Ο Πρόεδρος του ΤΕΕ επισήμανε αφενός μεν την επικαιρότητα της επιστημονικής εκδήλωσης,  σημειώνοντας ότι «βλέπουμε τα τελευταία χρόνια, με αποκορύφωμα τις τελευταίες εβδομάδες, το πόσο επηρεάζει η ύπαρξη δυνητικών κοιτασμάτων τις σχέσεις των κρατών της περιοχής μας», αφετέρου δε τη γεωπολιτική, οικονομική, αλλά και τεχνολογική σημασία της θεματολογίας της εκδήλωσης, αναφέροντας ότι «ο χώρος της ενέργειας γενικά και ειδικά η έρευνα, η εξαγωγή και μεταφορά υδρογονανθράκων και η παραγωγή των σχετικών προϊόντων, όπως το φυσικό αέριο, το πετρέλαιο  και όλα τα παράγωγα προϊόντα είναι ίσως το πιο αξιοσημείωτο παράδειγμα, όπου συμπίπτουν τόσες πολλές και διαφορετικές επιστημονικές – και όχι μόνον-  ειδικότητες, όπως ο τεχνικός κόσμος, οι επιστήμονες της γης, η οικονομική ανάλυση, η γεωστρατηγική και η πολιτική».

Ο ενεργειακός τομέας μπορεί να φέρει ανάπτυξη, απασχόληση, πλούτο και εισόδημα, για τη χώρα, τις εταιρείες, τους πολίτες

«Εμείς στο Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας το τελευταίο διάστημα δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στα θέματα της ενέργειας σε αυξημένη αλληλεπίδραση με το World Energy Council, στο οποίο συμμετέχει το ΤΕΕ ως εκπρόσωπος της Ελλάδας, διότι πιστεύουμε ότι είναι σήμερα, όχι αύριο, όχι δυνητικά, αλλά εφαρμόσιμα, ένας κλάδος, που μπορεί να φέρει ανάπτυξη και απασχόληση, πλούτο και εισόδημα, για τη χώρα, για τις εταιρείες, για τους πολίτες»,  είπε ο Πρόεδρος του ΤΕΕ, σημειώνοντας παράλληλα ότι «αυτό αφορά τον ενεργειακό κλάδο στο σύνολο του, κάθε τομέα της αγοράς της ενέργειας,  από τον τομέα της έρευνας για υδρογονάνθρακες, ως τον τομέα της μεταφοράς και αποθήκευσης φυσικού αερίου και πετρελαίου,  από τον τομέα της παραγωγής ενέργειας από συμβατικές  ή ανανεώσιμες πηγές,  ως τον τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας»,  τονίζοντας ότι «όλοι αυτοί οι τομείς που αποτελούν τον ενεργειακό κλάδο συμβάλλουν στο να είναι ήδη ένας από τους πιο δυναμικούς κλάδους της Ελληνικής οικονομίας,  ακόμη και μέσα στην τεράστια οικονομική κρίση που διέρχεται η χώρα, μάλιστα με μεγάλες προοπτικές να αναβαθμιστεί ακόμη περισσότερο στα προσεχή έτη».

Αναφερόμενος στις σωστές επιλογές και τον βέλτιστο σχεδιασμό ανάπτυξης του ενεργειακού κλάδου, ο Γ. Στασινός αφού επισήμανε ότι «η περιοχή μας αλλάζει συνεχώς – και ο ενεργειακός τομέας και ιδιαίτερα το φυσικό αέριο αποτελεί κύριο παράγοντα αλλαγών, τόσο τα τελευταία όσο και τα επόμενα χρόνια. Αλλαγές που με τις σωστές επιλογές μπορούν να δημιουργήσουν απασχόληση και εισόδημα» σημείωσε «την ανάγκη όλες αυτές οι προσπάθειες να έχουν σοβαρό, μελετημένο και ουσιαστικό τεχνικό περιεχόμενο».

Εξαιρετικά κρίσιμο θέμα η ενεργειακή ασφάλεια, με διαθεσιμότητα πολλαπλών πηγών τροφοδοσίας

«Είναι γεγονός ότι μέσα από τον κλάδο της Ενέργειας η χώρα μας με σταθερά βήματα εδραιώνει τη θέση της στο παγκόσμιο στερέωμα. Με όχημα τον ενεργειακό τομέα η Ελλάδα ισχυροποιεί τη θέση της και επιτέλους ανακτά το ρόλο που της αρμόζει ως μία σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα για την οποία οι προοπτικές για το μέλλον ισοδυναμούν με το μέλλον των νέων της. Και αυτό, ως προοπτική και ως κατάκτηση, δεν αναπληρώνεται από άλλα πρόσκαιρα μεγέθη» τόνισε ο Γιώργος Στασινός αναφέροντας μεταξύ άλλων πολιτικούς και γεωστρατηγικούς λόγους για τους οποίους όπως είπε «είναι εξαιρετικά κρίσιμο και σημαντικό το θέμα της ενεργειακής ασφάλειας, από την οπτική της διαθεσιμότητας πολλαπλών πηγών τροφοδοσίας που, στην πλήρη ανάπτυξη ενός βέλτιστου συστήματος εφοδιασμού της αγοράς με ενεργειακούς πόρους, μπορεί να οδηγήσει σε ένα βέλτιστο επίπεδο τιμών». Παράλληλα επισήμανε ότι «αυτό είναι που οδηγεί όλους τους παίκτες όπως η Ευρώπη ή οι ΗΠΑ να στηρίζουν τις προσπάθειες των χωρών της περιοχής ώστε να παράξουμε αέριο ή πετρέλαιο», σε μία προσπάθεια στην οποία δεν είμαστε μόνοι μας καθώς «η Ελλάδα συμπορεύεται με την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Σε μια συνεργασία που μπορεί να αλλάξει την εικόνα της περιοχής».

Η Ελλάδα “ενεργειακός κόμβος” διαμετακόμισης για ολόκληρη την περιοχή της Νοτιανατολικής Μεσογείου».

Ο πρόεδρος του ΤΕΕ υπογραμμίζοντας το ρόλο του φυσικού αερίου σημείωσε ότι «η αξιοποίηση των διεθνών εξελίξεων, που σχετίζονται με την ασφάλεια εφοδιασμού και τις διεθνείς αγορές φυσικού αερίου ανοίγει ένα μεγάλο παράθυρο ευκαιριών, από το οποίο με σχέδιο, σκληρή δουλειά και συνεργασίες μπορούμε όλοι να πετύχουμε οφέλη» και επισήμανε ότι «από εκεί που για χρόνια η χώρα μας θύμιζε μία σχεδόν αποκομμένη ενεργειακή “νησίδα”, έναν «παρία» της ενεργειακής αγοράς, τώρα πια βρισκόμαστε να μιλάμε για τη στρατηγική δυνατότητα της Ελλάδος να εξελιχθεί σε έναν “ενεργειακό κόμβο” διαμετακόμισης για ολόκληρη την περιοχή της Νοτιανατολικής Μεσογείου».

«Η προσέλκυση νέων ιδιωτικών επενδύσεων στον ενεργειακό τομέα γίνεται ήδη με επίκεντρο τον τομέα του φυσικού αερίου» είπε ο Γιώργος Στασινός και επισήμανε ειδικότερα ότι:

• Η συμμετοχή της Ελλάδος στον αγωγό φυσικού αερίου TAP, ο οποίος άλλαξε πλήρως τα ενεργειακά δεδομένα για την ευρύτερη περιοχή, ήταν ένα σημείο κλειδί του μετασχηματισμού αυτού της χώρας μας.
• Η υλοποίηση του ελληνοβουλγαρικού αγωγού IGB μπορεί επίσης να προσδώσει στη χώρα μας έναν ρόλο “ρυθμιστή” για την ενεργειακή τροφοδοσία των Βαλκανίων και ακόμη παραπέρα.
• Όπως οι επενδύσεις σε υφιστάμενες ενεργειακές υποδομές έπαιξαν το ρόλο τους.
• Η αναβάθμιση των υποδομών υγροποιημένου φυσικού αερίου της Ρεβυθούσας, ώστε το “νησί” του ενεργειακού μας συστήματος να ενισχύσει το ρόλο του στη διαφοροποίηση, την αξιοπιστία και την ανταγωνιστικότητα του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου.
• Ακόμη οι συζητήσεις που γίνονται και το ενδιαφέρον από μεγάλες εταιρείες με επίκεντρο τη χώρα μας μία νέα πύλη εισόδου υγροποιημένου φυσικού αερίου, LNG, για ολόκληρη την περιοχή της Νοτιανατολικής Ευρώπης.

«Όλα αυτά μπορούν να φέρουν επενδύσεις που τόσο έχει ανάγκη η ελληνική οικονομία. Και αυτό σημαίνει δουλειές για όλους», σημείωσε ο Πρόεδρος του ΤΕΕ.

