Αυτή η δέκατη έκθεση αξιολόγησης από τότε που ιδρύθηκε το CEPEJ το 2002, η πρώτη που μετρά τον αντίκτυπο της πανδημίας του Covid στα δικαστικά συστήματα, παρέχει στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και στους επαγγελματίες της δικαιοσύνης ένα πρακτικό και λεπτομερές εργαλείο για την καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας της δικαιοσύνης στην Ευρώπη για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητα και ποιότητα.

Η έκθεση υπογραμμίζει ότι το τμήμα του προϋπολογισμού που διατίθεται στη δικαιοσύνη στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες παραμένει χαμηλό σε σύγκριση με άλλους δημόσιους τομείς, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 0,31% του ΑΕΠ. Κατά μέσο όρο, κάθε χώρα ξοδεύει 85,4 ευρώ ανά κάτοικο για το δικαστικό της σύστημα (7,31 ευρώ περισσότερα από το 2020). Οι πλουσιότερες χώρες διαθέτουν γενικά υψηλότερο προϋπολογισμό στο δικαστικό σύστημα, που μερικές φορές ξεπερνά τα 200 ευρώ ανά κάτοικο, ενώ οι λιγότερο πλούσιες χώρες αφιερώνουν μεγαλύτερο ποσοστό του ΑΕΠ τους στη δικαιοσύνη, αντικατοπτρίζοντας μεγαλύτερη προσπάθεια σε σχέση με τους οικονομικούς τους πόρους. Κατά μέσο όρο, τα 2/3 του προϋπολογισμού του δικαστικού τους συστήματος δαπανώνται σε δικαστήρια, το 25% στις εισαγγελικές υπηρεσίες και το υπόλοιπο σε νομική συνδρομή (11%).

Παρά τις αυξήσεις κατά 11,74% και 18,75% στους προϋπολογισμούς των δικαστηρίων και των εισαγγελικών αρχών αντίστοιχα, σημειώθηκε αξιοσημείωτη μείωση 16% στις δαπάνες για νομική συνδρομή από το 2020. Οι πλουσιότερες χώρες (με ΑΕΠ ανά κάτοικο άνω των 20.000 ευρώ) γενικά επενδύουν περισσότερο σε νομικά βοήθεια, με μέσο όρο 24% του δικαστικού προϋπολογισμού που διατίθεται για νομική αρωγή, έναντι μόλις 3% στις λιγότερο πλούσιες χώρες.

Σημαντικές αυξήσεις παρατηρήθηκαν σε διάφορους τομείς του προϋπολογισμού, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης (+54%), οι οποίες αποτελούν εν μέρει ανάκαμψη από τη σημαντική πτώση σε αυτούς τους τομείς το 2020 λόγω της πανδημίας Covid-19. Το 2022, η Ευρώπη είχε κατά μέσο όρο 22 δικαστές, 12 εισαγγελείς και 180 δικηγόρους ανά 100.000 κατοίκους. Ωστόσο, υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών, ιδίως όσον αφορά τους δικαστές, λόγω των ιδιαίτερων εθνικών χαρακτηριστικών των δικαστικών συστημάτων, της ύπαρξης λαϊκών δικαστών (στο 54% των κρατών μελών και οντοτήτων), του ρόλου του Rechtspfleger (στο 35% των μελών κράτη και οντότητες), καθώς και τον αριθμό και τα καθήκοντα των μη δικαστών προσωπικού που βοηθούν δικαστές.

Υπάρχουν περισσότερες γυναίκες δικαστές και εισαγγελείς από τους άνδρες στην Ευρώπη (57% των επαγγελματιών δικαστών και 54% των εισαγγελέων είναι γυναίκες), και το ποσοστό των νεοπροσληφθέντων γυναικών δικαστών είναι ακόμη υψηλότερο από το υπάρχον ποσοστό σε 24 από τις 32 χώρες (σε 17 από τις 27 χώρες για εισαγγελείς). Ωστόσο, η γυάλινη οροφή εξακολουθεί να είναι πραγματικότητα, ακόμα κι αν φαίνεται να έχει αρχίσει να ραγίζει, με το ποσοστό των γυναικών στις υψηλότερες θέσεις να συνεχίζει να αυξάνεται.

Μεταξύ 2012 και 2022, οι μισθοί των δικαστών και των εισαγγελέων ως ποσοστό των μέσων μισθών αυξήθηκαν ελαφρώς στην Ευρώπη, αν και υπήρχαν σημαντικές ανισότητες, με ορισμένες χώρες να παρουσιάζουν μειώσεις. Κατά μέσο όρο, ο ακαθάριστος μισθός των δικαστών είναι 2,5 φορές υψηλότερος από τον μέσο εθνικό μισθό στην αρχή της σταδιοδρομίας τους και 4,9 φορές υψηλότερος στο τέλος της καριέρας τους. Από την άλλη, ο ακαθάριστος μισθός των εισαγγελέων στην αρχή της σταδιοδρομίας τους είναι κατά μέσο όρο 1,9 φορές μεγαλύτερος από τον μέσο εθνικό μισθό, με την αναλογία αυτή να είναι 3,7 σε επίπεδο Ανωτάτου Δικαστηρίου.

Πρόσβαση στη δικαιοσύνη 44 κράτη μέλη προσφέρουν δωρεάν διαδικτυακή πρόσβαση σε νομικά κείμενα, νομολογία από ανώτερα δικαστήρια και διάφορες πληροφορίες για το δικαστικό σύστημα μέσω των ιστοσελίδων των δικαστηρίων τους. Μόνο σε 3 κράτη μέλη η πρόσβαση στο δικαστήριο είναι δωρεάν. Ωστόσο, η νομική συνδρομή είναι διαθέσιμη και στα 46 συμμετέχοντα κράτη, αν και οι προϋποθέσεις για την απόκτησή της ποικίλλουν. Σε ορισμένες χώρες, συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρώπων, όπως θύματα ενδοοικογενειακής ή σεξουαλικής βίας, μετανάστες ή αιτούντες άσυλο επωφελούνται αυτόματα από αυτή τη βοήθεια. Η πτωτική τάση του αριθμού των δικαστηρίων στην Ευρώπη επιβεβαιώθηκε το 2022. Ταυτόχρονα, η ύπαρξη εναλλακτικών μηχανισμών επίλυσης διαφορών – η δικαστική διαμεσολάβηση υπάρχει σε όλα τα κράτη μέλη – καθώς και οι ψηφιακές λύσεις, αντιμετωπίζονται όλο και περισσότερο ως μέσο για τη βελτίωση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη.

Τα ευρωπαϊκά δικαστικά συστήματα έχουν παρουσιάσει σημαντική βελτίωση το 2022 σε σύγκριση με τα δεδομένα του 2020. Ενώ ο θεωρητικός χρόνος που απαιτείται για τη διεκπεραίωση μιας υπόθεσης έχει μειωθεί συνολικά σε σύγκριση με το 2020, η κατάσταση διαφέρει ανάλογα με το είδος της υπόθεσης (αστική, ποινική, διοικητική) και το επίπεδο δικαιοδοσίας (πρώτο, δεύτερο, Ανώτατο Δικαστήριο). Για παράδειγμα, ενώ οι ποινικές υποθέσεις μειώθηκαν στον χρόνο διεκπεραίωσης σε πρώτο βαθμό, οι αστικές και εμπορικές υποθέσεις δεν έχουν ακόμη επιστρέψει στα προ-πανδημικά επίπεδα.

Νίκος Ρούσσης - Στρασβούργο

Ακολουθήστε το reporter.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο reporter.gr