Το σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο

Σε επίπεδο ελληνικών φορέων ο Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων και το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος έχουν ασχοληθεί ιδιαίτερα με το θέμα τα τελευταία χρόνια. Ο ΣΕΤΕ έχει εντάξει τον κλάδο του ιατρικού τουρισμού μέσα στα προϊόντα που πρέπει να αναπτυχθούν για την αύξηση των εσόδων της χώρας, σύμφωνα με το στρατηγικό σχέδιο με ορίζοντα το έτος 2021. Σε έρευνα του 2014 για τον ιατρικό τουρισμό καταγράφηκαν οι απόψεις εκπροσώπων 280 κλινικών και νοσοκομείων που παρέχουν ιατρικές υπηρεσίες σε 60 χώρες για την ανάπτυξή του την επόμενη πενταετία. Ποσοστό 55% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι αναμένεται μεγάλη ανάπτυξη ταξιδίων για πλαστική χειρουργική, 54% για θεραπεία του καρκίνου, 40% για αντιμετώπιση της υπογονιμότητας και 38% για οδοντιατρική περίθαλψη.

Όπως αναφέρει ο κ. Γιάννης Τούντας, καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής, το οποίο το 2012 εκπόνησε τη μελέτη του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΞΕΕ) για την “Ανάπτυξη του Ιατρικού Τουρισμού στην Ελλάδα”, το Σεπτέμβριο του 2013 η Βουλή νομοθέτησε τη δυνατότητα διαμόρφωσης του θεσμικού πλαισίου του Ιατρικού Τουρισμού από τα Υπουργεία Υγείας και Τουρισμού, τα οποία προχώρησαν τρεις μήνες αργότερα στην έκδοση Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ 27217). Η απόφαση προέβλεπε τη δημιουργία “Μητρώου Παρόχων Ιατρικού Τουρισμού”, το οποίο θα τηρείται στον ΕΟΤ ηλεκτρονικά, μετά τη χορήγηση ειδικού σήματος Ιατρικού Τουρισμού από τον ΕΟΤ. Η ΚΥΑ αυτή δεν έχει τεθεί ακόμα σε εφαρμογή γιατί εκκρεμεί επί τρία χρόνια η έκδοση των αναγκαίων εγκυκλίων.

Το 2013 παράλληλα, σε δεύτερη μελέτη του Ινστιτούτου, προτάθηκε η σύσταση Εθνικού Συμβολαίου Ιατρικού Τουρισμού με τη συμμετοχή των αρμοδίων φορέων της Πολιτείας και εκπροσώπων των παρόχων, καθώς και θεσμική Ένωση των παρόχων. Το Συμβούλιο ωστόσο δεν έχει συσταθεί, παρά το γεγονός ότι ανάλογα συμβούλια λειτουργούν στις περισσότερες χώρες που αναπτύσσουν ιατρικό τουρισμό. Οι πάροχοι το 2014 προχώρησαν στη δημιουργία της ΕΛΙΤΟΥΡ (Ελληνικό Συμβούλιο Ιατρικού Τουρισμού ΕΛΙΤΟΥΡ), η οποία αναπτύσσει σημαντική δραστηριότητα κυρίως στα θέματα διεθνούς προβολής της χώρας μας ως προορισμό Ιατρικού Τουρισμού.

Aνάγκη για στρατηγική και συλλογική προσπάθεια

O κ. Γεώργιος Σταματίου, Πρόεδρος Δ.Σ. της ΕΛΙΤΟΥΡ αλλά και του Δ.Σ. του Ομίλου Ιασώ σημειώνει πως η ΕΛΙΤΟΥΡ ιδρύθηκε από τους μεγαλύτερους ιδιωτικούς παρόχους υγείας στην χώρα, δημιουργώντας ένα cluster από αξιόπιστες και υπερσύγχρονες μονάδες υγείας και εταιρείες διαφόρων κλάδων όπως αεροπορικές, ασφαλιστικές, τουριστικά γραφεία, facilitators, ξενοδοχεία, διαφημιστικές, συμβούλους επιχειρήσεων και εταιρείες πιστοποιήσεων, οι οποίες καλύπτουν όλο το φάσμα του ιατρικού τουρισμού σε όλη την Ελλάδα. O ίδιος υπογραμμίζει πως μέχρι στιγμής γίνονται μεμονωμένες προσπάθειες, ενώ τονίζει την ανάγκη για συλλογική δράση, συγκεκριμένη στρατηγική και οργάνωση ώστε η χώρα να ενεργοποιηθεί σε κεντρικό επίπεδο και να καταφέρει να απορροφήσει ένα μεγάλο μέρος της αγοράς.

