Το Microfinance εκτιμάται ότι χρηματοδοτεί περίπου 125 δις δολάρια το χρόνο σε σχεδόν 100 εκατομμύρια μικροεπιχειρήσεις και μικροεπαγγελματίες σε περισσότερες από 120 χώρες του (υπανάπτυκτου, αναπτυσσόμενου και ανεπτυγμένου) κόσμου, μέσω 10.000 και πλέον φορέων (μη-κερδοσκοπικές εταιρείες, μη-κυβερνητικές οργανώσεις, μη-τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, πιστωτικοί συνεταιρισμοί, ομάδες αυτοβοήθειας αγροτικών & απομακρυσμένων περιοχών, συνεταιριστικές τράπεζες, εξειδικευμένες τράπεζες microfinance, κρατικοί οργανισμοί, εμπορικές τράπεζες, κλπ). Ενώ τα τελευταία 30 χρόνια η παροχή μικροπιστώσεων έχει παρουσιάσει εκθετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, η συγκεκριμένη δραστηριότητα εξακολουθεί να παραμένει συμπληρωματική του παραδοσιακού χρηματοπιστωτικού τομέα.

Γιατί λειτουργεί αποτελεσματικά; Το Microfinance απευθύνεται σε κοινωνικές ομάδες που είναι αποκλεισμένες από την οικονομική δραστηριότητα και σε μικροεπιχειρηματίες με ιδιαίτερα χαμηλά εισοδήματα, οι οποίοι προσπαθούν να επιβιώσουν σε ένα περιβάλλον φτώχιας και ευμετάβλητων πηγών εισοδήματος. Η κοινωνικοοικονομική τους κατάσταση, τους κάνει να επικεντρώνουν την καθημερινότητά τους αποκλειστικά στη διαχείριση των απολύτως άμεσων αναγκών τους (επαγγελματικών και οικογενειακών). Συνεπώς, έχουν τεράστια ανάγκη για εξεύρεση χρημάτων μέσω βραχυχρόνιου δανεισμού. Ύψιστο μέλημα τους όμως, είναι η με «πάση θυσία» εκπλήρωση των υποχρεώσεων και δεσμεύσεων που αναλαμβάνουν για την αποπληρωμή των (μικρο)δανείων τους (αρχή στην οποία αναπτύχθηκε το Microfinance παγκοσμίως). Έτσι, μεταξύ των πολλών καθημερινών οικονομικών τους υποχρεώσεων, δίνουν απόλυτη προτεραιότητα στις καταβολές των δόσεών τους. Επιπλέον, η ανάγκη αντιμετώπισης διαφόρων έκτακτων καταστάσεων καθώς και μη προγραμματισμένων δαπανών τους αναγκάζουν να δημιουργούν αποθεματικά. Αυτό γίνεται είτε μέσω συστηματικής αποταμίευσης (κρίσιμο συστατικό των αρχών του Microfinance) είτε μέσω προ-εγκεκριμένης πιστωτικής διευκόλυνσης ειδικού σκοπού (έκτακτη ανάγκη). Εξίσου (ή και περισσότερο) σημαντικό με την πρόσβαση στο δανεισμό, είναι το γεγονός ότι ο μηχανισμός της μικροπίστωσης βοηθά τους μικροεπιχειρηματίες να διαχειρίζονται καλύτερα την οικονομική τους κατάσταση.

Υποχρεωτική εκπαίδευση και συμβουλευτική υποστήριξη των δανειοληπτών από τους δανειστές πριν από την εκταμίευση (Non-financial support). Πρόκειται για μια διαδικασία οικοδόμησης γνώσεων, δεξιοτήτων και συμπεριφορών των δανειοληπτών. Εισάγει τους μικροεπιχειρηματίες σε ορθές πρακτικές διαχείρισης των χρημάτων που σχετίζονται με την είσπραξη, τις δαπάνες, την αποταμίευση, τον δανεισμό, την επένδυση, τον κίνδυνο, την ασφάλιση, κλπ. Διδάσκει στους δανειζόμενους τη σημασία του προληπτικού σχεδιασμού καθώς και τη μεθοδολογία για την εκπλήρωση των οικονομικών τους στόχων. Όμως, η διαδικασία της εκπαίδευσης και της συμβουλευτικής υποστήριξης παράγει πληροφορίες και για τον χαρακτήρα του δανειολήπτη. Η πιθανότητα επιτυχίας των επιχειρηματικών τους προσπαθειών, μπορεί έτσι να εκτιμηθεί καλύτερα.

