«Η Πορτογαλία δε θα αφεθεί μόνη από τους άλλους Ευρωπαίους» δήλωσε ο κ. Γιούνκερ. Ερωτηθείς σχετικά με τον ενδεχόμενο δανεισμό της Πορτογαλίας από την ΕΕ και το ΔΝΤ, ο Γιούνκερ είπε ότι πρόκειται για ένα ζήτημα «προς το παρόν θεωρητικό», αφού «δεν έχει υπάρξει αίτημα από τις αρχές της Πορτογαλίας». Σημείωσε δε πως «έχουμε πει με μεγάλη σαφήνεια ότι όποια κι αν είναι η επόμενη κυβέρνηση της Πορτογαλίας, θα πρέπει να κάνει νέες προσπάθειες δημοσιονομικής εξυγίανσης. Αυτό είναι ανεξάρτητο από τη σύνθεση της κυβέρνησης». Ο Γιούνκερ είπε ότι έλαβε την διαβεβαίωση από τον ηγέτη της κεντροδεξιάς αντιπολίτευσης Πέδρου Πάσους Κουέλιου ότι το κόμμα του «συμφωνεί με τους στόχους που έχουμε καθορίσει» όσον αφορά την μείωση των ελλειμμάτων.Από καιρό ανέμεναν οι αγορές τις εξελίξεις στην Πορτογαλία και την προσφυγή της στο μηχανισμό στήριξης της ΕΕ και του ΔΝΤ. Ίσως η πορεία αυτή να καθυστερούσε, εάν ο Ζοζέ Σόκρατες δεν είχε θέσει το δίλημμα “ψήφιση της λιτότητας ή παραίτηση” με τις γνωστές πλέον συνέπειες.

Στο μεταξύ, έπειτα από το "χαστούκι" της Fitch, νέα υποβάθμιση για την Πορτογαλία, από τον οίκο S&P αυτή τη φορά, ο οποίος υποβάθμισε τη χώρα κατά δύο μονάδες. Ειδικότερα, η S&P υποβάθμισε την μακροπρόθεσμη πιστοληπτική ικανότητα της Πορτογαλίας σε ΒΒΒ από Α-, ενώ υπογράμμισε στην έκθεσή του, ότι υπάρχει χώρος και για περαιτέρω υποβάθμιση της χώρας. Μετά την καταψήφιση των νέων μέτρων λιτότητας από το πορτογαλικό κοινοβούλιο και την παραίτηση του Πορτογάλου πρωθυπουργού από την εξουσία, ο οίκος αναφέρει, πως η πολιτική αβεβαιότητα θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στις εμπιστοσύνη των αγορών και θα δημιουργήσει εμπόδια στην αναχρηματοδότηση της χώρας. Την ίδια στιγμή, την επανεμφάνισή της κάνει και η Moodys υποβαθμίζοντας σε "negative" το outlook της Πορτογαλίας. Παράλληλα, ο οίκος διατηρεί σταθερή την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας σε Α3, δικαιολογώντας πως πίσω από την σταθερή αξιολόγηση βρίσκεται η δέσμευση των πολιτικών κομμάτων της χώρας για δημοσιονομική αναδιάρθρωση.

Από την “κορυφή” εξακολουθούν να διαπραγματεύονται και στις σημερινές συναλλαγές το πορτογαλικό spread και τα CDS, έπειτα από τις διαδοχικές υποβαθμίσεις, στις οποίες έχουν προχωρήσει οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης Fitch και S&P και Moodys. Ειδικότερα, στις 452 μβ ενισχύεται το πορτογαλικό spread και στις 542 μβ τα πορτογαλικά CDS.

Σαν έτοιμη από καιρό

Από καιρό ανέμεναν οι αγορές τις εξελίξεις στην Πορτογαλία και την προσφυγή της στο μηχανισμό στήριξης της ΕΕ και του ΔΝΤ. Ίσως η πορεία αυτή να καθυστερούσε, εάν ο Ζοζέ Σόκρατες δεν είχε θέσει το δίλημμα “ψήφιση της λιτότητας ή παραίτηση” με τις γνωστές πλέον συνέπειες.