Oι ισχυροί “παίκτες”

Στην Ελλάδα ο ιατρικός τουρισμός μπορεί να κινηθεί στους τομείς της αιμοκάθαρσης, της ορθοπεδικής θεραπείας και αποκατάστασης, της πλαστικής/αισθητικής χειρουργικής, της οφθαλμολογίας, της εξωσωματικής και υποβοηθούμενης γονιμοποίησης, της οδοντιατρικής, της θεραπείας καρκίνου, των μεταμοσχεύσεων και της καρδιοχειρουργικής, ενώ βασικοί ανταγωνιστές ως προορισμοί ιατρικού τουρισμού σήμερα είναι η Ινδία, η Σιγκαπούρη, η Ταϊλάνδη, η Βραζιλία, το Μεξικό, η Ουγγαρία, η Κόστα Ρίκα, το Ισραήλ και η Τουρκία. Αγορές-στόχοι για την Ελλάδα είναι η Κεντρική και Δυτική Ευρώπη, η Ανατολική Ευρώπη, η Ρωσία, οι χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής.

O παγκόσμιος τζίρος από τον ιατρικό τουρισμό, με βάση τις μελέτες, είναι περίπου 20 δισεκατομμύρια δολάρια, που προκύπτει από περίπου 6 εκατ. ασθενείς ετησίως, με μέσο όρο ιατρικής δαπάνης 3.000 ως 4.000 δολάρια. Υπάρχουν εκτιμήσεις για αναμενόμενο ρυθμό ανάπτυξης έως 25% σε ετήσια βάση για τα επόμενα 10 χρόνια, γεγονός που θα οδηγήσει σε εκτίναξη της παγκόσμιας αγοράς ιατρικού τουρισμού, καθώς όλο και περισσότεροι αναζητούν νέες θεραπείες, χαμηλότερο κόστος ή καλύτερη ποιότητα περίθαλψης σε άλλη χώρα, εξηγεί ο κ. Τούντας.

Τα τελευταία, όμως, χρόνια αλλάζει σημαντικά το μερίδιο της αγοράς κάθε χώρας. Σύμφωνα με το “Medical Tourism Facts and Figures 2016” πρωταγωνίστριες χώρες, όπως η Ταϋλάνδη, η Τουρκία, η Σιγκαπούρη, το Ισραήλ, κ.α. παρουσιάζουν μείωση στα έσοδα, ενώ άλλες όπως η Μεγάλη Βρετανία, οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Ν. Κορέα, το Ντουμπάι και η Μαλαισία σημειώνουν αύξηση. Η Ελλάδα δεν περιλαμβάνεται στις 40 πρώτες χώρες ιατρικού τουρισμού, ενώ αναφέρεται ως μια από  εκείνες που ετοιμάζεται να εισαχθεί στην παγκόσμια αγορά του ιατρικού τουρισμού, μαζί με την Ισπανία και την Κούβα. Στη χώρα μας αυτή την ώρα ιδιαίτερη δραστηριότητα παρατηρείται στους τομείς της αποκατάστασης, της εξωσωματικής γονιμοποίησης αλλά και της οδοντιατρικής.