Μηχανισμοί χρηματοδότησης βασισμένοι σε ομοιογενείς ομάδες μικροεπιχειρηματιών (group lending). Το φαινόμενο Microfinance γεννήθηκε, ανδρώθηκε και εξαπλώθηκε από την παροχή μικροπιστώσεων σε ομοιογενείς ομάδες δανειοληπτών (συνήθως από 5 έως 8). Το μοντέλο βασίζεται στην συλλογική ευθύνη (joint liability) και αξιοποιεί την τάση των ανθρώπων να έχουν αυτοπειθαρχία, να δείχνουν συναδελφικότητα και αλληλεγγύη (solidarity) αλλά και να ανταποδίδουν στους ομοτίμους τους (peers). Στην ουσία είναι μια «κοινωνικού τύπου» εξασφάλιση έναντι του πιστωτικού κινδύνου (social collateral). Παρά τις πολλές δυσκολίες (και ταλαιπωρίες) που εμπεριέχει ο συγκεκριμένος μηχανισμός, πολλοί μικρο-δανειολήπτες σε όλο τον κόσμο τον προτιμούν, διότι (ανάμεσα στα άλλα) τους κινητοποιεί και τους προτρέπει στην ομαλή αποπληρωμή του δανείου τους. (Υπάρχουν πολλές και διάφορες τεχνικές και μεθοδολογίες group lending που εφαρμόζονται σε όλο τον κόσμο οι οποίες είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες. Η παρουσίαση των μηχανισμών αυτών ενδεχομένως να αποτελέσει το θέμα ενός άλλου άρθρου).

Μεμονωμένες χρηματοδοτήσεις (individual lending). Τα δάνεια σε μεμονωμένους μικροεπιχειρηματίες συνήθως αφορούν χρηματοδοτήσεις που χορηγούνται σε δανειολήπτες που προηγουμένως υπήρξαν για αρκετό χρονικό διάστημα χρηματοδοτούμενοι μέσα από τις ομοιογενείς ομάδες. Ενέχουν σχετικά μεγαλύτερα ποσά χορηγήσεων, ενδεχομένως περισσότερες εξασφαλίσεις, πιο ενδελεχή οικονομική αξιολόγηση (πρωτίστως στην ανάλυση των ταμειακών ροών), στενή παρακολούθηση της επιχείρησης μετά την εκταμίευση, κλπ.

Χρηματοδοτούμενα ποσά. Στα παλαιότερα κράτη μέλη της ΕΕ («ΕΕ των 15»), οι χορηγούμενες μικροπιστώσεις ανά δανειολήπτη κυμαίνονται κατά μέσο όρο μεταξύ €10.000-15.000. Στα νεότερα κράτη μέλη («ΕΕ των 13») ο αντίστοιχος μέσος όρος είναι αρκετά χαμηλότερα (€3.800). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι στην ΕΕ οι μικροπιστώσεις με σκοπό την εξυπηρέτηση μικροεπιχειρηματικών πρωτοβουλιών αφορούν ποσά μικρότερα των € 25.000.

Αποπληρωμές μέσω συχνών και μικρών δόσεων. Προκειμένου να υπάρχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερος έλεγχος έναντι πιθανών μελλοντικών επισφαλειών, οι δανειστές μικροπιστώσεων εφαρμόζουν μηχανισμούς αποπληρωμών που έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό την καταβολή πολύ τακτικών μικρών δόσεων (εβδομαδιαίες ή δεκαπενθήμερες σε σύγκριση με τις συνηθισμένες μηνιαίες ή τριμηνιαίες δόσεις). Οι καταβολές πολύ μικρών δόσεων συνήθως διευκολύνουν και τους δανειολήπτες, δεδομένου ότι μπορούν ευκολότερα να συσσωρεύουν μικροποσά προς αποπληρωμή του χρέους τους.