Οι τεχνικά άρτιες λύσεις εγγύηση για την  αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος

«Εμείς είμαστε εδώ για να διασφαλίσουμε ότι αυτό δεν θα συμβεί», τόνισε ο Πρόεδρος του ΤΕΕ, σχολιάζοντας το γεγονός ότι υπήρξαν ορισμένες διαμαρτυρίες πολιτών για την διοργάνωση της εκδήλωσης με το επιχείρημα ότι η εξόρυξη υδρογονανθράκων βλάπτει το περιβάλλον, υπογραμμίζοντας ότι «Μηχανικοί σχεδιάζουν τα έργα. Μηχανικοί σχεδιάζουν και εφαρμόζουν τις διαδικασίες. Χωρίς την τεχνική γνώση δεν υπάρχει αποτέλεσμα. Και οι Έλληνες μηχανικοί και τα Πολυτεχνεία μας και οι Πολυτεχνικές μας Σχολές και τα ερευνητικά μας ιδρύματα, έχουν το επίπεδο που χρειάζεται για να μπορέσουν να φέρουν σε πέρας σύνθετες τεχνικές εργασίες όπως αυτές που συζητάμε Όμως χωρίς αυτές τις συζητήσεις εδώ στο σπίτι των μηχανικών, στο χώρο όσων ξέρουμε και μπορούμε να διασφαλίσουμε σωστές, τεχνικά άρτιες, δοκιμασμένες και επιτυχημένες διαδικασίες και κατασκευές, δεν μπορεί να υπάρξει ούτε ανάπτυξη ούτε αποτελεσματική προστασία του περιβάλλοντος».

Παράλληλα ο Γ. Στασινός έδωσε  το μήνυμα «ας μάθουμε να συζητούμε χωρίς προκαταλήψεις και δογματισμούς και θα βρεθούν οι κοινοί τόποι. Το ΤΕΕ προσπαθεί, μέσα από τέτοιες εκδηλώσεις, να οδηγήσει τη σοβαρή αυτή συζήτηση πέρα από τις αίθουσες επιχειρηματικών ή ακαδημαϊκών γεγονότων, να αλληλεπιδράσει με την κοινωνία, να περάσει μηνύματα, να ωριμάσει, αν θέλετε, τις εξελίξεις. Διότι νομίζω ότι είναι σε όλους ξεκάθαρη η αλληλεπίδραση των τεχνικών και οικονομικών ζητημάτων στον τομέα της ενέργειας».

Κωστής Σταμπολής: Η εξασφάλιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων περνάει πλέον μέσα από τις έρευνες των υδρογονανθράκων

«Το θέμα των υδρογονανθράκων είναι σοβαρό και απαιτητικό από πλευράς επιστημονικής προσπάθειας, επενδύσεων και κυρίως από πλευράς επιμονής.  Είναι ένα μακροπρόθεσμο αν θέλετε, μία μακροπρόθεσμη επιστημονική προσπάθεια. Δεν έχουμε συνήθως άμεσα αποτελέσματα, αλλά κάποια στιγμή συγκλείνουνε όλες οι προσπάθειες και φέρνουν ένα αποτέλεσμα».

Αυτά τόνισε κατά την εισαγωγική του ομιλία ο Κωστής Σταμπολής εκτελεστικός διευθυντής ΙΕΝΕ, μιλώντας στην εκδήλωση που διοργάνωσε το ΤΕΕ, με την υποστήριξη του ΙΕΝΕ.

Ο κ Σταμπολής, ο οποίος ήταν και ο συντονιστής του πρώτου μέρους της εκδήλωσης με θέμα «οι υδρογονάνθρακες στην Ανατολική Μεσόγειο» τόνισε ότι για να αποδώσουν οι προσπάθειες των ερευνών και ανακάλυψης υδρογονανθράκων  «χρειάζεται σχεδίαση, χρειάζεται συλλογική προσπάθεια και αφοσίωση», πρόσθεσε επίσης ότι  «επιπλέον, είναι πολιτικό θέμα. Όπως βλέπουμε τις τελευταίες μέρες από τις παράνομες γεωτρήσεις της Τουρκίας στην Κυπριακή ΑΟΖ σήμερα και αύριο στην Ελλάδα, το θέμα αφορά την εθνική κυριαρχία, την εθνική ανεξαρτησία και γενικά τον εθνικό χώρο».

-«Κακά τα ψέματα, η εξασφάλιση των κυριαρχικών δικαιωμάτων περνάει πλέον μέσα από τις έρευνες των υδρογονανθράκων» είπε ο κ Σταμπολής και σημείωσε ότι « όχι μόνο στην Ελλάδα, σε πάρα πολλές χώρες. Ναι μεν τα κυριαρχικά δικαιώματα δεν περιορίζονται μόνο στους υδρογονάνθρακες, αλλά αποτελούνε πολύ βασικό συστατικό. Άρα, έχει κάθε λόγο η Ελλάδα να θέλει το θέμα των υδρογονανθράκων να το έχει στην πρώτη σειρά, στην πρώτη γραμμή επικαιρότητος, τόσο σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο και  επίπεδο εξωτερικών σχέσεων. Κάτι που όμως δεν συμβαίνει και  επειδή δεν έχει συμβεί όλα αυτά τα χρόνια, βλέπουμε τώρα τις αρνητικές επιπτώσεις που έχει αυτό το θέμα».

Ο εκτελεστικός διευθυντής ΙΕΝΕ απευθυνόμενος προς τον Πρόεδρο του ΤΕΕ Γιώργο Στασινό, αφού εξέφρασε τις ευχαριστίες του για την οργάνωση της εκδήλωσης  σημείωσε ότι «ο ρόλος του ΤΕΕ δεν είναι μόνο ένας παρεμβατικός λόγος, μία αν θέλετε, συμβολή στη συζήτηση. Είναι πολύ πλέον πιο ουσιαστικός. Και όπως αναφέρατε και εσείς, διότι αυτός συνδυάζεται άμεσα με το επάγγελμα του μηχανικού, ο οποίος σχεδιάζει, παρακολουθεί και υλοποιεί όλα αυτά τα θέματα με μεγάλη υπευθυνότητα και μέριμνα για το περιβάλλον».

Ο ίδιος είπε ότι  «το ΤΕΕ είναι πολύ γνωστό για τους αγώνες, τις προσπάθειες που έχει κάνει πάρα πολλά χρόνια στα θέματα της ενέργειας», αναφέροντας « τον αείμνηστο Ευάγγελο Κουλουμπή, ο οποίος από τη δεκαετία του ’70, τότε που ήτανε Πρόεδρος του ΤΕΕ, έφερε για πρώτη φορά το θέμα της ενέργειας στην επικαιρότητα και στη συνέχεια ως Υπουργός της πρώτης κυβέρνησης Παπανδρέου, το ’81 και ’82, πάλι συνέχισε αυτές τις προσπάθειες. Και ο Ευάγγελος  Κουλουμπής τότε είχε δει ξεκάθαρα το θέμα των υδρογονανθράκων και είχε δώσει μία έμφαση σε αυτό και πράγματι δικαιώθηκε από τις εξελίξεις».

Γιάννης Μπασιάς: «Τη Δευτέρα παίρνουμε τα λεφτά από τον τουρισμό  και την Τρίτη τα δίνουμε για να αγοράσουμε φυσικό αέριο και πετρέλαιο» 

«Τη Δευτέρα παίρνουμε τα λεφτά από τον τουρισμό  και την Τρίτη τα δίνουμε για να αγοράσουμε φυσικό αέριο και πετρέλαιο», με αυτό το χαρακτηριστικό τρόπο παρουσίασε ο Γιάννης Μπασιάς, Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρίας Υδρογονανθράκων (ΕΔΥΕ), μιλώντας στην ημερίδα του ΤΕΕ, την ανάγκη να προχωρήσει η έρευνα υδρογονανθράκων για την οικονομική και ενεργειακή ασφάλεια και αναβάθμιση της χώρας μας.

Ο κ Μπασιάς παρουσίασε στοιχεία σύμφωνα με τα οποία το 2016, η παραγωγή αργού πετρελαίου στην Ελλάδα έφθασε τους 0,16 εκατ. τόνους ενώ η εγχώρια κατανάλωση πετρελαιοειδών το 2015 ήταν 11 εκατ. τόνοι. Σε ημερήσια βάση η παραγωγή στην Ελλάδα το 2018 έφθασε τα 5.000 βαρέλια ενώ η μέση ημερήσια κατανάλωση αργού στη χώρα φθάνει τα 450.000 βαρέλια με ετήσιο κόστος που υπερβαίνει τα 8 δισεκατομμύρια ευρώ. Το 2017 το συνολικό κόστος αργού και αερίου υπερέβη τα 11 δισ. ευρώ, «17 δισεκατομμύρια όχι κέρδος, τζίρος. Το 11 δισεκατομμύρια  είναι κόστος», είπε ό ίδιος, θέτοντας το ερώτημα «ένα μέρος του κόστους αυτού δεν θα μπορούσε να απαλειφθεί ;» Kαι πρόσθεσε: «Δηλαδή, δεν μας μένει και τίποτα. Δεν είναι και πολύ σωστό να δουλεύουμε μόνο κάνοντας σέρβις για τον τουρισμό, για να μπορέσουμε να αγοράσουμε αέριο και πετρέλαιο. Δυστυχώς, είναι μία αλήθεια και δεν πρέπει να καταντήσουμε mousaka country».

