Ποια είναι τα συμπεράσματα από την παρατήρηση της ιαπωνικής οικονομίας;

Φαίνεται ότι πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι η νωθρότητα που παρατηρείται στην παγκόσμια οικονομία το τελευταίο διάστημα οφείλεται στα μακροχρόνια αποτελέσματα  από τις φούσκες που έχουν ξεσπάσει. Τα χρηματοπιστωτικά συστήματα έχουν καταστεί δυσλειτουργικά λόγω του «κακού» χρέους, ενώ το μεγάλο παραγωγικό κενό έχει δημιουργήσει αποπληθωριστικές τάσεις οι οποίες μείωσαν την αποτελεσματικότητα της νομισματικής πολιτικής, καθώς έγινε δύσκολο να μειωθούν τα πραγματικά επιτοκία κάτω από το φυσικό επίπεδο. Χωρίς να αμφισβητούμε το ρόλο που έπαιξαν αυτοί οι μηχανισμοί, ισχυριζόμαστε ότι, βασιζόμενοι στην εμπειρία της ιαπωνικής φούσκας, οι ίδιες οι φούσκες είναι το προϊόν μία μετατόπισης προς τα κάτω της τάσης του ρυθμού ανάπτυξης που οφειλέται σε δημογραφικές αλλαγές. Με άλλα λόγια, πιστεύουμε ότι το φυσικό επιτόκιο (natural rate of interest) όδευε ήδη προς τα κάτω πολύ πριν σκάσει η φούσκα.

Όταν οι δημογραφικές αλλαγές προκαλούν πτώση του ρυθμού της τάσης ανάπτυξης τότε υπάρχει έλλειψη προοπτικών πραγματικών επενδύσεων με μεγάλες αποδόσεις, το οποίο σημαίνει ότι οι ροές κεφαλαίων τείνουν προς περιουσιακά στοιχεία όπως είναι τα η αγορά κατοικίας και επομένως δημιουργούνται φούσκες. Η φούσκα της αγοράς κατοικίας της Ιαπωνίας στα τέλη της δεκαετίας του 1980, συνέβει όταν η ανάπτυξη είχε τάση προς τα κάτω και οι ελκυστικές επενδυτικές ευκαιρίες ήταν μειωμένες, αντανακλώντας τη μετάβαση από μία εποχή δημογραφικών «μπόνους» σε μία εποχή δημογραφικών επιβαρύνσεων. Ένας αντίστοιχος μηχανισμός ήταν πιθανόν να βρισκόταν και πίσω από τις φούσκες της Δύσης στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Οι φούσκες στην αγορά κατοικίας που παρατηρούνται αυτή την περίοδο στις αναδυόμενες αγορές πιθανόν επίσης να σχετίζονται με αλλάγες της τάσης του ρυθμού ανάπτυξης εξαιτίας δημογραφικών αλλαγών.

Εάν όντως οι δημογραφικές αλλάγες είναι υπεύθυνες για τη μείωση του ρυθμού ανάπτυξης, τότε επιθετικές νομισματικές ή δημοσιονομικές πολιτικές δεν μπορούν να βελτιώσουν την παγκόσμια νωθρότητα. Αντίθετα, τέτοιες πολιτικές θα μπορούσαν να ενισχύσουν την πτώση του ρυθμού ανάπτυξης.

Η σωστή πολιτική για τον τερματισμό της παγκόσμιας νωθρότητας είναι η δομική μεταρρύθμιση με σκοπό την «αναβίωση» του φυσικού επιτοκίου. Συγκεκριμένα, χρειάζεται απορρύθμιση, τόσο για την ενίσχυση του συρρικνώμενου εργατικού δυναμικού με τη μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών και των μεγαλύτερων σε ηλικία, όσο και για την ενδυνάμωση της συνολικής παραγωγικότητας.Υπάρχει η άποψη ότι η απορρύθμιση με σκοπό την τόνωση της παραγωγικότητας κατά τη διάρκεια ύφεσης το μόνο που κάνει είναι αθροίζει το αποπληθωριστικό κενό, αλλά αυτή είναι η άποψη που στερείται δυναμικής προοπτικής. Εκτός και εάν υπάρχει η πεποίθηση ότι το μελλοντικό εισόδημα θα βελτιωθεί σταθερά εις βάρος της ανάπτυξης της παραγωγικότητας, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις δε θα αυξήσουν τις δαπάνες τους.

Ακόμα και εάν η κυβέρνηση σταθερά στοχεύσει στη δομική μεταρρύθμιση, εντυπωσιακά αποτελέσματα δε θα δούμε σε βραχυχρόνιο ορίζοντα. Είναι επομένως αναγκαίο η κοινωνική πρόνοια και τα δημόσια οικονομικά να αναθεωρηθούν ώστε να καταστούν βιώσιμα σε μία οικονομία χαμηλής ανάπτυξης. Μέχρι τώρα οι περισσότερες υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας παρέχονταν από την οικογένεια και τοπικές κοινότητες. Με την εξάπλωση των οικονομικών της αγοράς, η σφαίρα των κυβερνητικών δραστηριοτήτων έχει επίσης μεγαλώσει, συμπληρώνοντας το ρόλο των κοινοτήτων. Με το χρόνο, αυτές οι κοινότητες σταμάτησαν να παρέχουν αγαθά και υπηρεσίες, καθώς οι άνθρωποι έμαθαν να στηρίζονται στο κράτος. Αυτό που χρειάζεται είναι να αντιστραφεί αυτή η τάση και να μειωθεί το μέγεθος της κυβέρνησης. Μακροπρόθεσμα, αυτό είναι που θα οδηγήσει σε αύξηση της τάσης του ρυθμού ανάπτυξης.