Σημαντικές πρωτοβουλίες

“Αιχμή του δόρατος” για την προσέλκυση ζευγαριών από το εξωτερικό και ως εκ τούτου την ανάπτυξη του ιατρικού τουρισμού στη χώρα φιλοδοξεί να αποτελέσει η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. H πρόσφατη περίπτωση της Αυστραλής, Joanne Friggerie που έπειτα από δύο αποτυχημένες μεταμοσχεύσεις ήπατος και δέκα αποτυχημένες προσπάθειες για να γίνει μητέρα, ήρθε στην Ελλάδα και κατάφερε να μείνει έγκυος, αποτελεί τη μεγαλύτερη διαφήμιση για τη χώρα μας αλλά και τον κλάδο στο εξωτερικό. Όπως τονίζει ο κ. Κωνσταντίνος Πάντος, Γενικός Γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής, το κόστος εξωσωματικής γονιμοποίησης στην Ελλάδα κυμαίνεται μεταξύ 2.000 και 3.000 ευρώ και είναι τέσσερις ως πέντε φορές μικρότερο απ' ό,τι στις ΗΠΑ. Ο ίδιος εκτιμά ότι περίπου 2.000-3.000 ζευγάρια έρχονται από την Ευρώπη, τις αραβικές χώρες, την Τουρκία, τις ΗΠΑ, ακόμη και την Αυστραλία.

“Η ευελιξία του νόμου στην Ελλάδα όσον αφορά την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή , το χαμηλό κόστος αλλά και οι άριστες υπηρεσίες που προσφέρουν όλα τα εξειδικευμένα κέντρα έχουν καταστήσει τη χώρα σε έναν ασφαλή αλλά και αξιόπιστο προορισμό για τα ζευγάρια που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί. Στα άμεσα σχέδια μας είναι να διοργανώσουμε επιπλέον ημερίδες στην ομογένεια, ώστε να υπάρξει περαιτέρω ενημέρωση”, σχολιάζει στη συνέχεια ο κ. Πάντος, ενώ προσθέτει πως μέχρι σήμερα ο κλάδος βασίζεται κυρίως στη “word of mouth” διαφήμιση. Στόχος για το άμεσο μέλλον είναι η συνεργασία των ελληνικών κέντρων με ασφαλιστικές εταιρείες του εξωτερικού.

Ο κ. Νικόλαος Κουβελάς, Επ. Καθηγητής της Οδοντιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με ειδική μετεκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και επικεφαλής της Eurodentica, εξηγεί από την πλευρά του πως στόχος του οδοντιατρικού κλάδου είναι η αναγνώριση της Αθήνας ως προορισμό οδοντιατρικού τουρισμού, κάτι που θα αποφέρει κέρδος όχι μόνο στους οδοντιάτρους, αλλά και στους εμπόρους και στο δήμο. Τον προηγούμενο μήνα το cluster των οδοντιάτρων υπέγραψε ειδικό συμφωνητικό συνεργασίας για προνομιακές τιμές με τους εμπόρους-εισαγωγείς, ενώ ανάλογες ενέργειες θα ακολουθήσουν με τους οδοντοτεχνίτες και άλλες ειδικότητες. “Απώτερος σκοπός μας είναι να συμβάλλουμε ως ένας εξωγενής μηχανισμός στην αύξηση της οικονομικής ευμάρειας της Αθήνας, προσελκύοντας τα επόμενα πέντε χρόνια 50.000 τουλάχιστον ασθενείς. Η Eurodentica φέτος διπλασίασε τον αριθμό των αλλοδαπών που υποδέχτηκε”, λέει ο κ. Κουβελάς.

“Πρόσφατα με συναδέλφους που δραστηριοποιούνται στον κλάδο του τουρισμού υγείας επισκεφτήκαμε τους Έλληνες της Αστόρια, προκειμένου να τους ενημερώσουμε για τα οφέλη της Ελλάδας αλλά και τις προνομιακές τιμές που προσφέρονται στη χώρα μας. Τα προβλήματα των τουριστών-ασθενών που επισκέπτονται τους Έλληνες οδοντιάτρους είναι συνήθως πολύπλοκα έως πολύ μεγάλα. Έρχονται κυρίως από το Βέλγιο, τη Ρωσία, τις ΗΠΑ, την Αυστρία, τη Γερμανία και την Ισπανία. Στη χώρα μας πληρώνουν τα μισά από αυτά που θα πλήρωναν στον τόπο διαμονής τους, αυτός είναι εξάλλου και ο στόχος μας. Παράλληλα, έχει υπολογιστεί πως το 46% περίπου της δαπάνης του τουρισμού υγείας προορίζεται για οδοντιατρικές υπηρεσίες. Ας μην ξεχνάμε επίσης πως ο ιατρικός τουρίστας ξοδεύει πολύ περισσότερα χρήματα από τον απλό τουρίστα, 4.000 ευρώ κατά μέσο όρο, εκ των οποίων τα 1.000 ευρώ μόνο για διαμονή και φαγητό και τα υπόλοιπα για την ιατρικά έξοδα, άρα με αυτόν τον τρόπο δρα και πολλαπλασιαστικά στα έσοδα της χώρας”, συμπληρώνει ο κ. Κουβελάς.