Ο Πρόεδρος της ΕΔΥΕ εξήγησε ότι «στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή γίνεται ερευνητική εργασία, όχι εργασία εξόρυξης, εκτός από τον Πρίνο, που είναι στην περιοχή τη Καβάλας, ο οποίος παράγει 1% των αναγκών της χώρας καθημερινά. Αυτό σημαίνει ότι εάν θέλουμε πραγματικά να λέμε ότι θα μπούμε στην περίοδο και στην περιοχή των χωρών, οι οποίες έχουνε παραγωγή,  θα πρέπει να ανακαλύψουμε κοιτάσματα τα οποία σε επίπεδο εκμεταλλευσιμότητας είναι 500 εκατομμύρια βαρέλια ή 3 τρις κυβικά πόδια και όχι λιγότερο. Αλλιώς θα είναι μικρά μερίσματα για το  κράτος και ενδιαφέροντα μόνο για εταιρείες οι οποίες είναι μεσαίο μεγέθους, αλλά και μικρές, όπως έχουμε δει μέχρι τώρα στην Ελλάδα» Και τόνισε χαρακτηριστικά ότι: « αυτές είναι οι αλήθειες που πρέπει να τις πούμε για να μην ονειρευόμαστε ότι σε μερικά χρόνια θα πλουτίσουν οι Έλληνες και δεν θα έχουμε χίλια δυο προβλήματα».

Ο κ Μπασιάς παρουσίασε 13 περιοχές, «τεμάχια» όπως είπε για τα οποία έχουν γίνει παραχωρήσεις σημειώνοντας ότι «διαγράφεται μία ζώνη γεωγραφική, η οποία τοποθετείται στη δυτική Ελλάδα υπεράκτια και χερσαία και φτάνει μέχρι κάτω από την Κρήτη», τονίζοντας τη γεωπολιτική σημασία αυτών των τεμαχίων και σημείωσε ότι «η Ελλάδα με το πρόγραμμα που έχει αρχίσει από το 2012-13,  καθορίζει μία  ζώνη η οποία χωρίζει τη Μεσόγειο σε δύο μέρη.  Δυτική και Ανατολική. Η Ελλάδα στη Μεσόγειο, είναι το πιο δυτικό μέρος της Ανατολικής Μεσογείου, το πιο  Ανατολικό της Δυτικής Μεσογείου». Παράλληλα υπογράμμισε ο ομιλητής  ότι «ανατολικά από την Ελλάδα υπάρχει το μεγάλο ενδιαφέρον με τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, όπου τα πράγματα έχουνε εξελιχθεί τα τελευταία 5 με 10 χρόνια».

Οι πέντε λόγοι του  ενδιαφέροντος για τους υδρογονάνθρακες στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο

Αναπτύσσοντας πέντε λόγους για τους οποίους έχει αναπτυχθεί ενδιαφέρον για τους υδρογονάνθρακες στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου ο κ. Μπασιάς εξήγησε ότι αυτοί είναι

Πρόσφατες ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην SE Μεσόγειο και Μαύρη Θάλασσα. «Αυτές οι ανακαλύψεις τον τελευταίο καιρό σε αυτήν την περιοχή είπε ότι άρχισαν να δίνουν την αίσθηση στη διεθνή βιομηχανία, ότι ίσως αυτή η περιοχή μπορούσε να γίνει μία GAS Province, δηλαδή μία Περιφέρεια, μία περιοχή αερίου σημαντική.  Προς το παρόν δεν έχει γίνει αυτό και δεν έχει γίνει, διότι δύο μεγάλα κοιτάσματα έχουν βρεθεί και έχουν αποδείξει ότι έχει ενδιαφέρον. Είναι το Λεβιάθαν στο Ισραήλ και το Ζωρζ στην Αίγυπτο. Όλα τα άλλα είναι μικρούλια. Και όταν λέω μικρούλια, χρησιμοποιώ την έκφραση και τη λέξη επίτηδες, αλλά είναι η αλήθεια».

Νέο γεωλογικό μοντέλο προστίθεται από το 2015 στη Μεσόγειο. Σχετικά είπε ο κ Μπασιάς ότι «Για δεκαετίες βλέπαμε τα κλαστικά ιζήματα, όλα αυτά που έρχονται από τα βουνά, να κατεβαίνουν στο Νείλο, να φτιάχνουν το Δέλτα του Νείλου τα οποία είναι χαλαζίας και άλλα ορυκτά σκληρά τα οποία συνιστούν τα πετρώματα στα οποία θα εξελιχθεί ένα κοίτασμα το οποίο θα το τραβήξουμε μετά.  Αυτά τα λέμε κλαστικά. Πριν από 5- 6 χρόνια έγινε μια τεχνική ανακάλυψη σε ιζήματα τα οποία είναι ανθρακικά, δηλαδή ασβεστόλιθοι.  Και εκεί προστέθηκε ένα δεύτερο μοντέλο πετρελαϊκού συστήματος το οποίο έδωσε τη δυνατότητα στον επενδυτή,  να πει αν έχω δυο περιπτώσεις που μπορεί να δουλέψει είναι καλύτερα από μια οπότε μπορώ να μειώσω το ρίσκο μου και έτσι άρχισαν να γίνονται μεγάλες επενδύσεις». 

Προοδευτική βελτίωση των γεωτρήσεων σε βαθιά και υπερ-βαθιά ύδατα.  Σύμφωνα με τον κ Μπασιά  «οι γεωτρήσεις σε μεγάλα βάθη νερών τα οποία ξεπερνάνε τα 3000 μέτρα δεν είναι κάτι το οποίο είναι πολύ εύκολο αλλά η τεχνολογία πάει πάρα πολύ γρήγορα. Σήμερα περισσότερα κονδύλια βρίσκονται στην έρευνα που έχει να κάνει με την έρευνα και εξόρυξη θαλασσίων κοιτασμάτων υπεράκτιων παρά στη διαστημική έρευνα. Στα επόμενα χρόνια θα είναι δυνατό να υπάρξει παραγωγή και στα 3.500 μέτρα νερό. Διότι το πρόβλημα δεν είναι από τη στιγμή που η γεώτρηση θα πιάσει πάτο και θα μπει μέσα στην πέτρα, είναι πριν.  Διότι φανταστείτε 3 χιλιόμετρα σωληνώσεις, είναι σαν φίδι και μπορείς να έχεις άνοιγμα γύρω στα 50 μέτρα. Όλα αυτά τα πράγματα είναι πάρα πολύ δύσκολα αλλά ευτυχώς η τεχνολογία προχωράει, τα κράματα των μετάλλων προχωράνε γιατί το βάρος είναι τεράστιο, η κατανόηση των μεγάλων πιέσεων σε αυτά τα βάθη είναι όλο και μεγαλύτερη και αυτά τα προβλήματα ξεπερνιούνται».

Ως τέταρτο και πέμπτο λόγο επισήμανε ο πρόεδρος της ΕΔΥΕ την αυξανόμενη εμπορική σημασία του LNG και αντίστοιχα την  προμήθεια του φυσικού αερίου προς την Ευρωπαϊκή αγορά,  υπογραμμίζοντας σχετικά ότι «η προμήθεια του φυσικού αερίου προς την ευρωπαϊκή αγορά είναι μεγάλη υπόθεση διότι προς το παρόν ήταν από βορρά προς νότο, τώρα γίνονται μεγάλες προσπάθειες για να γίνει από ανατολή προς δύση για αυτό έχουμε τον ΤΑΡ, έχουμε τον EAST MED σαν πρόγραμμα και υπάρχει και ένας άλλος αγωγός ο οποίος στη Μαύρη Θάλασσα διότι έχει γίνει τον τελευταίο καιρό μια μεγάλη ανακάλυψη αερίου ίσως όχι τόσο μεγάλη αλλά υπάρχουν υποδομές. Στη Ρουμανία είναι το κοίτασμα Neptune το οποίο θα μπορούσε να δώσει ένα τρίτο αγωγό και δουλεύουν εκεί, η ΕΧΟΝ έχει κάνει την ανακάλυψη, δουλεύεται εκεί για έναν άλλον αγωγό ο οποίος θα έχει διεύθυνση από ανατολή προς δύση».

Ντίνος Νικολάου: «Τρεις διαφορετικοί κόσμοι, τρεις διαφορετικές κυβερνήσεις συνεννοούνται στην Κύπρο για αυτό αντέχουμε»

-«Η Κύπρος είναι μια ημικατεχόμενη χώρα αλλά δεν θέλει να είναι εξαφανισμένη χώρα.  Ο στόχος της Κύπρου ήταν πάντα η προσέλκυση μεγάλων εταιριών, που διαθέτουν χρήματα, τεχνογνωσία και το γεωπολιτικό εκτόπισμα. Μπορούν να πιέσουν. Για αυτό προωθεί συστηματικά τις έρευνες υδρογονανθράκων.  Φωνές ακούγονται πολλές γιατί δεν τα σταματάτε.  Δεν σταματάμε για να υπάρχουμε»,  τόνισε χαρακτηριστικά κατά την ομιλία του  στην εκδήλωση του ΤΕΕ, ο Ντίνος Νικολαόυ, τέως Μέλος του ΔΣ της Εταιρίας Υδρογονανθράκων Κύπρου και Τεχνικός Σύμβουλος της Energean Oil& Gas, μιλώντας με θέμα  «ανατολική Μεσόγειος, έρευνες υδρογονανθράκων, υποδομές και γεωπολιτικές προκλήσεις».

