Σήμερα η κουβέντα έχει επιστρέψει στο Εθνικό Κράτος και η αρθρογραφία για την μερική ακόμη και την ολική διάλυση της Ευρώπης, είτε ως νομοτελειακή εξέλιξη, είτε ως καταστροφολογικό σενάριο, έχει εγκατασταθεί για τα καλά στη ζωή μας. Κοντά την αρθρογραφία και αρκετές πολιτικές κορώνες που υποδαυλίζουν το ήδη τεταμένο κλίμα. Από τους Φιλανδούς έως τον δικό μας πρωθυπουργό, που επανέφερε στο προσκήνιο τα ξένα κέντρα. Μπορεί ο ίδιος ως ξένα κέντρα να θεωρούσε τις αμείλικτες κερδοσκοπικές αγορές που έχουν πέσει σαν ύαινες στην Ευρώπη, όμως στο μιαλό της γιαγιάς, ή του παππού ή άλλων, ως ξένα κέντρα νούνται αυτά που θέλουν τον αφανισμό μας.

Τα ίδια ερωτηματικά και ανησυχίες δημιουργούν και οι εξαιρετικά πολύπλοκες συζητήσεις μεταξύ νομικών και εμπειρογνωμόνων για τον αν μια δανειακή σύμβαση είναι παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας. Εν ολίγοις δίνουμε ηθελημένα ή αθέλητα ένα γεμάτο όπλο σε ένα παιδί ή έναν εντελώς ανεκπαίδευτο. Κάποια στιγμή θα συμβεί το ατύχημα.

Ας γυρίσουμε όμως στην Ευρώπη και στο πως όμως φθάσαμε ως εδώ; Υπάρχουν πολλές εξηγήσεις, ωστόσο καλό θα είναι να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο να δούμε τα θεμελιώδη. Δεν θα πάμε πολύ πίσω ιστορικά, Ούτε στην εποχή του Καρλομάγνου, ούτε στην εποχή των Ευρωπαικών Πολέμων, Βασιλείων και Αυτοκρατορίων. Μολονότι υπάρχει πλούσιο υλικό που συνέβαλε σε αυτό που αποκαλούμε Ευρώπη, εν τούτοις τα πιο σύγχρόνα εναποθέματα στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι είναι τα πλέον ευάλωτα.

Άλλωστε από την εποχή που η Ευρώπη καταλαβαίνει τον εαυτό της, δεν έχουμε παρά οξύτατους ανταγωνισμούς, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο,κάτι σαν μάχες των επικυρίαρχων του κόσμου. Αυτόνομες πολιτείες γίνονται έθνη και κράτη. Κράτη γίνονται αυτοκρατορίες. Γάλλοι εναντίον όλων, Ισπανοί εναντίον όλων, Γερμανοί εναντίον όλων, Αγγλοι με περίεργες συμμαχίες αλλά ουσιαστικά επιφυλακτικοί έναντι όλων και έντεχνα απομωμονομένοι ως νησί. Ανταγωνισμοί που κορυφώθηκαν με τους δύο παγκόσμιους καταστροφικούς πολέμους, που κατά τα φαινόμενα διέλυσαν την Ευρώπη.

Ο Πρώτος Παγκόσμιος διέλυσε τις αυτοκρατορίες επαναφέροντας τα εθνικά κράτη με τα όσα προβλήματα τους, ενώ ο Β Παγκόσμιος πόλεμος την τεμάχισε σε Ανατολική και Δυτική με δύο νέα «αφεντικά». Αμερικανούς και Ρώσους. Υπό αυτές τις συνθήκες η Ευρώπη έχασε την οικονομική της ευρωστεία ,την όρεξη της να διεκδικεί και την δύναμη της για δεκαετίες να παίζει ουσιαστικό διεθνή παρεμβατικό ρόλο.

Εδώ όμως είναι που συμβαίνει και το ιστορικό παράδοξο. Ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, μπαίνει ο σπόρος για την γέννεση μια νέας ισχυρής Ενοποιημένης Ευρώπης, που θα λειτουργήσει ως ενιαίο σύνολο.


Πρώτον, σημαντικό ρόλο το παίζει το ότι η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης γεννήθηκε αμέσως μετά τον πόλεμο. Λειτουργεί συλλογικά ως καθαρτήριο ψυχών, μετά τα όσα αδιανόητα συνέβησαν στο Β Παγκόσμιο πόλεμο. Οι Δυτικοευρωπαίοι κυρίως, μετά τις ανείπωτες θηριωδίες νειώθουν συλλογικά εξευτελισμένοι είτε ως θύτες είτε ως θύματα και αποφασίζουν «ποτέ πια πόλεμος μεταξύ μας». Επίσης αφήνουν πίσω τους τον Εθνικισμό, συνειδητοποιώντας πως ο εθνικισμός και δή ο γερμανικός ήταν αυτός που έφερε τον όλεθρο.