Μη χορήγηση περιόδου χάριτος. Σε αντίθεση με ένα παραδοσιακό δάνειο σε σχετικά μεγαλύτερη επιχείρηση, η εξόφληση των μικροπιστώσεων αρχίζει άμεσα μετά την εκταμίευση. Έτσι οι μικροπιστώσεις παρομοιάζουν με τους συμβατικούς μηχανισμούς αποταμίευσης. Και μάλιστα μέσω μιας ακόμα πιο πειθαρχημένης διαδικασίας πληρωμών.

Plain vanilla. Οι δανειστές μικροπιστώσεων σε όλο τον κόσμο, χορηγούν μόνο βραχυπρόθεσμες μικροχρηματοδοτήσεις (μέχρι 12 μήνες, συνηθέστερα μέχρι 9 μήνες) στις μικροεπιχειρήσεις. Δεν ενδιαφέρονται να χρηματοδοτήσουν τις ανάγκες των ανθρώπων για ιδιωτική κατανάλωση, ούτε να καλύψουν ανάγκες μεσοπρόθεσμου δανεισμού στις μικροεπιχειρήσεις.

Επαναλαμβανόμενοι κύκλοι δανεισμού (step lending). Οι μικροπιστώσεις λειτουργούν με την μορφή κύκλων δανεισμού (αναχρηματοδότηση αποκαλείται στις παραδοσιακές χρηματοδοτήσεις μεγαλύτερων επιχειρήσεων). Μέσω των επαναλαμβανόμενων κύκλων δανεισμού καταγράφεται η τάση πιστωτικής συμπεριφοράς των δανειοληπτών και παρέχεται - κατά κανόνα – η δυνατότητα για χορήγηση επαυξημένων ποσών (με τον απαράβατο κανόνα να έχει εξοφληθεί ολοσχερώς το προηγούμενο χρέος). Αυτό το χαρακτηριστικό ενθαρρύνει τους δανειολήπτες: (α) να δανείζονται ακόμη και αν δεν συντρέχουν άμεσες ανάγκες για έναν ή περισσότερους ενδιάμεσους κύκλους, ώστε να διατηρούν το πλεονέκτημα εκταμίευσης ενός συγκριτικά μεγαλύτερου ποσού στην περίπτωση που προκύψει κάποια μεγάλη ανάγκη και (β) να μην παραλείπουν να πληρώνουν τις δόσεις τους, ώστε να διατηρούν τις πιθανότητες να λάβουν νέο δανεισμό στο μέλλον.

Εξασφαλίσεις: Οι δανειστές μικροπιστώσεων επικεντρώνονται περισσότερο στο χαρακτήρα και τις ικανότητες του δανειολήπτη και σχεδόν ποτέ δεν στηρίζουν τις αποφάσεις δανειοδότησης σε εξασφαλίσεις. Οι εξασφαλίσεις έχουν συμπληρωματικό χαρακτήρα. Οι παραδοσιακές μορφές εξασφαλίσεων δεν συμβαδίζουν με το πνεύμα του Microfinance και αυτό επειδή οι συγκεκριμένοι δανειολήπτες δεν διαθέτουν τέτοιας μορφής εγγυήσεις (π.χ. αστικά ακίνητα). ‘Ετσι οι εξασφαλίσεις έχουν αντικατασταθεί με υποκατάστατα εξασφαλίσεων (π.χ. «μη εμπορεύσιμα» περιουσιακά στοιχεία) με τις οι οποίες μπορούν ωστόσο οι δανειστές να ασκήσουν πίεση στους πελάτες να αποπληρώσουν τα δάνεια. Γενικά, οι εξασφαλίσεις που συνδέονται με τις μικροπιστώσεις επιβάλλεται να ενσωματώνουν: πολύ μικρό κόστος επεξεργασίας, σύντομες και απλές διαδικασίες και εύκολη ρευστοποίηση. Σημειώστε ότι η εξασφάλιση λειτουργεί και σαν μηχανισμός ελέγχου του υποψήφιου δανειολήπτη δεδομένου ότι η απροθυμία του να προσκομίσει υπάρχοντα περιουσιακά στοιχεία ως ασφάλεια ειδοποιεί τον δανειστή για αυξημένη επικινδυνότητα του δανείου (απροθυμία αποπληρωμής).