Ο ίδιος μίλησε για το υψηλό επίπεδο συνεννόησης και σύμπνοιας που έχει επιτευχθεί μεταξύ διαδοχικών και πολιτικά αντίπαλων κυβερνήσεων στην Κύπρο από το 2000-2002, επί Κληρίδη, που έγινε η πρώτη ΑΟΖ με την Αίγυπτο και συνεχίστηκε διαδοχικά με τα όμορα κράτη της μεγαλονήσου.  «Τρεις διαφορετικοί κόσμοι, τρεις διαφορετικές κυβερνήσεις οι οποίες συνεννοούνται. Αλλά αυτό γίνεται στην Κύπρο για αυτό αντέχουμε» είπε χαρακτηριστικά. Παράλληλα ο ομιλητής, που όπως είπε συμπληρώνει 45 χρόνια ενασχόλησης με τα θέματα των ερευνών υδρογονανθράκων στην περιοχή και τις τεχνικές και γεωπολιτικές προεκτάσεις τους μίλησε για την διαχρονικά αυθαίρετη και επιθετική συμπεριφορά της Τουρκίας  υπογραμμίζοντας ότι «η συνεννόηση και οι συνεργασίες είναι η οδός, και η Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι η οδός που έχει επιλέξει η Κύπρος για να σταματήσει την απειλή της Τουρκίας». Πρόσθεσε ότι  « η Τουρκία το ’73 δημοσίευσε τους χάρτες για πρώτη φορά του Αιγαίου. Από το 2012 δημοσιεύει άλλους χάρτες και κάθε μέρα και νέους χάρτες γιατί έτσι θέλει, έχει ένα δικό της διεθνές δίκαιο, δικούς της κανόνες που τους διανθίζει όπως θέλει, γιατί έχει αυτά τα πολεμικά σκάφη για να εκβιάζει, έχει τα σεισμογραφικά της και κάνει σεισμικές έρευνες. Είχα προβλέψει προ 8ετίας ότι  το επόμενο βήμα της Τουρκίας θα είναι η θαλάσσια εξέδρα η οποία έχει διαφορετική αντιμετώπιση με το διεθνές δίκαιο. Σήμερα, είναι στην επικαιρότητα με το Φατίχ στην Κύπρο και μπορεί να έχουμε και άλλα γεγονότα. Απλώς οι Τούρκοι έχουν μάθει αυτό το παιχνίδι για να μας εκβιάζουν.  Ε, θα εκβιάσου αυτούς που εκβιάζονται, όχι εμάς».  Επίσης με κατηγορηματικό τρόπο ο κ Νικολάου απέκλεισε κάθε ενδεχόμενο συνεκμετάλλευσης με την Τουρκία.

Σε χαρακτηριστικά σημεία της ομιλίας του ο κ Νικολάου μεταξύ άλλων επισήμανε ότι:

«Η ιστορία στη νοτιοανατολική Μεσόγειο δεν είναι πρόσφατη. Ήδη η αμερικάνικη γεωλογική εταιρία πριν από 20 χρόνια μίλησε για ύπαρξη μεγάλου πλούτου στην ανατολική Μεσόγειο και μέτρησε δυο λεκάνες. Τη λεκάνη της Λεβαντίνος και τη λεκάνη του Νείλου και του Ηροδότου. Όχι την Κρήτη, δεν είχε στοιχεία.  Χρησιμοποίησαν στοιχεία ολικού πετρελαϊκού συστήματος και μας είπαν ότι πιθανώς στην περιοχή αυτή να έχουμε 350 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια αερίου και περίπου 2,5 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου».

«Τα βεβαιωμένα αποθέματα πετρελαίου στην περιοχή μας είναι 52 δισεκατομμύρια βαρέλια από τα οποία στη Λιβύη έχει τα 48,4 κρατώντας τα  σκήπτρα. Και από αέριο έχουμε περίπου 5 TCF με τα σκήπτρα να είναι στην Αίγυπτο, μετά στο Ισραήλ και στη Λιβύη».

«Όσον αφορά στα παγκόσμια αποθέματα.  Τι έχει η νοτιανατολική Μεσόγειος;  Περίπου 3% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου, 3%, και 2,5% αερίου.  Δεν είμαστε ο ομφαλός της γης».

«Το 2007 βλέπετε η Κύπρος μόλις είχε ξεκινήσει.  Το Ισραήλ είχε ξεκινήσει δούλευε 15 χρόνια η British Gas στο Ισραήλ και δεν βρήκε τίποτε. Και ήρθε η NOBLE τότε με τις παραχωρήσεις και βρήκε το πρώτο κοίτασμα, το μεγάλο το Tamar.  Σήμερα έχουμε μεγάλες δραστηριότητες με πολλές παραχωρήσεις σε όλες τις χώρες της περιοχής. Η Κύπρος προχώρησε σιγά-σιγά έκανε τρεις γύρους παραχωρήσεων. Το 2007 ήρθαν τρεις εταιρίες, η μια ήταν πολύ μικρή, οι δυο ήταν μικρές, ανατέθηκε στη NOBLE η οποία είχε ανακαλύψει στο Ισραήλ την περιοχή του Ισραήλ και ήξερε πολύ καλά.  Για αυτό ήρθε η NOBLE, η αμερικάνικη NOBLE. Βρέθηκε το Αφροδίτη και εκδήλωσαν ενδιαφέρον 33 εταιρίες. Στο δεύτερο γύρο παραχωρήσεων δόθηκαν άλλες πέντε περιοχές. Και τελικά ο τελευταίος γύρος όταν βρέθηκε το ΖΟΡ και μετά δόθηκαν άλλα 3 τεμάχια».

«Το Ισραήλ είναι σε μια σειρά, μια σεισμική γραμμή που ενώνει και την Αφροδίτη.  Βλέπετε γιατί τότε ήρθε η NOBLE. Ήξερε την ύπαρξη αυτών των πραγμάτων για αυτό ήρθε.  Γιατί η NOBLE είχε όλα τα δεδομένα από τις προηγούμενες έρευνες για αυτό πήγε, πήγε κατευθυνόμενη και πέτυχε το Αφροδίτη.  Τι πέτυχαν τότε;  Όλα τα κοιτάσματα βρίσκονται σε άμμους.  Είναι τα Tamar sands.  Εκεί είναι τα ρεζερβουάρ που φιλοξενούνται αυτά τα μεγάλα κοιτάσματα. Όταν βρέθηκε και η Αφροδίτη έγινε γνωστό στη βιομηχανία αυτό το σκηνικό, το γεωλογικό μοντέλο, το πετρελαϊκό σύστημα και ενδιαφέρθηκαν συνολικά 33 εταιρίες. Η ΕΝΙ πήρε τότε πληρώνοντας ένα σημαντικό τίμημα, 85 εκατομμύρια δολάρια μπόνους υπογραφής για να πάρει το τεμάχιο 9 γιατί τότε παιζόταν μεγάλο παιχνίδι.   Έγιναν δυο γεωτρήσεις, η Αμαθούσα και ο Ονασαγόρας.  Είχε δομική αποτυχία, δεν βρέθηκαν ρεζερβουάρ.  Οι άμμοι του Νείλου δεν έφταναν μέχρι εκεί, αυτό είναι σημαντικό. Τότε τα βάψαμε μαύρα.  Λέει τελείωσε. Η TOTAL εγκατέλειψε το μπλοκ 10, το είχε και το εγκατέλειψε εξαιτίας αυτής της δομικής αποτυχίας.  Και μετά η TOTAL μπήκε στο διαγωνισμό και πλήρωνε πολλά λεφτά για να πάρει το τεμάχιο 10 αλλά το πρόλαβε η ΕΧΟΝ η οποία χτύπησε με περισσότερα λεφτά.  Νομίζω 100 εκατομμύρια.  Όταν έφυγε η TOTAL από το μπλοκ 10 αρχές του ’15, όλα αυτά έγιναν ραγδαία, την παρακαλούσαμε να μείνει για γεωπολιτικούς λόγους, ήρθε τον Αύγουστο του ’15 η μεγαλύτερη ανακάλυψη της μεσογείου και βρέθηκε το ΖΟΡ σε ανθρακικά πετρώματα.  Αυτό άλλαξε το σύστημα».

«Η μεγαλύτερη αγορά δια αγωγών είναι στην Ευρώπη. Η Τουρκία είναι μια αγορά 52 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων δεν την αγνοούμε.  Υπάρχουν στην περιοχή δυο κέντρα υγροποίησης.  Τα οποία υπολειτουργούν, είναι από χρόνια, είναι το Ίντκου και η Νταμιέτα.  Το Ίντκου ελέγχεται από τη SHELL και η Νταμιέτα από την ENI οι οποίοι δραστηριοποιούνται στην περιοχή και στην κυπριακή ΑΟΖ.