Η Πορτογαλία βρίσκεται στο στόχαστρο των αγορών από τότε που η Ελλάδα μπήκε στο μηχανισμό, το Μάιο του 2010, αλλά προσπαθούσε να “αντισταθεί” σε ένα επιτόκιο που ξεπερνούσε το 7% στο 10ετές. “Επιτόκιο χρεοκοπίας” ανέφεραν διαρκώς οι αναλυτές, προσπαθώντας να “μαντέψουν” τη χρονική στιγμή που η Πορτογαλία θα “πατούσε το κουμπί” του μηχανισμού.

Ωστόσο, το οξύμωρο της κατάστασης στην Πορτογαλία είναι ότι ενώ εναντιώθηκαν όλοι σχεδόν στα μέτρα λιτότητας του Σόκρατες, με αυτήν την εναντίωση έσπρωξαν τη χώρα πιο κοντά στο μηχανισμό, η εφαρμογή του οποίου θα φέρει περισσότερο σκληρά μέτρα (βλ. Ελλάδα).

Το χρέος της Πορτογαλίας αντιστοιχεί σήμερα στο 83% του ΑΕΠ, το έλλειμμα του προϋπολογισμού ήταν στο 9,3% του ΑΕΠ το 2009, όμως μειώθηκε στο 7,3% το 2010 και ο Σόκρατες ήθελε να το φτάσει στο 4,6% μέχρι το τέλος του 2011. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι ο Πέδρο Πάσος Κοέλιο, ηγέτης του Σοσιαλδημοκατικού Κόμματος, του μεγαλύτερου κόμματος της αντιπολίτευσης της χώρας, διαρκώς μεμφόταν τα στοιχεία της κυβέρνησης, αναφέροντας ότι το "πραγματικό" δημόσιο χρέος είναι 112% του ΑΕΠ, ενώ το δημοσιονομικό έλλειμμα 9,5% του ΑΕΠ, αρκετά πάνω από το στόχο του 7,3% που έχει θέσει η σοσιαλιστική κυβέρνηση για το τέλος του 2010.

Την κατάσταση περιπλέκει και το γεγονός ότι η Ευρώπη βρίσκεται ακόμη πολύ μακριά από τη «συνολική λύση» στο πρόβλημα του χρέους. Κάθε βήμα άλλωστε που κάνει προς αυτή την κατεύθυνση απλώς αυξάνει την πίεση των διεθνών αγορών μεγεθύνοντας το πρόβλημα. Όλοι ξέρουν ότι, μόλις μπει στον μηχανισμό η Πορτογαλία και χρεωθεί το «μνημόνιό» της, θα αυξηθεί η πίεση προς την Ισπανία, η οποία επίσης βρίσκεται εδώ και μήνες σε πολύ κακή κατάσταση.

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ο οίκος αξιολόγησης Fitch υποβάθμισε την οικονομία της χώρας κατά δύο σε Α-, εξαιτίας των επιπτώσεων που θα έχει στην δημοσιονομική της προσαρμογή η πολιτική αστάθεια που εντάθηκε μετά και από την παραίτηση του πρωθυπουργού της χώρας.

"Η άρνηση του πορτογαλικού κοινοβουλίου να ψηφίσει νέα μέτρα λιτότητας, η παραίτηση του πρωθυπουργού Ζοζέ Σόκρατες", που επακολούθησε, "εξασθένισαν την αξιοπιστία του προγράμματος γιά δομική και δημοσιονομική μεταρρύθμιση της Πορτογαλίας", έκρινε ο αμερικανικός οίκος.

Η επόμενη μέρα μετά την παραίτηση Σόκρατες

Σφίγγει επικίνδυνα ο κλοιός γύρω από την Πορτογαλία, έπειτα από την παραίτηση του πρωθυπουργού της χώρας Ζοζέ Σόκρατες, η οποία ενδέχεται να έχει ως αποτέλεσμα την προσφυγή της στο μηχανισμό στήριξης, όπως ακριβώς είχει προαναγγείλει η κυβέρνηση Σόκρατες ζητώντας από την αντιπολίτευση να δώσει το "πράσινο φως" στα προωθούμενα μέτρα λιτότητας. Το spread έφτασε στο ιστορικό υψηλό των 480 μβ.

