Η συζήτηση αυτή είχε επιφέρει την απάλειψη των χαμηλών συντελεστών ΦΠΑ για τα «τουριστικά νησιά» και τη «διάσωσή» τους στα νησιά του Αν. Αιγαίου. Υπενθυμίζεται, επίσης, ότι από την 1η Ιανουαρίου 2024 μονιμοποιήθηκαν οι μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ που είχαν εφαρμοστεί την περίοδο της πανδημίας και αφορούν μειώσεις αφορούν μεταφορές, γυμναστήρια, σχολές χορού, κινηματογράφους, καθώς και αγαθά που σχετίζονται με τη δημόσια υγεία, με το δημοσιονομικό κόστος να ανέρχεται σε 305 εκατ. ευρώ ετησίως.

Να σημειωθεί ότι ο λόγος εσόδων ΦΠΑ προς ΑΕΠ ανέρχεται στο 7,2% του ΑΕΠ της ΕΕ και στο 15,7% των συνολικών κρατικών εσόδων το 2023. Tα έσοδα από ΦΠΑ το 2023 αντιστοιχούν σε 62,0% των συνολικών έμμεσων φόρων (69,0% στην ΕΕ27) και 31,9% των συνολικών φορολογικών εσόδων (27,3% στην ΕΕ27). 

Με βάση, δε, τα όσα αναφέρει το ΙΟΒΕ στην Τριμηνιαία Έκθεση για την Ελληνική Οικονομία | Τεύχος 4ο/2024, το κενό στην Ελλάδα είναι σημαντικά υψηλότερο από το κενό στον Ευρωπαϊκό μέσο όρο. Σημειώνεται, ωστόσο, σημαντική πρόοδος διαχρονικά με το κενό να μειώνεται από 25,4% το 2018 (2ο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ) σε 13,7% το 2022 (5ο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ), έτος με τα πλέον διαθέσιμα δεδομένα. Η μείωση στην ΕΕ-27 την ίδια περίοδο είναι μικρότερη, από 11,2% το 2018 σε 7% το 2022.

Αξίζει να σημειωθεί ότι «το κενό συμμόρφωσης ΦΠΑ ορίζεται ως η διαφορά μεταξύ των εσόδων που θα εισπράττονταν υπό πλήρη συμμόρφωση όλων των φορολογούμενων και των πραγματικών εσόδων που εισπράττονται από τις αρχές. Το κενό περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα απώλειας εσόδων, όπως τη νόμιμη εκμετάλλευση νομικών παραθύρων στα φορολογικά συστήματα καθώς και την οργανωμένη φοροδιαφυγή μεγάλης κλίμακας. Η μη συμμόρφωση μπορεί επίσης να είναι ακούσια, ως αποτέλεσμα διοικητικών σφαλμάτων, παραλείψεων, μη δόλιων χρεοκοπιών και άλλων παραγόντων. Οι εκτιμήσεις του κενού συμμόρφωσης ΦΠΑ συχνά χρησιμοποιούνται ως δείκτες αποτελεσματικότητας της είσπραξης του ΦΠΑ. Η απώλεια εσόδων από τον ΦΠΑ έχει αρνητικό αντίκτυπο στο δημοσιονομικό ισοζύγιο και περιορίζει τη δυνατότητα για κρατικές δαπάνες για δημόσια αγαθά και υπηρεσίες όπως σχολεία, νοσοκομεία και εθνική άμυνα. Η βελτίωση στη συμμόρφωση ΦΠΑ διευρύνει τη φορολογική βάση, επιμερίζοντας δικαιότερα το φορολογικό βάρος, και επίσης προάγει τον υγιή ανταγωνισμό μεταξύ των επιχειρήσεων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, παρακολουθεί και καταγράφει σε ετήσια βάση την αποτελεσματικότητα είσπραξης του ΦΠΑ ανά χώρα στην ΕΕ».

Το «κενό πολιτικής ΦΠΑ»

Όπως, πάντως, συγκεκριμένα, αναφέρεται από το ΙΟΒΕ, σημαντικό ρόλο στο «κενό συμμόρφωσης» σε σχέση με το ΦΠΑ παίζει το λεγόμενο «κενό πολιτικής ΦΠΑ». Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το Ισντιτούτο στην τελευταία τριμηνιαία έκθεσή του, σε ειδικό κεφάλαιο, «μια άλλη σημαντική πηγή απώλειας εσόδων ΦΠΑ είναι οι αποφάσεις πολιτικής που περιορίζουν τη φορολογική βάση ή μειώνουν το οφειλόμενο ποσό ΦΠΑ για ορισμένα τμήματα της φορολογικής βάσης. Αυτές οι πολιτικές συνήθως αποσκοπούν στην παροχή κινήτρων στους φορολογούμενους σε βάρος των εσόδων ΦΠΑ. Μπορεί επίσης να είναι το αποτέλεσμα δυσκολιών στην επιβολή πληρωμών σε ορισμένους φορολογούμενους ή σε συγκεκριμένους τύπους αγαθών και υπηρεσιών. Το κενό πολιτικής ΦΠΑ είναι μια εκτίμηση των εσόδων ΦΠΑ που χάνονται λόγω της εφαρμογής μειωμένων συντελεστών και απαλλαγών ΦΠΑ, σε σύγκριση με έναν ενιαίο συντελεστή ΦΠΑ».