Πρέπει να το καταλάβουμε, υπάρχουν αυτές οι υποδομές, είναι πιο κοντά από οποιοδήποτε άλλο.  Οι επενδύσεις έχουν γίνει, οι εταιρίες τι θα κάνουν, θα πάνε να κάνουν νέες υποδομές να φουσκώσουν το κόστος, πως θα πάει στις αγορές μετά; Οι υποδομές τους είναι εκεί.  Μπορεί να πάει, να γίνει και μια άλλη υποδομή LNG στην Κύπρο, το Βασιλικό. Αυτό είναι το σκηνικό στην περιοχή μας όσον αφορά τις αγορές.  Άρα δυο μεγάλες αγορές έχουμε.  Η Ευρώπη 460 BCM και η Τουρκία 52 BCM.  Το Ισραήλ έχει κορεστεί και τροφοδοτείται από το Tamar και υπάρχει στη διάθεσή μας το Λεβιάθαν.  Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει τίποτε άλλο στη διάθεση που να μπορεί να πάει. Η κάθε εταιρία στην περιοχή που υπάρχει, που δραστηριοποιείται έχει τα δικά της συμφέροντα.  Η ENI η οποία δραστηριοποιείται έχει τερματικό υγροποίησης η SHELL που δραστηριοποιείται στην Αφροδίτη έχει δικό της τερματικό υγροποίησης».

Γιάννης Γρηγορίου: Μπορούμε να ερευνήσουμε και να παράγουμε υδρογονάνθρακες συμβαδίζοντας πλήρως με τους εθνικούς και ευρωπαϊκούς στόχους της κλιματικής αλλαγής

«Μετά από προσπάθειες δεκαετιών  ανοίγονται μπροστά μας δυνατότητες για νέους δρόμους και προοπτικές   βιομηχανικής ανάπτυξης και προόδου με σημαντική παρουσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορούμε να ερευνήσουμε και να παράγουμε υδρογονάνθρακες συμβαδίζοντας πλήρως με τους εθνικούς και ευρωπαϊκούς στόχους της κλιματικής αλλαγής, αλλάζοντας το ενεργειακό μείγμα της χώρας και της ΕΕ». Αυτά τόνισε κατά την ομιλία του στην εκδήλωση του ΤΕΕ ο Γιάννης Γρηγορίου Δ/νων Σύμβουλος της ΕΛΠΕ Upstream, υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι «ορισμένοι κύκλοι ξαφνικά εναντιώνονται …Είμαστε πρόθυμοι και ανοικτοί  για ένα έντιμο, ειλικρινή διάλογο χωρίς προκαταλήψεις».

Παράλληλα καυτηρίασε τη στάση «μίας δράκας ανθρώπων», οι οποίοι έχουν σταματήσει τις ερευνητικές εργασίες στην ¨Ήπειρο, ενώ αναφέρθηκε και σε οικολογικές οργανώσεις που αρνούνται το διάλογο και εκδίδουν ανακοινώσεις,  στις οποίες «λένε ψέματα».

Αναπτύσσοντας την εισήγηση του ο κ Γρηγορίου σημείωσε ότι «οι υφιστάμενες και οι πιθανές δυνατότητες μεταφοράς φυσικού αερίου από την ΝΑ Μεσόγειο στην αγορά θα διευρύνονται συνεχώς με την ανακάλυψη και άλλων κοιτασμάτων εντός των χωρικών υδάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως είναι της Ελλάδας και της  Κύπρου». Αναφέρθηκε στα νέα δίκτυα μεταφορά σημειώνοντας ότι αυτά είναι:  Αγωγός EastMed.  Αγωγοί προς την ΕΕ με σύνδεση στους TANAP /TAP. Υπάρχον LNG στην Αίγυπτο. Νέο LNG στην Κύπρο. Υπάρχον και νέο σύστημα αγωγών 

Ο κ Γρηγορίου τόνισε ότι «η χώρα μας έχει πολλά περιθώρια έρευνας Υπάρχουν γεωλογικοί πετρελαιοπιθανοί  στόχοι που δεν έχουν ερευνηθεί μέχρι σήμερα (κυρίως σε βάθη >3500 μ)

Το φυσικό αέριο και μη συμβατικοί υδρογονανθράκες (gas shales) δεν ήταν στόχοι των ερευνητικών εργασιών

Μεγάλες ανεξερεύνητες  θαλάσσιες περιοχές σε βάθη νερού μεγαλύτερα των 500 μέτρων». Ο ίδιος παρουσιάζοντας τις δυνατότητες που πλέον συγκεντρώνονται  σημείωσε ότι: «Το ανθρώπινο δυναμικό υπάρχει. Υπάρχει τεχνογνωσία. Υπάρχει ιδιαίτερα έμπειρο προσωπικό αλλά και νέοι ικανοί συνάδελφοι με όρεξη και γνώσεις. Η δυνατότητα διάθεσης σημαντικών κεφαλαίων από ελληνικές εταιρείες είναι μάλλον περιορισμένη είτε για λόγους στρατηγικών επιλογών είτε οικονομικών δυνατοτήτων και συγκυριών.  Οι εταιρείες όμως μπορούν να εξετάσουν τη δυνατότητα να είναι παρούσες στο επιχειρηματικό γίγνεσθαι Ε&Π στην Ελλάδα εκμεταλλευόμενες την εμπορική παρουσία τους στην χώρα επιμερίζοντας τους τεχνικούς, οικονομικούς και επιχειρηματικούς κινδύνους συμμετέχοντας σε κοινοπραξίες με αξιόπιστες και έμπειρες διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες».

Αναφερόμενος στο ρόλο της ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ Α.Ε. ο κ Γρηγορίου υπογράμμισε ότι σημαντικό πλέονέκτημα για τη συμμετοχή του Ομίλου στις παραχωρήσεις και έρευνες υδρογονανθράκων είναι η μετοχική της σύνθεση, και ως εισηγμένη στα  Χρηματιστήρια Αθηνών και Λονδίνου  ακολουθεί πιστά αυστηρούς κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης  τηρώντας  πλήρως τη νομοθεσία των χωρών που δραστηριοποιείται επιχειρώντας με απόλυτο σεβασμό προς το περιβάλλον και τις δραστηριότητες των τοπικών κοινωνιών.

«Τα Ελληνικά Πετρέλαια έχουν κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό asset, τη μετοχική τους σύνθεση, με 35% το ελληνικό δημόσιο, 45% ένας εταίρος, το υπόλοιπο στο χρηματιστήριο» είπε ο ομιλητής και σημείωσε ότι «αυτό μας έδωσε την ισχύ και τη δυνατότητα για να προχωρήσουμε και να κάνουμε πράγματα. Όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων, πολλές επενδύσεις, το καινούριο διυλιστήριο στην Ελευσίνα έδωσε τη δυνατότητα να ξεπεράσουμε την ελληνική κρίση. Το 2012, όταν ξεκινήσαμε, η ελληνική αγορά είχε καταρρεύσει. 70% κάτω το πετρέλαιο θέρμανσης, 40% κάτω οι βενζίνες. Αν δεν υπήρχε η επένδυση στην Ελευσίνα να μπορούμε να εξάγουμε τα μισά από αυτά που παράγουμε ως Ελληνικά Πετρέλαια, θα είχαμε ζοριστεί, και όταν θα ζοριστεί μια πολύ μεγάλη εταιρεία ζορίζεται όλη η χώρα.  Αλλά το καταφέραμε και τα τελευταία τρία τέσσερα χρόνια κάνουμε μάλιστα κέρδη ιστορικά το ένα πίσω από το άλλο. αυτό μας δίνει την δυνατότητα να δούμε και άλλους αναπτυξιακούς πόρους και τρόπους για την εταιρεία».

Σύμφωνα με την παρουσίαση του κ Γρηγορίου, το Ελληνικό Δημόσιο παρεχώρησε σταδιακά στην ΕΛΠΕ στον ελλαδικό χώρο αποκλειστικά δικαιώματα E&P σε 26 πετρελαιοπιθανές περιοχές

Η ΕΛΠΕ (αρχικά ως ΔΕΠ και στη συνέχεια ΔΕΠ – ΕΚΥ) ενεργώντας ως operator με το δικό της προσωπικό και τεχνολογική υποδομή  εκτέλεσε εκτεταμένες γεωχημικές, γεωλογικές και γεωφυσικές μελέτες καταγράφοντας 63.000 km χερσαία και θαλάσσια σεισμικά  και εκτελώντας 75 γεωτρήσεις

Ο κ Γρηγορίου σημείωσε ακολούθως ότι οι επενδύσεις της ΕΛΠΕ σε ερευνητικές εργασίες στο εξωτερικό ανήλθαν σε  $ 220 millions με εκτέλεση 34  γεωτρήσεων  και ανακάλυψη περίπου 200 εκατ. βαρελιών (αναλογία της 80 εκ) συμμετέχοντας σε διεθνείς κοινοπραξίες ειδικότερα ως εξής:  Αλβανία: 3 blocks ( 49%  JV με OMV). Λιβύη: 6 blocks (20% σε JV με Woodside και Repsol). Αίγυπτος: 2 blocks (W. Obayed 30% με Vegas και Mesaha 30% in JV με Petroceltic, Kuwait Energy and Beach)

Μαυροβούνιο: 3 blocks (εξαγορά της τοπικής κρατικής εταιρείας JPK). Ελλάδα:  25% παραχώρηση Θρακικού Πελάγους. Συμμετοχή σε 16 διεθνείς γύρους παραχωρήσεων σε κοινοπραξίες με τις πλέον αναγνωρισμένες πετρελαϊκές εταιρείες  με  ισχυρή οικονομική θέση GdF, Total, ExxonMobil, Statoil, OMV, Repsol, Woodside, Edison, Lukoil, JAPEX, Kuwait Energy κ.α.