Μάλιστα, ο οίκος αξιολόγησης Fitch προέβη στην υποβάθμιση της πορτογαλικής οικονομίας σε Α-, εξαιτίας των επιπτώσεων που θα έχει στην δημοσιονομική της προσαρμογή η πολιτική αστάθεια που εντάθηκε μετά και από την παραίτηση του πρωθυπουργού της χώρας.

"Η άρνηση του πορτογαλικού κοινοβουλίου να ψηφίσει νέα μέτρα λιτότητας, η παραίτηση του πρωθυπουργού Ζοζέ Σόκρατες", που επακολούθησε, "εξασθένισαν την αξιοπιστία του προγράμματος γιά δομική και δημοσιονομική μεταρρύθμιση της Πορτογαλίας", έκρινε ο αμερικανικός οίκος.

Έτσι, η πορτογαλική πιστοληπτική ικανότητα, που βαθμολογείτο εσχάτως (από τις 23 Δεκεμβρίου) απ' αυτόν με Α+, πλέον υποβαθμίστηκε στο Α-.

"Δεδομένης της έλλειψης συντονισμού στους όρους δανειοδότησης, ο οίκος Fitch δεν πιστεύει πλέον ότι η Πορτογαλία μπορεί να διατηρήσει την πρόσβαση στις χρηματαγορές, φέτος, με όρους ευνοϊκούς γι' αυτήν", ανέφερε ο αμερικανικός οίκος.

Τόνισε ότι "μία νέα υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Πορτογαλίας, κατά πολλές βαθμίδες, πιθανόν να συμβεί μέσα σε ένα τρίμηνο ως εξάμηνο, εάν δεν προκύψει στο μεταξύ ένα αξιόπιστο δανειοδοτικό πρόγραμμα, από την ΕΕ και το ΔΝΤ για την Πορτογαλία".

Ο οίκος Moody's αξιολογεί από την πλευρά του την πορτογαλική πιστοληπτική ικανότητα με A3.

Ο οίκος Standard&Poor's δίνει, κατά την πρακτική που ακολουθεί --της πλήρους αντιστοίχησής του με τις αξιολογήσεις της Moody's--, τη βαθμολόγηση A- γιά την πορτογαλική πιστοληπτική ικανότητα.

Τη στιγμή, που όλη η Ευρώπη κρεμιέται από τις αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής και κυρίως από το "παιχνίδι" της Μέρκελ, αξιωματούχος της ΕΕ δήλωνε στο πρακτορείο Reuters ότι λίγες ήταν οι πιθανότητες να ζητήσει η  Πορτογαλία την ένταξή της στον μηχανισμό διάσωσης της ΕΕ κατά την διάρκεια της σύσκεψης των Ευρωπαίων αρχηγών στις Βρυξέλλες. Ο αξιωματούχος που θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του είπε στο Reuters  ότι τα κράτη-μέλη της ΕΕ ασκούν πιέσεις στη Λισαβόνα να ζητήσει βοήθεια,  καθώς ανησυχούν ότι η αντίσταση της χώρας θα θέσει σε κίνδυνο τη σταθερότητα  της ευρωζώνης. Πρόσθεσε, ωστόσο, ότι δεν έχουν ξεκινήσει οι συζητήσεις  για πιθανή διάσωση της Πορτογαλίας.

Ερωτηθείς για το εάν ο υπηρεσιακός πλέον πρωθυπουργός της Πορτογαλίας  Jose Socrates θα ζητήσει τη διάσωση της χώρας του στη σύνοδο κορυφής, η  πηγή είπε: "Θα μου έκανε εντύπωση. Υπάρχουν αμφιβολίες για το εάν έχει αυτή τη  στιγμή την εξουσιοδότηση για να κάνει κάτι τέτοιο...Αλλά δεν θα το απέκλεια". Εάν η Πορτογαλία ζητήσει τη βοήθεια της ΕΕ και του ΔΝΤ, ένα ρεαλιστικό  μέγεθος για το πακέτο διάσωσης θα ήταν τα 80 δις ευρώ, επιβεβαίωσε η πηγή,  προσθέτοντας ότι ο υπάρχων μηχανισμός της ΕΕ, το EFSF,  έχει υπεραρκετά κεφάλαια για να ικανοποιήσει ένα τέτοιο αίτημα.