Ο Δρ. Βασίλης Γ. Αποστολόπουλος, Διευθύνων Σύμβουλος του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών, στο πλαίσιο της Διημερίδας για τον Ιατρικό Τουρισμό που διοργάνωσε το Νοέμβριο στη Νέα Υόρκη ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών (ΙΣΑ), η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και η Oμοσπονδία Ελληνικών Σωματείων Μείζονος Νέας Υόρκης, παρουσίασε στην ομογένεια της Νέας Υόρκης τη νέα πρωτοβουλία του Ομίλου που έχει στόχο την εξασφάλιση της υγείας των μελών της ομογένειας όταν εκείνοι επισκέπτονται την πατρίδα.

Ειδικότερα, μέσω του προγράμματος “Υγεία στην Πατρίδα”, θα διανεμηθεί σε όλα τα μέλη της ομογένειας μία κάρτα η οποία προσφέρει μία σειρά από δωρεάν και εκπτωτικές παροχές στα νοσοκομεία του ομίλου σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, εξασφαλίζοντας, έτσι, την άμεση πρόσβαση στις υψηλού επιπέδου ιατρικές υπηρεσίες του Ομίλου. Μεταξύ άλλων, ο Δρ. Βασίλης Γ. Αποστολόπουλος δήλωσε: “Η ομογένεια αποτελεί ένα αναπόσπαστο μέρος του ελληνισμού και προσφέρει ανεκτίμητες υπηρεσίες στην πατρίδα. Ως ελάχιστο δείγμα αναγνώρισης του Ομίλου μας στην προσφορά τους στον ελληνισμό, παρέχεται αυτή η κάρτα ώστε όλοι να αισθάνονται ασφαλείς και να έχουν άμεση και προνομιακή πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου υπηρεσίες υγείας όταν επισκέπτονται την πατρίδα τους”.

Να σημειωθεί ότι ο Όμιλος Ιατρικού Αθηνών το 2001 εγκαινίασε το Ιατρικό Διαβαλκανικό Θεσσαλονίκης, με στόχο την προσέλκυση ασθενών από το εξωτερικό, με αποκορύφωμα τη νοσηλεία Βρετανών ασθενών και τη νοσηλεία 3.500 Λίβυων τραυματιών την περίοδο του εμφυλίου πολέμου. Το Τμήμα Διεθνών Ασθενών του Ιατρικού Διαβαλκανικού Θεσσαλονίκης, υποδέχεται κάθε χρόνο μεγάλο αριθμό διεθνών ασθενών από τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Τον τελευταίο χρόνο, υποδέχθηκε 7.500 ασθενείς από 53 διαφορετικές χώρες.

Θα πρέπει, επίσης, να ληφθεί υπόψη η νέα τάση που αναπτύσσεται στον διεθνή τουρισμό, για την ταυτόχρονη παροχή περισσότερων τουριστικών υπηρεσιών, γεγονός που οδηγεί όλο και περισσότερο στην ένταξη του ιατρικού τουρισμού σε έναν γενικότερο τομέα τουρισμού υγείας-ευεξίας, ο οποίος με οργανωμένα SPA, υπηρεσίες για απώλεια βάρους, υγιεινής διατροφής, διακοπής καπνίσματος, διαλογισμού, εκμάθησης διαφόρων αθλημάτων, κ.α. προσελκύει περισσότερους από 50 εκατ. τουρίστες ετησίως. Στόχος της όλης προσπάθειας είναι ο προορισμός ιατρικού τουρισμού να μπορεί να ικανοποιεί όχι μόνο ανάγκες αλλά και επιθυμίες.