Κατά την ομιλία του ο κ. Γρηγορίου αναφέρθηκε στη συμμετοχή του σε επιστημονική ομάδα εργασίας του ΤΕΕ, που όπως είπε «είναι πάντα μπροστάρης σε αυτά τα θέματα» στο πρόσφατο παρελθόν, η οποία συνοδεύτηκε από θεματικές παρουσιάσεις σε περιοχές της χώρας, στην Καβάλα, στην Πάτρα, στα Γιάννενα, «και είχα την τιμή, ως μέλος της επιστημονικής επιτροπής, να κάνω την κεντρική εισήγηση: έρευνα υδρογονανθράκων στην Ελλάδα, υπάρχει μέλλον; Και εκεί έβαζα ένα ερωτηματικό τότε». Ο ίδιος συνέχισε λέγοντας ότι «πριν από 7,5 χρόνια λέγαμε, λέγαμε, λέγαμε και καταλήγαμε ότι στην Ελλάδα υπάρχουν μία σειρά από πετρελαιοπιθανές περιοχές ανεξερεύνητες σε θάλασσες που έχουν βάθη πάνω από 500 μέτρα, δεν είχαμε κάνει τίποτα, δεν είχαμε ψάξει για φυσικό αέριο, δεν είχαμε τρυπήσει βαθιούς στόχους,  όλα αυτά τα κάναμε ως ΔΕΠ και ΔΕΠΕΚΥ, οι προϋπάρχουσες εταιρείες της Ελληνικά Πετρέλαια.

Και λέγαμε τότε για Ισραήλ, Κύπρο, Αίγυπτο ότι πρέπει να το ψάξουμε. Ναι, υπήρχε ένα θέμα και το 2012, που τα λέγαμε αυτά, μόλις είχε αρχίσει η κρίση, ακόμα και η Ελληνικά Πετρέλαια ίδρωνε. Αλλά λέγαμε, όχι, πρέπει να προχωρήσουμε. Πρέπει να δούμε τι γίνεται και να φέρουμε ξένες εταιρείες που έχουν και τεχνολογία και χρήματα.

Και καταλήγαμε με ένα γνωμικό του Σενέκα που έλεγε: δεν είναι ότι δεν τολμάμε επειδή μας φαίνονται τα πράγματα απρόσιτα, αλλά επειδή δεν τολμάμε μας φαίνονται τα πράγματα απρόσιτα. Και καταλήγαμε: ας τολμήσουμε λοιπόν».

Άγγελος Συρίγος: Mέσω της ανακαλύψεως νέων υδρογονανθράκων θα έρθει πλούτος στη χώρα αλλά θ’ αλλάξουνε και οι δυσμενείς όροι επιλύσεως του Κυπριακού

«Ευελπιστώ ότι μέσω της ανακαλύψεως νέων υδρογονανθράκων, όχι μόνο θα κινηθεί η αγορά, θα δουλέψουν μηχανικοί, θα έρθει πλούτος στη χώρα αλλά θ’ αλλάξουνε και οι δυσμενείς όροι επιλύσεως του Κυπριακού που υπάρχουν σταθερά μετά το ’74. Δεν είναι κάτι εύκολο. Είναι κάτι δύσκολο». Με τη χαρακτηριστική αναφορά περιέγραψε μιλώντας στην εκδήλωση του ΤΕΕ ο Αγγελος Συρίγος αν. καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής Παντείου Πανεπιστημίου τις δυναμικές και τις δυνατότητες, που διαμορφώνονται σε οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο από τις έρευνες και εξορύξεις υδρογονανθράκων στην περιοχή της Νοτιανατολικής Μεσογείου.

Παρουσιάζοντας τις συνθήκες όπως έχουν διαμορφωθεί είπε ότι «χρειάζεται λεπτότατες ισορροπίες. Χρειάζεται και μπόλικη τύχη, να βρεθούν και άλλα κοιτάσματα, να συνεχίσει ο Ερντογάν, ο καλός αυτός άνθρωπος, να είναι στην Τουρκία. Μην ξεχνάτε ότι ο Ερντογάν έδιωξε το Ισραήλ από κοντά του, ο Ερντογάν έδιωξε την Αίγυπτο από κοντά του, ο Ερντογάν διώχνει τους Αμερικανούς από κοντά του. Χρειάζονται πολλοί παράγοντες μαζί, τύχη και πολύ καλή διπλωματία. Εάν όλα πάνε καλά, στα επόμενα δέκα χρόνια θα μπορούμε να πούμε ότι οι ισορροπίες είναι πλέον υπέρ του ελληνισμού στην Ανατολική Μεσόγειο. Δεν είναι κάτι εύκολο. Είναι κάτι που μπορεί να είναι εφικτό».

Ο κ Συρίγος παρουσίασε σε χάρτες τις περιοχές στις οποίες Ελλάδα και η Κύπρος θεωρούν ότι είναι τμήμα της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και της κυπριακής ΑΟΖ, εξηγώντας ότι  η Κύπρος έχει κηρύξει αποκλειστική και οικονομική ζώνη. Η Ελλάδα δεν έχει κηρύξει αποκλειστική οικονομική ζώνη, έχει μόνο υφαλοκρηπίδα, η οποία  καλύπτει το βυθό και το υπέδαφος. Ο ομιλητής σημείωσε ως εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός ότι «η Κύπρος πήρε το διεθνές δίκαιο και το έβαλε σε εφαρμογή. Είπε, λοιπόν, κάνω οριοθετήσεις με τα γειτονικά μου κράτη», διευκρινίζοντας ότι «είναι κάτι που δεν μπορούμε να κάνουμε στο Αιγαίο γιατί στο Αιγαίο είναι μόνο δύο κράτη, στην ανατολική Μεσόγειο είναι πολλά τα κράτη».

Σημείωσε λοιπόν ότι «η Κύπρος προχώρησε σε οριοθετήσεις με τα γειτονικά κράτη, θέτοντας την περιοχή της πέραν αμφισβητήσεως από πλευράς διεθνούς δικαίου, ασχέτως του τι λέει η Τουρκία». Παράλληλα η Κύπρος  τεμάχισε την περιοχή και προχώρησε σε διεθνείς διαγωνισμούς προσελκύοντας μεγάλες ξένες εταιρείες».

Στη συνέχεια ο κ Συρίγος παρουσίασε πως αντέδρασε η Τουρκία στην οριοθέτηση, σημειώνοντας ότι η Τουρκία προχώρησε με τις χώρες της περιοχής, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, το Λίβανο, σε δικές της αυθαίρετες οριοθετήσεις «προσφέροντας» σε αυτές τις χώρες δήθεν μεγαλύτερη πρόσβαση. Είπε χαρακτηριστικά ο ομιλητής:

«Έρχεται η Τουρκία και λέει στην Αίγυπτο: κοίταξε να δεις, ξέχνα την οριοθέτηση που έκανες με την Κύπρο. Εάν κάνουμε μία οριοθέτηση όπου είμαστε εμείς από τη μία μεριά και εσείς από την άλλη ξεχνάμε εντελώς την ύπαρξη της Κύπρου, η οριοθέτηση θα πιάσει ως μέση γραμμή, τη μέση γραμμή ανάμεσα στην Τουρκία και την Αίγυπτο. Άρα, αν δεχθείς να κάνεις αυτή την οριοθέτηση μαζί μου θα κερδίσεις όλα αυτά τα τεμάχια που είναι με κίτρινο, το μισό 4, το μεγαλύτερο τμήμα του 5, του 6, ένα μικρό τμήμα του 7, ολόκληρο το 10 και το 11». Σχετικά σημείωσε ο ομιλητής ότι «οι τουρκικοί χάρτες δεν διεκδικούν το τεμάχιο 10 που ερχόταν η Exon Mobil. Όταν άκουγα διάφορες σειρήνες να φωνάζουν και να λένε: κακό που πάθαμε, έρχονται οι Τούρκοι, θα αμφισβητήσουν την Exon Mobil, αλλά ποιος θα τα βάλει με τους Αμερικανούς, ήταν άνευ ουσίας . Οι Τούρκοι δεν θα έμπαιναν στην περιοχή εξαρχής. Φώναζαν απλώς για να τους ακούσουμε για να μην μπούμε στα άλλα τεμάχια που διεκδικούν. Διότι αυτά τα τεμάχια τα είχαν «χαρίσει» στην Αίγυπτο».

Αναλυτικά παρουσίασε ο κ Συρίγος την ίδια τακτική που ακολούθησε με τους χάρτες της η Τουρκία και για τις άλλες γειτονικές χώρες. Σημείωσε δε ότι οι Τούρκοι φτάνουν μέχρι του σημείου να διεκδικούν και όλες τις περιοχές  νοτίως της Κύπρου, παρά το γεγονός ότι το ψευδοκράτος δεν έχει θαλάσσιο μέτωπο, λέγοντας ότι «έχουμε δικαιώματα από το κράτος του ’60».

