Πως είναι δυνατόν να υπάρχουν αρνητικά επιτόκια; Υπάρχει εξήγηση για το φαινόμενο αυτό;

Οι Δανοί το κάνουν. Οι Σουηδοί το κάνουν. Ακόμα και η ΕΚΤ το κάνει. Οι κεντρικές τράπεζες έχουν «ερωτευθεί» τα αρνητικά επιτόκια. Παρόλα αυτά, οι οικονομολόγοι είναι προσκολλημένοι στην ιδέα του μηδενικού ορίου για τα επιτόκια- την ιδέα ότι τα επιτόκια δεν μπορούν να γίνουν αρνητικά και να δώσουν οποιαδήποτε ώθηση στην οικονομία. Πώς μπορούν τότε να προκύψουν αρνητικά επιτόκια;

Η άποψη των οικονομολόγων είναι ότι τα επιτόκια υπόκεινται σε ένα μηδενικό όριο επειδή οι καταθέτες δε θα έχουν κανένα κίνητρο να πληρώσουν για να έχουν τα χρήματά τους στην τράπεζα όταν θα μπορούσαν εναλλακτικά να διακρατήσουν μετρητά με μηδενικό κόστος. Αυτό σημαίνει ότι ένα αρνητικό επιτόκιο δεν προσφέρει περισσότερα αντικίνητρα για αποταμίευση από ότι ένα μηδενικό επιτόκιο. Αυτή η διαδικασία προσφοράς ή όχι κινήτρου εξαρτάται φυσικά από τον πληθωρισμό ή τις μεταβολές των ισοτιμιών- είτε κάποιος έχει τα χρήματά του σε ένα ταμιευτήριο όψεως είτε κάτω από το στρώμα αντιμετωπίζει τον ίδιο πληθωριστικό κίνδυνο.

Επομένως πώς είναι δυνατόν να έχουμε αρνητικά επιτόκια; Δύο παράγοντες δημιουργούν μία τέτοια κατάσταση: ρυθμιστικό πλαίσιο και μέγεθος. Οι κεντρικές τράπεζες είναι (σε διάφορους βαθμούς) ρυθμιστές του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Εάν μία κεντρική τράπεζα επιμένει να διακρατεί στο χρηματοπιστωτικό σύστημα καταθέσεις ή αποθεματικά μέσα στην κεντρική τράπεζα τότε μπορεί να επιβάλλει ένα αρνητικό επιτόκιο στις καταθέσεις ή στα αποθεματικά και να χρησιμοποιήσει τη ρυθμιστική της δύναμη ώστε να αποτρέψει το χρηματοπιστωτικό σύστημα από το να διακρατήσει χρήμα οπουδήποτε αλλού. Κάτι τέτοιο θα δώσει τότε στις τράπεζες το κίνητρο να ελαχιστοποιήσουν τις υποχρεώσεις τους κάτω από το ρυθμιστικό καθεστώς και επομένως να μετατοπιστούν σε άλλα περιουσιακά στοιχεία.

Ο δεύτερος λόγος γιατί τα αρνητικά επιτόκια μπορεί να είναι αποδεκτά η έλλειψη μιας εναλλακτικής λύσης. Μπορεί να ακούγεται πολύ καλό να φυλάει κάποιος τα μετρητά του κάτω από το στρώμα αλλά όταν κάποιος έχει ένα εκατομμύριο ευρώ τότε η αποθήκευση κάτω από το στρώμα μπορεί να είναι προβληματική! Ένας μικρός επενδυτής (retail investor) μπορεί να παρατηρήσει το μηδενικό όριο για τα επιτόκια όταν η αποθήκευση μετρητών στο σπίτι αποτελεί τουλάχιστον εφικτή λύση. Ένας θεσμικός όμως μπορεί να μην έχει την εναλλακτική της διακράτησης φυσικού χρήματος.

Επομένως, τα αρνητικά επιτόκια μπορεί να είναι εφικτά αλλά το μηδενικό όριο είναι πιθανό να εφαρμόζεται για τους μικρούς επενδυτές. Οι μικροί επενδυτές επειδή δεν αντιμετωπίζουν ρυθμιστικά εμπόδια και επειδή έχουν την επιλογή να κρατούν μετρητά στο σπίτι, δεν είναι υποχρεωμένοι να αποδεχτούν αρνητικά επιτόκια. Τι σημαίνει αυτό στην πραγματικότητα; Τα αρνητικά επιτόκια μπορούν να εκπληρώσουν ορισμένα πράγματα:

• Τα αρνητικά επιτόκια παρέχουν αντικίνητρο στους μεγάλους επενδυτές να διακρατήσουν χρήμα σε καταθέσεις με την κεντρική τράπεζα (και λόγω της σχέσης της κεντρικής τράπεζας, με την αγορά χρήματος). Υπάρχει επομένως μία τάση για διακράτηση άλλων περιουσιακών στοιχείων.
• Η επιθυμία να επενδύσει κάποιος σε μη ρευστά σε χρήμα περιουσιακά στοιχεία είναι πιθανό να μειώσει τις αποδόσεις στη βραχυπρόθεσμη καμπύλη αποδόσεων των κυβερνητικών ομολόγων μειώνοντας έτσι το κόστος της χρηματοδότησης της κυβέρνησης.
• Η απόφαση για αρνητικά επιτόκια αποτελεί ένα σχετικά ξεκάθαρο και κατανοητό σήμα στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Τα πιο λεπτά σημεία μίας ποσοτικής πολιτικής δεν είναι ίσως τόσο κατανοητά στους περισσότερους σε αντίθεση με τα αρνητικά επιτόκια που όλοι αντιλαμβάνονται ως ακραία πολιτική απόφαση.
• Ο συνδυασμός των αρνητικών επιτοκίων για τους θεσμικούς επενδυτές και το σήμα που δίνεται από μία τέτοια απόφαση, μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στην αξία του εγχώριου νομίσματος. Πράγματι, αυτό ενδεχομένως αποτελεί το πιο άμεσο και το πιο έντονο αποτέλεσμα που έχουν τα αρνητικά επιτόκια στην πραγματική οικονομία.