Δεύτερον, η παρουσία των αμερικανών στην Δυτική Ευρώπη και αρκετές φορές η συμπεριφορά τους επί ευρωπαϊκού εδάφους, λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος στους Ευρωπαίους που ενδόμυχα θεωρούν τον αμερικανό ως δύναμη κατοχής. Δεν το λένε δημοσίως αλλά το σκέφτονται. Ζηλεύουν τους αμερικανούς και δεν θέλουν να είναι πολιτικά υποχείρια τους, ούτε οικονομικά εξαρτημένοι.

Τρίτο και πιο βασικό, ο ψυχρός πόλεμος ενώνει αναγκαστικά τους Ευρωπαίους. Από την μία έχουμε τους ενωμένους Δυτικούς Ευρωπαίους απέναντι στην Ρωσία, και από την άλλη έχουμε τους Ενωμένους Ανατολικούς Ευρωπαίους απέναντι στους κακούς καπιταλιστές. Και εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η Ρωσία πάντα εθεωρείτο Ευρώπη, αν και πάντα σαν ο φτωχός συγγενής. Κατά ειρωνεία της τύχης Αμερικανοί και Ρώσοι είναι που εκπαιδεύουν τους ευρωπαίους για το τι σημαίνει πολιτική, ιδεολογική και στρατιωτική ένωση.

Αυτά είναι οι κινητήριοι μοχλοί της προσπάθειας για την Ενωμένη Ευρώπη.

Το ότι η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης λειτούργησε σαν συλλογικό καθαρτήριο, φαίνεται από το γεγονός πως τα πάντα εστιάστηκαν γύρω από την οικονομική ένωση, και όχι την στρατιωτική. Σαν να ήθελαν να μείνουν μακρυά από κάθε τι μιλιταριστικό. Σαν να ξόρκιζαν το κακό. Ακόμη και ως πρόφατα, αφήνουν την Άμυνα στο ΝΑΤΟ. Θέλουν ακόμη να ξεριζώσουν κάθε τι που να θυμίζει το αιματοβαμένο ευρωπαϊκό παρελθόν. Η ιδέα των ανοικτών συνόρων, των ελεύθερων οικονομικών συναλλαγών και εμπορίου, γίνεται η κυρίαρχη ιδεολογία, με αιχμή του δόρατος, ότι το ελεύθερο εμπόριο, ενώνει τους λαούς και φέρνει ευημερία. Το κοινό νόμισμα ήρθε να επισφραγίσει αυτό το αρχέτυπο.

Δυστυχώς, όμως ο εθνικισμός, όλες αυτές της δεκαετίες δεν εξαϋλώθηκε ως δια μαγείας. Σιγόκαιγε και τώρα στην πρώτη και πλέον σοβαρή κοινή ευρωπαϊκή κρίση ξεπετάχθηκε εν πλήρη εξαρτήσει. Γιατί κατά βάθος, οι Γερμανοί παραμένουν Γερμανοί, οι Γάλλοι παραμένουν Γάλλοι και το ίδιο συμβαίνει με τους Βέλγους, τους Ιταλούς, τους Ολλανδούς κ.οκ. Παραμένουν δηλαδή, κράτη και εθνότητες, με διαφορετική διαδρομή, με διαφορετικές αξίες με διαφορετικά συμφέροντα. Αν μετά τον πόλεμο οι κοινές θυσίες ήταν επιβεβλημένες και είχαν σαν ηθικό βάρος την με κάθε τρόπο αποφυγή μιας μελλοντικήςεπανάληψης της κτηνωδίας του πολέμου, σήμερα δεν υπάρχει ηθική νομιμοποίηση. Η υπόσχέσεις μιας ευημερίας που θα φέρει η ενοποίηση ή η διατήρηση της Ενωμένης Ευρώπης ευημερούντων κρατών, λαών ή Ευρωπαίων Πολιτών αν θέλετε, παρότι σημαντικές δεν αρκούν πλέον.


Σήμερα, η Γερμανία είναι και πάλι στο επίκεντρο. Ας πάρουμε παράδειγμα την σχέση της με την Ελλάδα. Οι γερμανοί μας θεωρούν υπεύθυνους γατί τα κάναμε μπάχαλο με την κακοδιαχείριση , και την ανευθυνότητα μας, εμείς πάλι θεωρούμε τους γερμανούς σαν δυνάστες των λαών ( τι να θυμίζει άραγε αυτό), που έστησαν το ευρωαπϊκό οικονομικό οικοδόμημα με τέτοιο τρόπο ώστε να επωφελούνται. Ανάλογες σκέψεις υπάρχουν και μεταξύ άλλων.

Και μπορεί οι πολιτικοί να ψάχνουν να βρούν τρόπο να λύσουν αυτές τις διαφορές , όμως δεν μπορούν να φέρουν βόλτα την κοινή γνώμη. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα το σπουδαίοτερο πρόλημα αυτήν την εποχή να μην είναι οι κρατικές διαφωνίες αλλά η διαχείριση της κοινής γνώμης. Άλλωστε όπως έχουμε διαπιστώσει, πολλά από όσα λέγονται, έχουν στόχο τον καθησυχασμό ( η μήπως την αφύπνηση και προσεταιρισμό;) της εσωτερικής κοινής γνώμης. Γιατί η κοινή γνώμη είναι αυτή που προβάλει προς τα έξω τα συμπαγή, άρα και ισχυρά, εθνικά της χαρακτηριστικά και πιστεύω. Και μπορεί οι εθνικές κοινές γνώμες να θέλουν περισσότερη Ευρώπη αλλά στην ουσία θέλουν περισσότερη Ευρώπη προς όφελος τους και εις βάρος των άλλων, είτε αυτή η εθνική κοινή γνώμη είναι η Εληνική, η Γαλλική ή η Γερμανική, η Αυστριακή, η Φιλανδική κ.οκ.