Ο κ Συρίγος σχολιάζοντας τη δυσμενή θέση απομόνωσης στην οποία έχει περιέλθει η Τουρκία με την τακτική που ακολουθεί σημείωσε ότι «η περίοδος ανόδου του Οθωμανικού Κράτους ήταν όσο καιρό κατελάμβανε καινούργια εδάφη και μοίραζε από τις περιουσίες των κατακτημένων στους ανθρώπους του τον πλούτο. Όταν έπαψε να καταλαμβάνει νέα εδάφη και να μοιράζει τον έτοιμο πλούτο, άρχισε και η κατάρρευση του Οθωμανικού Κράτους».

«Άρα τι πρέπει να κάνουμε; Πρέπει να συνεχίσουμε το ενεργειακό πρόγραμμα προσηλωμένοι στο ενεργειακό πρόγραμμα. Το λέω αυτό διότι η Τουρκία θέλει να σταματήσει την εξέλιξη που υπάρχει γύρω από το ενεργειακό πρόγραμμα της Κύπρου», είπε ο κ Συρίγος και σημείωσε ότι:

«Η Τουρκία έχει μείνει πίσω από τις εξελίξεις. Η Τουρκία ακολουθεί την Κύπρο. Είναι ενδιαφέρον ότι στην Ανατολική Μεσόγειο η Τουρκία σέρνεται πίσω από την Κύπρο. Η Κύπρος έχει δημιουργήσει ενεργειακές, έχει δημιουργήσει οικονομικά συμφέροντα με ξένες εταιρίες και έχει βρει ενεργειακά κοιτάσματα. Η Τουρκία προσπαθεί να διακόψει αυτό το πράγμα. Γιατί; Δεν νομίζω ότι είναι μόνο το θέμα της ανάγκης που έχουν από υδρογονάνθρακες. Φοβούνται ότι θα χάσουνε την ηγεμονική θέση που έχουνε δημιουργήσει στην επίλυση του κυπριακού από το ’74 και μετά, μία πράξη που είναι αντίθετη προς το Διεθνές Δίκαιο, σας το λέω εγώ που διδάσκω Διεθνές Δίκαιο. Τους μόνους που πειράζει η παράνομη πράξη της Τουρκίας είναι τους Κυπρίους και τους Ελλαδίτες. Κανέναν άλλον στον κόσμο. Αυτό όμως έχει δημιουργήσει μία ηγεμονική θέση της Κύπρου, της Τουρκίας στην επίλυση του κυπριακού».

Κατά την ομιλία του ο κ Συρίγος σημείωσε ότι την τρέχουσα περίοδο χρειάζεται προσοχή από την πλευρά της Ελλάδας από τις 23 Ιουνίου μέχρι τον σχηματισμό κυβέρνησης, θυμίζοντας ότι η Τουρκία έχει προχωρήσει σε μονομερείς ενέργειες σε τέτοιες περιόδους στο παρελθόν, όπως όταν εξέδωσε χάρτες  στις 30 Απριλίου του 2012, έντεκα ημέρες πριν από τις εκλογές στην Ελλάδα του Μαΐου του 2012.

Τέλος ο κ Συρίγος σημείωσε ότι «ο EastMed είναι κάτι και τεχνικά δύσκολο και νομικά δύσκολο. Αντιθέτως θα έλεγα, η δημιουργία ενός εργοστασίου LNG ή ενός εργοστασίου ηλεκτρικής ενέργειας με το φυσικό αέριο που θα βρεθεί στην Κύπρο στο Βασιλικό και η τοποθέτηση ενός καλωδίου που θα συνέδεε την Ελλάδα με την Κύπρο και το Ισραήλ, είναι κάτι που είναι πολύ πιο φθηνό και δεν παρουσιάζει τα ίδια νομικά προβλήματα».

Ενότητα Β΄ της εκδήλωσης: Έρευνα Υδρογονανθράκων

Μιλώντας στη διάρκεια των εργασιών της Β ενότητας, με θέμα: «Έρευνα Υδρογονανθράκων», η Τερέζα Φωκιανού, Πρόεδρος της Επιτροπής Upstream του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης (ΙΕΝΕ), τόνισε πως η βιομηχανία πετρελαίου περιλαμβάνει 3 τομείς, τους:

• Upstream, που αφορά στην αναζήτηση αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου, στη γεώτρηση, διάνοιξη και λειτουργία των σχετικών εγκαταστάσεων (διακρίνεται από επιχειρησιακό κίνδυνο και ένταση κεφαλαίων, αλλά και υψηλών αποδόσεων)
• Midstream που περιλαμβάνει τη μεταφορά, αποθήκευση και εμπορία ακατέργαστων ή εξευγενισμένων προϊόντων πετρελαίου
• Downstream που αφορά στον εξευγενισμό του αργού πετρελαίου, στην επεξεργασία και τον καθαρισμό του ακατέργαστου φυσικού αερίου, καθώς και στην εμπορία και διανομή προϊόντων που προέρχονται από αργό πετρέλαιο και φυσικό αέριο.

Σχετικά με τις συμβάσεις, επίσης διακρίνονται σε 3 κατηγορίες:

Η πρώτη είναι με τη παραχώρηση αδειών με μίσθωση, με την υπογραφή της οποίας ολόκληρο το ρίσκο αναλαμβάνει η πετρελαϊκή εταιρία. Το όφελος του κράτους, εκτός απ’ την φορολογία, προέρχεται από το μίσθωμα το οποίο αυξάνεται με την αύξηση της παραγωγής, αλλά μπορεί να υπάρχουν και ειδικοί φόροι. Χρησιμοποιείται κυρίως από μη παραγωγικές χώρες και νέους πελάτες στην βιομηχανία πετρελαίου (παραδείγματα είναι οι ΗΠΑ, Καναδάς, Νορβηγία, Ηνωμένο Βασίλειο, Βραζιλία, Αλγερία, Σ. Αφρική, Ταϊλάνδη, Αυστραλία).

Η άλλη σύμβαση είναι η γνωστή Production Sharing Agreement, το PSA, στο οποίο δεν παραχωρείται το δικαίωμα του κοιτάσματος. Οι πετρελαϊκές εταιρίες αναλαμβάνουν από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο την ανάκτηση του κόστους, καθώς και μερίδιο από το profit oil και profit cash. Το κόστος ανάκτησης όμως μοιράζεται ανάμεσα στο κράτος και την πετρελαϊκή εταιρία. Και οι δύο μαζί, επενδυτής και ιδιοκτήτης των δικαιωμάτων, μοιράζονται το ρίσκο και παίρνουν το όφελος από το καθαρό κέρδος που θα προκύψει. Σ’ αυτό τον τύπο σύμβασης καμιά φορά περιλαμβάνουν και royalties και φόρους. Ο τύπος σύμβασης αυτός παρέχει βέβαια μεγαλύτερη ασφάλεια στον επενδυτή, δεν συμφέρει όμως τις χώρες που έχουν άγνωστο γεωλογικό υπόβαθρο ή θέλουν να μπουν για πρώτη φορά στην έρευνα. Παραδείγματα τέτοιων συμβάσεων έχουμε στην Ινδονησία, Μαλαισία, Αίγυπτο, Γκαμπόν, Ακτή Ελεφαντοστού, Συρία, Υεμένη, Τρινιντάντ Τομπάγκο και πρόσφατα στην Κύπρο, η οποία είχε και κάποια προβλήματα σχετικά με τη σύμβαση αυτή.

Η τρίτη σύμβαση που είναι τα Risk Service Contract. Ο ανάδοχος πληρώνεται τοις μετρητοίς ή σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο για τις υπηρεσίες του και επί προσθέτως μπορεί να κάνει και κάποιες διευθετήσεις για την ανάκτηση μέρους ή ολόκληρου του κόστους. Τέτοιες συμβάσεις υπάρχουν στο Μεξικό, στο Ιράν, στο Ιράκ και στο Κουβέιτ.

Η κ. Φωκιανού επίσης τόνισε πως καθώς η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη θα ακολουθεί ανοδική πορεία (ως το 2040 το ΑΕΠ θα αυξάνεται κατά μέσο όρο 3,5%) και ο πληθυσμός θα φτάσει ως το 2020 τα 9,2 δις., η παγκόσμια ζήτηση σε ενέργεια ολοένα και θα αυξάνεται…

Και ακόμη πως, οι διαθέσιμες ποσότητες πετρελαίου και φυσικού αερίου εξαντλούνται στα ρηχά νερά, με αποτέλεσμα οι αναζητήσεις να έχουν στραφεί σε βαθιά πλέον ύδατα για νέες ανακαλύψεις. Σε ένα κόσμο που το φυσικό αέριο εκτιμάται ότι αυξάνεται κατά 50% μέχρι το 2040 και η κατανάλωση πετρελαίου συνεχίζει ν’ αυξάνεται, το ενδιαφέρον των υπεράκτιων κοιτασμάτων παραμένει ισχυρό.