Μάλιστα, όπως αναφέρει το ΙΟΒΕ, το κενό έχει μεγεθυνθεί από το 2018 και έπειτα στην Ελλάδα χωρίς να έχει συμβεί κάτι ανάλογο στην ΕΕ-27, αυξάνοντας έτσι την απόκλιση. Το 2021 και το 2022 η Ελλάδα είχε το τρίτο υψηλότερο κενό πολιτικής ΦΠΑ μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ.

Συμπερασματικά, με βάση το ΙΟΒΕ, η Ελλάδα υστερεί σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη στην είσπραξη εσόδων από ΦΠΑ, τόσο λόγω της έλλειψης συμμόρφωσης όσο και λόγω της εφαρμογής πολιτικών που μειώνουν τα πραγματικά έσοδα σε σχέση με τα δυνητικά. Στο σκέλος της συμμόρφωσης έχει σημειωθεί, ωστόσο, σημαντική πρόοδος, με το κενό να μειώνεται κατά 46,1% (11,7 ποσοστιαίες μονάδες) το 2022 σε σχέση με το 2018, αμβλύνοντας τον άδικο επιμερισμό του φορολογικού βάρους και τον αθέμιτο ανταγωνισμό μεταξύ των επιχειρήσεων. Σε αυτή τη βελτίωση, έχει συνεισφέρει η επέκταση των ηλεκτρονικών πληρωμών (ΙΟΒΕ 2024, «Ηλεκτρονικές πληρωμές στην Ελλάδα μετά την περίοδο της πανδημίας») και του ηλεκτρονικού εμπορίου, με τις διαδικτυακές πωλήσεις να αυξάνονται από 3,8% το 2018 σε 6,9% το 2022 των πωλήσεων των επιχειρήσεων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2024, «VAT gap in the EU – 2024 report»), την ίδια περίοδο. 

Η σχετική αύξηση των ηλεκτρονικών πωλήσεων μειώνει τις συναλλαγές με μετρητά και βελτιώνει τη συμμόρφωση στην πληρωμή ΦΠΑ μέσω καλύτερου ελέγχου. Παρά την πρόοδο, καθώς υπάρχει σημαντικό περιθώριο, κρίνεται σκόπιμο να ληφθούν περαιτέρω μέτρα πολιτικής, στην κατεύθυνση της τόνωσης των ηλεκτρονικών πληρωμών σε στοχευμένες συναλλαγές και της αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών από τη φορολογική διοίκηση που θα μειώσουν ακόμα περισσότερο το κενό συμμόρφωσης στην Ελλάδα. 

Στο κενό πολιτικής, αντίθετα, η απόκλιση σε σχέση με τη διάμεσο στην ΕΕ δεν είναι μεγάλη, αν και έχει αυξηθεί πρόσφατα. Σε αυτή την εξέλιξη έπαιξε ρόλο και η ενεργειακή κρίση που οδήγησε στη λήψη μέτρων στήριξης από την ελληνική κυβέρνηση που περιλάμβαναν σχετικές φοροαπαλλαγές.

Το ΔΝΤ

Την ίδια ώρα «σήμα» για το «κενό πολιτικής ΦΠΑ», έδωσε την εβδομάδα που πέρασε το ΔΝΤ στο πλαίσιο του κειμένου συμπερασμάτων του μετά την επίσκεψη της αντιπροσωπείας του στην Ελλάδα. 

Συγκεκριμένα, στην έκθεση για την αξιολόγηση της ελληνικής οικονομίας (Άρθρο 4), το Ταμείο χαρακτηρίζει «αναποτελεσματικές φορολογικές δαπάνες» τις απαλλαγές που ισχύουν σήμερα σε συγκεκριμένα αγαθά και υπηρεσίες, υποστηρίζοντας ότι θα πρέπει να καταργηθούν σταδιακά.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του προϋπολογισμού 75 κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών εξαιρούνται από την επιβολή ΦΠΑ με το όφελος για τους καταναλωτές, τους επαγγελματίες και τις επιχειρήσεις να φθάνει συνολικά τα 968 εκατ. ευρώ. Από αυτά τα μεγαλύτερο αποτύπωμα έχουν οι εξαιρέσεις, ύψους 479,6 εκ. ευρώ στον κλάδο ιδιωτικής εκπαίδευσης. 

Βέβαια, εάν «καλυφθεί» το «κενό πολιτικής» και μειωθούν οι φορολογικές δαπάνες, όπως αναφέρει η εισήγηση του ΔΝΤ, θα σημάνει τέλος σε εκπτώσεις κτλ και άλλες φορολογικές διευκολύνσεις. Κάτι που βέβαια  ανοίγει τον δρόμο για νέες αυξήσεις τιμών στην αγορά, αλλά και νέες επιβαρύνσεις σε επιχειρήσεις, επαγγελματίες και καταναλωτές. Βέβαια θα «γεμίσει» περαιτέρω τον κρατικό κουμπαρά, επιτρέποντας στοχευμένα μέτρα πολιτικής, κάτι που γενικά είναι «προτιμητέο» από θεσμούς και αναλυτές, από ένα «σύστημα» εκπτώσεων, που επιφέρει διοικητικό κόστος, λειτουργεί ως «κερκόπορτα» φοροδιαφυγής και ως «πληγή» για το κρατικό ταμείο.

Γιώργος Αλεξάκης

Ακολουθήστε το reporter.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο reporter.gr