Επιτόκια. Οι λήπτες μικροπιστώσεων ενδιαφέρονται για το χρηματικό ποσό που θα πρέπει να πληρώνουν για την εξόφληση των δανείων τους σε εβδομαδιαία ή δεκαπενθήμερη βάση. Δεν εστιάζουν στα επιτόκια ή/και στα λοιπά έξοδα. Η αντιμετώπιση αυτή μπορεί (εν-μέρει) να ερμηνευθεί από το γεγονός ότι το συγκεκριμένο κόστος είναι σημαντικά μικρότερο από το κόστος που απαιτούν άλλου τύπου (ανεπίσημοι) δανειστές της μικροεπιχειρηματικότητας.

Σημειώστε ότι η μεθοδολογία αξιολόγησης, εκταμίευσης και ενεργής παρακολούθησης μιας μικροπίστωσης, προσφέρει έναν πολύτιμο μηχανισμό χρηματοοικονομικής πειθαρχίας του δανειζόμενου η αξία του οποίου ενδεχομένως να υπερβαίνει το όποιο κόστος του δανείου. Κάτι εντελώς παρόμοιο συμβαίνει και στις περιπτώσεις εκείνες όπου οι άνθρωποι κάνουν τακτικές αποταμιεύσεις, παρά το γεγονός ότι μπορεί να «λαμβάνουν» καθαρό αρνητικό επιτόκιο.

Πειθαρχία. Πρωτεύον χαρακτηριστικό του Microfinance είναι η καλλιέργεια απόλυτης πειθαρχίας του δανειζόμενου στους όρους της συμφωνίας που έχει υπογράψει για την αποπληρωμή του χρέους του.

Αποθάρρυνση υπερχρέωσης. Οι μικροεπιχειρηματίες πολλές φορές υπερεκτιμούν τις δυνατότητές τους να αποπληρώνουν χρέη. Συνήθως επειδή πέφτουν θύμα λανθασμένων υπολογισμών. Άλλοι δεν προβλέπουν ούτε προγραμματίζουν με ακρίβεια τις μελλοντικές δαπάνες τους. Έτσι αναλαμβάνουν πολλαπλά δάνεια που τους οδηγούν σε περιδίνηση χρέους (debt spiral). Οι συνέπειες της υπερχρέωσης, όσο κι αν φέρνουν σε δύσκολη θέση τους δανειστές, είναι συνήθως καταστροφικές για τους δανειζόμενους και τις οικογένειές τους. Αποτελεί ευθύνη των δανειστών μικροπιστώσεων να προλαμβάνουν και να αποτρέπουν τους δανειζόμενους από υπερχρέωση.

Το Microfinance στα χρόνια που έρχονται: Η φιλοσοφία των μικροχρηματοδοτήσεων ατενίζοντας το μέλλον, επανεξετάζει τους μηχανισμούς διαχείρισης των οικονομικών των μικροεπιχειρηματιών, παίρνει νέες ιδέες και οικοδομεί πάνω τους για να επαναπροσδιορίσει προϊόντα, διαδικασίες, μεθοδολογίες και να ενσωματώσει τις ανθρώπινες συμπεριφορές - κυρίως για το πώς οι άνθρωποι με χαμηλό εισόδημα ανταπεξέρχονται στις διάφορες πτυχές της ζωής τους, από τη διαχείριση των οικονομικών της επιχείρησής τους μέχρι τη συντήρηση των οικογενειών τους.

* Ο Κωνσταντίνος Σταμπόλας είναι Certified Microfinance Expert.

Ακολουθήστε το reporter.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο reporter.gr