Στη συνέχεια μίλησε η Σοφία Σταματάκη, καθηγήτρια της Σχολής Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών του Ε.Μ.Π. η οποία είπε χαρακτηριστικά ότι το ΤΕΕ μπορεί να αποτελέσει τη κινητήριο δύναμη στο συντονισμό για τη διαμόρφωση ενός σαφούς επιχειρησιακού σχεδίου σε ό,τι την έρευνα και εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων και ακόμη  αφορά μεταξύ άλλων τόνισε ότι:

Ο τομέας της Έρευνας και Παραγωγής (Ε/Π) υδρογονανθράκων μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό παράγοντα προόδου και να συμβάλλει ενεργά στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη της χώρας, υπό συγκριμένους όρους και προϋποθέσεις

Είναι κοινή αίσθηση στο επίπεδο των πολιτών οι μεγάλες προσδοκίες που δημιουργούνται όταν ξεκινά μια τέτοια δραστηριότητα μαζί με το «μυστήριο» που καλλιεργείται για τη φύση της και τις πραγματικές της διαστάσεις

Είναι κοινή η αμφιβολία για τη συμβατότητα της με υφιστάμενες οικονομικές και παραγωγικές δραστηριότητες σε εθνικό αλλά πολύ περισσότερο σε τοπικό επίπεδο, οι φόβοι για την τυχόν διατάραξη ή και ανατροπή τους

Ο πετρελαϊκός τομέας είναι και αυτός ένας από τους παραγωγικούς τομείς της χώρας. Μπορεί να συνυπάρξει με άλλους παραγωγικούς τομείς, μπορεί να στηρίξει/ενισχύσει υφιστάμενες οικονομικές δραστηριότητες, μπορεί να δημιουργήσει/ενεργοποιήσει παράλληλες υποστηρικτικές δραστηριότητες.

Στόχος, το κτίσιμο μιας νέας οικονομίας και μιας νέας βάσης επιστημονικών και τεχνικών δεξιοτήτων που προκύπτουν τόσο από τις ευκαιρίες και τις ανάγκες απασχόλησης που προσφέρει ο πετρελαϊκός τομέας, όσο και από τα έσοδα και τις επενδύσεις που δημιουργούνται ή και ενεργοποιούνται παράλληλα και παράπλευρα με τη βασική αυτή δραστηριότητα.

Και ακόμη η κ. Σταματάκη επικεντρώθηκε στη δημιουργία εθνικού επίπεδου γνώσης, τεχνογνωσίας & δεξιοτήτων, με:

• Εκπαίδευση επιστημονικού δυναμικού
• Εκπαίδευση & κατάρτιση  τεχνικού & εργατικού δυναμικού
• Απασχόληση εργαζομένων

που να ανταποκρίνεται στις μακροπρόθεσμες ανάγκες της χώρας για να αναπτύξει τους ανθρώπους της, να δημιουργήσει δεξιότητες, να δημιουργήσει τοπική ικανότητα εκπαίδευσης και κατάρτισης, να κατανοήσει τη δυνατότητα μεταφοράς δεξιοτήτων σε άλλες βιομηχανίες, να δημιουργήσει ευκαιρίες απασχόλησης όπου χρειάζονται

Ακόμη, στην  ανάγκη ανάπτυξης επιχειρηματικών δραστηριοτήτων τοπικού χαρακτήρα (αλυσίδα εφοδιασμού αγαθών & υπηρεσιών –τεχνικών & λειτουργικών- υποστηρικτική βιομηχανική & κατασκευαστική δραστηριότητα κλπ) με γνώμονα την μέγιστη μακροπρόθεσμη οικονομική αποτελεσματικότητα και βιωσιμότητα. Να ενισχύσει την παραγωγικότητα & την απασχόληση, να αξιοποιήσει την τοπική επιχειρηματικότητα και τις τοπικές δεξιότητες, να αναπτύξει καινοτόμες δράσεις με δυναμική εξωστρέφειας που να μπορούν αξιοποιηθούν & εκτός του πεδίου του πετρελαϊκού τομέα.

Μιλώντας στην επιστημονική εκδήλωση του ΤΕΕ ο Διευθυντής Εργαστηρίου Ανάλυσης Ρευστών & Πυρήνων Υπόγειων Ταμιευτήρων της Σχολή Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης, Νικόλαος Βαρότσης, αναφέρθηκε στο υφιστάμενο προπτυχιακό και μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Πολυτεχνείου, καθώς επίσης στις  ερευνητικές δυνατότητες, δραστηριότητες και τη συνεργασία με την διεθνή βιομηχανία πετρελαίου.

Σε ό,τι αφορά την κάλυψη του αντικειμένου της Μηχανικής Πετρελαίου στο προπτυχιακό πρόγραμμα του Μηχανικού Ορυκτών Πόρων (από το 1991) ανέφερε τους βασικούς εκπαιδευτικούς τομείς που αναπτύσσονται (Μηχανική Γεωτρήσεων, Μηχανική Ταμιευτήρων, Εκμετάλλευση Ταμιευτήρων, Γεωφυσική, Ισορροπία Ρευστών – PVT, καθώς και Γεωστατιστική, Μηχανική Πετρωμάτων, Γεωλογία, Γεωχημεία, Ορυκτολογία, Πετρογραφία). Και επίσης αναφέρθηκε στο αγγλόφωνο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών (12 μήνες), που προσφέρεται από το 2013 και στο οποίο δηλώνουν μεγάλο ενδιαφέρον και συμμετοχή πολλοί ξένοι φοιτητές (υπερτερούν μάλιστα των Ελλήνων). Και στο σημείο αυτό ο κ. Βαρότσης εξέφρασε την αγωνία του για το γεγονός ότι τη τελευταία διετία οι αλλοδαποί φοιτητές πρέπει πρώτα να περάσουν τη… στενωπό του ΔΟΑΤΑΠ για να φοιτήσουν ή να πάρουν το πτυχίο τους από το εν λόγω μεταπτυχιακό πρόγραμμα.

Και ακόμη ο καθηγητής ανέλυσε όλο το πλούσιο έργο που επιτελείται στη Σχολή Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης, γύρω από την έρευνα και τη συνεργασία με παγκόσμιες βιομηχανίες πετρελαίου.

Τέλος, ο καθηγητής του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών Αβραάμ Ζεληλίδης, ξεκίνησε την ομιλία του τονίζοντας χαρακτηριστικά πως «η έρευνα στην  Ελλάδα είναι «τρέλα», καθώς δεν πληρώνεται από πουθενά». Και επίσης πως, οι ενεργειακοί πόροι της Ελλάδας επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες της Ευρώπης για τα επόμενα 40 χρόνια!

Αναφέρθηκε σε τρείς βασικές περιοχές υδρογονανθράκων της Νοτιοανατολικής Μεσογείου (του Κυπαρισσιακού κόλπου, της Νοτίου Κρήτης και της Κύπρου), καθώς και στο Μεσογειακό υποθαλάσσιο βουνό νότια της χώρας μας.

Σε ό,τι αφορά το δεύτερο, γνωρίζουμε ότι:

• Το μήκος της ράχης φθάνει τα 1500 km.
• Το πλάτος της ράχης κυμαίνεται από 150 -320 km.
• Οι κλίσεις της ράχης είναι πιο ήπιες στο νότιο τμήμα της 1-2 μοίρες.
• Η μορφολογία της ράχης επηρεάζεται από την σημερινή τεκτονική.
• Ο χρόνος δημιουργίας της είναι μέσο Μειόκαινο, έγινε σχεδόν μαζί με το Ελληνικό τόξο, και πριν τη δημιουργία των Μεσσήνιων εβαποριτών.
• Υπάρχουν λεκάνες πίσω από τη ράχη με μεγάλο πάχος κλαστικών αποθέσεων
• Το πάχος της ιζηματογενούς ακολουθίας της ράχης είναι μεγάλο, ξεπερνώντας κατά θέσεις τα 10-12km
• Στην ιζηματογενή ακολουθία αναγνωρίστηκε η ύπαρξη των Μεσσήνιων εβαποριτών που το πάχος τους κυμαίνεται από 0 μέχρι και 2km.
• Σε  τρεις περιοχές αναγνωρίστηκαν, μελετήθηκαν και αξιολογήθηκαν ηφαίστεια λάσπης που δημιουργούνται εξαιτίας διαφυγής υδρογονανθράκων.
• Το μέσο βάθος του νερού είναι 2.1km (από 1.2-3.0 km)
• Υπάρχουν πολλές τάφροι πίσω από τη ράχη – περιοχή που αναφέρεται ως backstop (Matapan, Poseidon, Strabo) -  με ηλικία Μέσο Μειόκαινο, βάθος 2.5-3.0 km, και πάχος ιζηματογενούς ακολουθίας μετά τη δημιουργία των λεκανών, 6.5km.
• Υπάρχουν λεκάνες μπροστά από τη ράχη – abyssal plains (Messina, Sirte, Herodotus)- με βάθη από 3.0-4.2 km.

Και ακόμη ο καθηγητής αναφέρθηκε στους υδρίτες, που είναι ένα παραγωγικό πεδίο ενεργό.

Ακολουθήστε το reporter.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο reporter.gr