Ο τουρισμός υγείας είναι “χρυσή” ευκαιρία για τη χώρα μας

Μιλώντας στο Reporter, o κ. Γιώργος Πατούλης, Πρόεδρος ΙΣΑ (Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών) αλλά και ΚΕΔΕ (Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος) επισημαίνει πως ο τουρισμός υγείας μπορεί να συμβάλλει αφενός στην ανάπτυξη και ανάκαμψη της οικονομίας και αφετέρου στον εμπλουτισμό του επιπέδου των προσφερόμενων υπηρεσιών, στην ποιοτική βελτίωση του εγχώριου τουριστικού προϊόντος και στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, που αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τον ελληνικό τουρισμό.

“Η ανάπτυξή του πρόκειται να συμπαρασύρει σε ανάπτυξη και άλλους τομείς της ελληνικής οικονομίας: φαρμακευτική βιομηχανία, πρωτογενή παραγωγή ελληνικών ποιοτικών προϊόντων, ξενοδοχειακό τομέα κ.τ.λ. Για το λόγο αυτό ξεκινάμε συντονισμένη προσπάθεια προώθησης του Τουρισμού Υγείας της χώρα μας στο εξωτερικό. Ο Τομέας Ιατρικού Τουρισμού του Ινστιτούτου Επιστημονικών Ερευνών του Πανελληνίου Ιατρικού Συλλόγου, -στον οποίον προεδρεύω -έχει προγραμματίσει σειρά σημαντικών δράσεων και επαφών σε διεθνές επίπεδο. Ξεκινήσαμε με μια επιτυχημένη διημερίδα στη Νέα Υόρκη την οποία συνδιοργανώσαμε με την Ομοσπονδία των Ελληνικών Σωματείων Νέας Υόρκης τον περασμένο μήνα που είχε στόχο να παρουσιαστεί η προοπτική ανάπτυξης του Τουρισμού Υγείας στην Ελλάδα”, αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Πατούλης.

“Στο πλαίσιο αυτό έγιναν σημαντικές επαφές με παράγοντες από το επιχειρηματική, πολιτική και επιστημονική κοινότητα των ΗΠΑ, οι οποίοι εκδήλωσαν μεγάλο ενδιαφέρον για το θέμα. Διερευνούμε το πλαίσιο προκειμένου μέσα στους επόμενους μήνες να αναπτύξουμε την στρατηγική για την ανάπτυξη του τουρισμού υγείας στην Ελλάδα. Ωστόσο ιδιαίτερα σημαντικό είναι να κατανοήσει και η ελληνική κυβέρνηση τη μεγάλη ευκαιρία για τη χώρα μας και να την αξιοποιήσει. Τα Υπουργεία Τουρισμού και Υγείας από κοινού θα πρέπει να αναπτύξουν στρατηγικές προώθησης της Ελλάδας ως παγκόσμιου προορισμού για τουρισμό υγείας”, καταλήγει.

Συμμόρφωση με τα διεθνή πρότυπα

Να αναφερθεί πως κάθε πάροχος που επιδιώκει να έχει σημαντικό μερίδιο στην αγορά ιατρικού τουρισμού πιστοποιείται από ένα από τους διεθνείς οργανισμούς πιστοποίησης (οι κυριότεροι είναι η JCI και η TEMOS). Τα τελευταία χρόνια έχει πραγματοποιηθεί στη χώρα μας μια σημαντική προσπάθεια για την αναδιαμόρφωση των λειτουργικών προδιαγραφών στη φροντίδα υγείας στο πλαίσιο των ιδιωτικών πρωτοβουλιών για την πιστοποίησή τους από διεθνείς οργανισμούς. Προς αυτή την κατεύθυνση και στο πλαίσιο της προσπάθειας συμμόρφωσης με τα διεθνή πρότυπα, τα μέχρι πρότινος εγκατεστημένα συστήματα διαχείρισης ποιότητας στις μονάδες υγείας (κατά ISO 9001 ή ως προέκταση οδηγιών, των εποπτευουσών αρχών) απεδείχθησαν ανεπαρκή λόγω της απουσίας κατευθυντηρίων οδηγιών αλλά και συστηματικού ελέγχου ποιότητας και ασφάλειας. Μέχρι σήμερα, ο διεθνής οργανισμός πιστοποίησης Temos, που εξειδικεύεται στον ιατρικό τουρισμό έχει συμπεριλάβει στο δίκτυό του 19 πιστοποιημένες μονάδες, ενώ 3 βρίσκονται υπό διαδικασία Πιστοποίησης.