθοδική πίεση στον ήδη χαμηλό πληθωρισμό της προηγούμενης δεκαετίας, με αποτέλεσμα ο ΕνΔΤΚ να μειωθεί σημαντικά το 2020. Μεγάλο μέρος αυτής της μείωσης αποδόθηκε στην αισθητή μείωση των τιμών των βασικών αγαθών. Ωστόσο, με την έναρξη της ανάκαμψης, από το δεύτερο τρίμηνο του 2021, ο ΕνΔΤΚ αυξήθηκε ραγδαία στη ΖτΕ, αν και ηπιότερα στην Ελλάδα. Πού οφείλεται, όμως, η τρέχουσα άνοδος του πληθωρισμού;

Πρώτον, σε μεγάλο βαθμό, στην αύξηση των τιμών της ενέργειας, εξαιτίας της αδυναμίας της παγκόσμιας προσφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου να ανταποκριθεί στην απότομη αύξηση της ζήτησης, μετά την έναρξη της ανάκαμψης. Επιβαρυντικός παράγοντας σε αυτήν την κατάσταση είναι η διατήρηση του περιορισμένου εφοδιασμού της ευρωπαϊκής αγοράς από τη ρωσική Gazprom. Αυτό συμβαίνει, διότι ο προηγούμενος, βαρύς χειμώνας οδήγησε σε μεγάλη αύξηση της εγχώριας ζήτησης φυσικού αερίου στη Ρωσία και ταυτόχρονα σε μείωση των εξαγωγών της, προκαλώντας ενεργειακό έλλειμμα στην Ευρώπη. Επίσης, η ελλιπής συντήρηση των υποδομών παραγωγής φυσικού αερίου (εξαιτίας της πανδημίας), ήταν ένας επιπρόσθετος παράγοντας της αδυναμίας αύξησης της παραγωγής του (“Tackling rising energy prices: a toolbox for action and support”, European Commission, October 2021).

Δεύτερον, στις επιδράσεις βάσης, όπως προαναφέρθηκε, δηλαδή στο γεγονός ότι συγκρίνουμε το φετινό επίπεδο τιμών με το αντίστοιχο, πολύ χαμηλό, ένα χρόνο πριν, εξαιτίας της συρρίκνωσης της ζήτησης που προκάλεσε η πανδημία.

Τρίτον, στη διαταραχή που προκλήθηκε στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα, μετά την ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας διεθνώς που οδήγησε σε ανισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων και τη σταδιακή αποκατάσταση της οικονομικής δραστηριότητας, η απότομη άνοδος της ζήτησης οδήγησε σε αύξηση των τιμών των βιομηχανικών αγαθών. Επίσης, η επανεκκίνηση της οικονομίας μετά την άρση του lockdown, άσκησε πληθωριστικές πιέσεις στον τομέα των υπηρεσιών, ιδιαίτερα εκείνων που πριν είχαν επηρεαστεί δυσμενώς από τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης.

Τέλος, η αλλαγή του ενεργειακού μείγματος στην ΕΕ-27 και η πρόθεση για μετάβαση σε ένα παραγωγικό μοντέλο που θα βασίζεται περισσότερο σε ανανεώσιμες και λιγότερο σε παραδοσιακές πηγές ενέργειας (π.χ. λιγνίτης, άνθρακας και πετρέλαιο), οδήγησαν σε αύξηση της τιμής των δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων διοξειδίου του άνθρακα που πληρώνουν οι παραγωγοί ενέργειας, με αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους παραγωγής, το οποίο εν συνεχεία μετακυλίεται τόσο στη χονδρική όσο και στη λιανική αγορά.

Ακολουθήστε το reporter.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο reporter.gr