Για να γυρίσουμε όμως στα θεμελιώδη, και για να καταλάβουμε το πως ήρθαν τα πάνω κάτω, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι η ευρωπαϊκή ιδέα, πολύ έξυπνα, δεν στήθηκε στην θυσία. Το σύνθημα δεν ήταν θυσιάζουμε για μια νέα Ευρώπη. Δεν στηρίχθηκε στην αντιπαράθεση Εθνικού- Ευρωπαϊκού. Αντίθετα στήθηκε στο πνεύμα της ευημερίας. Αγαπάμε την Ευρώπη, στηρίζουμε την Ευρώπη, συνεισφέρουμε για την Ευρώπη γιατί θα φέρει ευημερία. Σε μια ευημερούσα Ευρώπη, όλοι χωράνε αρμονικά. Δεν τίθεται θέμα επιλογής. Δεν υπάρχει ανάγκη να διαλέξουμε αναμέσα σε εμάς η σε εκείνους. Και μετά το Β Παγκόσμιο πόλεμο, και κυρίως τις τελευταίες δεκαετίες, το να ζεί κάποιος χωρίς το βάρος της θυσίας ήταν ( και παραμένει) πολύ σημαντικό.

Αλλά δυστυχώς η ευημερία δεν είναι κάτι σταθερό, και η απώλεια της φέρνει ανησυχία και αναταραχή. Σήμερα οι ασθενέστεροι της Ευρώπης βλέπουν ή διαπιστώνουν πως εκχωρούν ( έτσι αποκαλούν την άλλοτε συμβατική συνεισφορά), και θυσιάζουν στους ισχυρότερους και η κοινή τους γνώμη δυσανασχετεί. Το ίδιο συμβαίνει και στους ισχυρούς, καθώς η δική τους κοινή γνώμη βλέπει πόρους που προορίζονταν για την δική τους ευημερία να διοχετεύονται στους ασθενέστερους. Αυτό λοιπόν είναι και το πιο κρίσιμο στοιχείο. Το πως θα γίνει η διαχείρηση της «θυσίας».

Η αλήθεια είναι πως η Ευρώπη είναι και παραμένει πλουσιώτατη. Σε τεχνογνωσία, σε πνευματικό κεφάλαιο, σε έμψυχο δυναμικό, ακόμη και σε οικονομική βάση παρ’ όλη την κρίση. Οι πόροι υπάρχουν. Τα προτερήματα και οι δεξιότητες δεν εξανεμίζονται. Ωστόσο τώρα πρέπει να γίνει μία επανεξέταση κι ένας επαναπροσδιορισμός.

Έχει ήδη ξεκινήσει μια συζήτηση. Για την Ευρωζώνη, για το Ευρώ. Οι ασθενέστεροι θα θελήσουν να δώσουν λευκή επιταγή στους ισχυρότερους πόλους ; Αν δεν θελήσουν το μέλλον διαγράφεται προβληματικό όσον αφορά την Ευρωπαϊκή ενοποίηση. Το ίδιο θα συμβεί αν οι ισχυροί δεν διανείμουν δίκαια την οικονομική στήρηξη τους στο πλαίσιο της κοινοτικής αλληλλεγύης την οποία έχουν συνυπογράψει. Αν δεν προχωρήσουν σε μία δικαιότερη αναδιανομή του πλούτου με την μορφή στήρηξης, θέτουν και αυτοί από την πλευρά τους την Ευρωπαϊκή ενοποίηση υπό σοβαρή αμφισβήτηση.

Εν τω μεταξύ, ο εθνικισμός καραδοκεί και αποτελεί έναν ύπουλο εχθρό. Αυτός πρέπει να αποτελεί μετά τα δημοσιονομικά, την δεύτερη βαθύτερη ανησυχία όλων, αφού ο ευρωπαϊκός εθνικισμός ήταν η αιτία των μεγαλύτερων καταστροφών της Ευρώπης.

Προς το παρόν είμαστε σε επίπεδα διαμαρτυρίας, μακριά ακόμη από εμπεδωμένα εθνικά μίση, ωστόσο η κουβέντα περί εθνικού έχει αρχίσει.

Ίσως λοιπόν η διαχείριση της θυσίας αλλά και η διαχείριση του Εθνικισμού να είναι από τις άμεσες προτεραιότητες των Ευρωπαίων ( ημών συμπεριλαμβανομένων), είτε πολιτικοί είναι αυτοί, είτε τραπεζίτες, είτε μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αν δεν καταφέρουν να συγκρατήσουν τον εθνικισμό, τότε η Ευρώπη θα βρίσκεται σε θανάσιμο κίνδυνο.