Η Πορτογαλία εξάλλου είναι μία εκ των χωρών εκείνων της ευρωπαικής περιοχής για την οποία το σενάριο προσφυγής στο Ταμείο διάσωσης έχει προεξοφληθεί από την πλειονότητα των επενδυτών, η οποία στοιχημάτιζε εδώ και καιρό ότι από στιγμή σε στιγμή η χώρα θα ζητήσει την ευρωπαική “χείρα”.

Τώρα το δυσμενές αυτό σενάριο είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, καθώς ύστερα από το βρονερό “όχι” του κοινοβουλίου στα μέτρα λιτότητας που προωθούσε η κυβέρνηση Σόκρατες άνοιξε τον Ασκό του Αιώλου για τη χώρα, με το ενδεχόμενο της προσφυγής στο μηχανισμό στήριξης να φαντάζει δεδομένο πια, όπως άλλωστε είχε προαναγγείλει και ο ίδιος ο Σόκρατες λίγο πριν την έναρξη της ψηφοφορίας στη Βουλή. Το σχέδιο λιτότητας της κυβέρνησης, το οποίο σημειωτέον καταψηφίστηκε από όλα τα κόμματα, περιλάμβανε μεταξύ άλλων περικοπές δαπανών και αύξηση φορολογίας και στόχευε στο να αποφύγει η Πορτογαλία να ζητήσει διάσωση και να είναι η τρίτη χώρα της περιφέρειας σε σειρά που θα είχε την ίδια κατάληξη με την Ελλάδα και την Ιρλανδία... Ουσιαστικά ο Ζοζέ Σόκρατες τήρησε τη δέσμευσή του ότι σε περίπτωση που τα μέτρα δεν “περάσουν” θα παραιτηθεί. Μία εβδομάδα νωρίτερα πάντως ο Πορτογάλος πρωθυπουργός είχε κάνει έκκληση στην αντιπολίτευση να ενωθεί με την κυβέρνηση, να δώσει το “πράσινο φως” για τα μέτρα, προκειμένου η χώρα να γλιτώσει την ευρωπαική οικονομική βοήθεια.

Στο μεταξύ, η παραίτηση του πρωθυπουργού της Πορτογαλίας Ζοζέ Σόκρατες ανοίγει τον δρόμο και για πολλά πολιτικά σενάρια, το πιθανότερο των οποίων είναι η ταχεία διάλυση του κοινοβουλίου και η προκήρυξη πρόωρων εκλογών από τον πρόεδρο Ανιμπαλ Καβάκο Σίλβα. Λιγότερο από δύο εβδομάδες από την έναρξη της δεύτερης προεδρικής του θητείας, μετά την επανεκλογή του στις 23 Ιανουαρίου, ο πρόεδρος της Πορτογαλίας έχει τη δυνατότητα να επιχειρήσει τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης με βάση το παρόν κοινοβουλευτικό πλαίσιο ή να διαλύσει το κοινοβούλιο και να προκηρύξει πρόωρες εκλογές, όπως ορίζει το Σύνταγμα.

Στην πρώτη περίπτωση, θα ζητήσει από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, πρώτο κόμμα του κοινοβουλίου, να ορίσει νέο εντολοδόχο πρωθυπουργό, λύση που θα είχε ως αποτέλεσμα την παράταση της παρούσας πολιτικής αστάθειας, ή να κινηθεί προς τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού.

Το πιθανότερο να υλοποιηθεί σενάριο, που ευνοείται τόσο από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, όσο και από την αντιπολίτευση, είναι η διάλυση του κοινοβουλίου και η προκήρυξη πρόωρων εκλογών.

Σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο, οι εκλογές μπορούν να διεξαχθούν "σε ένα μίνιμουμ διάστημα 55 ημερών", δηλαδή στα μέσα Μαΐου ή αρχές Ιουνίου.

Αλεξάνδρα Τόμπρα
Σταυρούλα Μαλαίνου