Η Δευτέρα 19 Οκτωβρίου 1987 έμεινε στην ιστορία των χρηματιστηρίων ως Μαύρη Δευτέρα, επειδή εκείνη την ημέρα ο δείκτης του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης έπεσε κατά 29,2%. Σύμφωνα με την κλασική οικονομική θεωρία, η πιθανότητα μιας τέτοιας ημερήσιας πτώσης είναι τόσο μικρή ώστε δεν θα έπρεπε να έχει συμβεί ούτε μία σε ολόκληρη την ιστορία του Σύμπαντος, από τη Μεγάλη Εκρηξη μέχρι σήμερα. Την προφανή ασυμφωνία της θεωρίας με την πραγματικότητα καλείται να ερμηνεύσει η σύγχρονη μαθηματική θεωρία της αυτο-οργανωμένης κρισιμότητας.

Η κλασική οικονομική θεωρία...

Η προσπάθεια για την κατανόηση της συμπεριφοράς των χρηματιστηριακών αγορών με μαθηματικά μοντέλα ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα. Εκείνη την εποχή ο μεγάλος γάλλος μαθηματικός και θεωρητικός φυσικός Ανρί Πουανκαρέ έδωσε για θέμα διδακτορικού στον μεταπτυχιακό φοιτητή του Λουί Μπασελιέ την κατασκευή ενός μαθηματικού μοντέλου για την περιγραφή της χρηματιστηριακής αγοράς του Παρισιού. Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων της διατριβής του Μπασελιέ, την άνοιξη του 1900, δεν προκάλεσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στους επιστήμονες της εποχής. Ετσι η θεωρία του Μπασελιέ ξεχάστηκε και ο ίδιος δυσκολεύθηκε πολύ να βρει μια θέση καθηγητή σε γαλλικό πανεπιστήμιο. Οι ιδέες του Μπασελιέ ανασύρθηκαν από την αφάνεια στα μέσα του 20ού αιώνα και από τότε, με μικρές τροποποιήσεις, αποτέλεσαν τον κορμό της «κλασικής» οικονομικής θεωρίας, η οποία μάλιστα έχει αναγνωριστεί με την απονομή τεσσάρων βραβείων Νομπέλ στους σύγχρονους συνεχιστές του Μπασελιέ.

Η κλασική οικονομική θεωρία βασίζεται σε δύο απλοποιητικές παραδοχές: (α) οι μεταβολές της τιμής μιας μετοχής ή ενός χρηματιστηριακού δείκτη είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους, δηλαδή η μεταβολή της κάθε ημέρας δεν εξαρτάται από τις μεταβολές των προηγούμενων ημερών και (β) η πιθανότητα μιας συγκεκριμένης μεταβολής δίνεται από μια απλή μαθηματική συνάρτηση, που είναι γνωστή ως κανονική κατανομή ή κατανομή Gauss. Η κανονική κατανομή προβλέπει ότι οι μικρές μεταβολές είναι πολύ πιθανότερες από τις μεγάλες, και μάλιστα οι πολύ μεγάλες μεταβολές είναι εξαιρετικά απίθανες. Η θεωρία αυτή διδάσκεται σε όλους τους φοιτητές οικονομικών επιστημών και αποτελεί το βασικό εργαλείο με το οποίο τα χρηματιστηριακά γραφεία αποτιμούν την αξία μιας μετοχής και συμβουλεύουν τους πελάτες τους αν συμφέρει να την αγοράσουν ή να την πουλήσουν.

...και πού χάνει

Δυστυχώς η πείρα έχει δείξει ότι, ενώ στις καθημερινές συναλλαγές η κλασική θεωρία φαίνεται να «δουλεύει» σωστά, σε μερικές περιπτώσεις δεν μπόρεσε να προβλέψει σημαντικές εξελίξεις, όπως για παράδειγμα το «κραχ» της Μαύρης Δευτέρας. Οι οικονομολόγοι έχουν προτείνει πολλές ερμηνείες γι' αυτή την αποτυχία, δύο από τις οποίες έχουν επιβεβαιωθεί και μαθηματικά. Η πρώτη είναι πως οι μεταβολές του δείκτη δεν είναι ανεξάρτητες από μέρα σε μέρα, αλλά έχουν «μνήμη», δηλαδή μια μεγάλη θετική μεταβολή σήμερα αυξάνει την πιθανότητα να έχουμε μεγάλη θετική τιμή και αύριο. Η δεύτερη είναι πως οι μεταβολές δεν «υπακούουν» στην κανονική κατανομή αλλά σε κάποια άλλη, περισσότερο πολύπλοκη συνάρτηση, η οποία δίνει πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες στις μεγάλες μεταβολές από ό,τι η κανονική κατανομή. Επομένως η «κλασική» θεωρία «δουλεύει» σωστά τις περισσότερες φορές, αλλά έχει το μειονέκτημα να υποεκτιμά τις απότομες ανόδους ή καθόδους των τιμών των μετοχών, αυτές δηλαδή που προκαλούν τα μεγαλύτερα κέρδη ή χασούρες και, άρα, ενδιαφέρουν περισσότερο τους χρηματιστές.

Αυτο-οργανωμένη κρισιμότητα

Μπροστά στο αδιέξοδο που φαίνεται ότι είχε δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια, πολλοί επιστήμονες προσπάθησαν να «αλλάξουν» τον στόχο της έρευνάς τους. Αντί, δηλαδή, να προσπαθούμε να προβλέψουμε τις μελλοντικές τιμές ενός χρηματιστηριακού δείκτη, είναι ίσως ευκολότερο να αναζητούμε μόνο κάποια «ασυνήθιστη» συμπεριφορά του. Ετσι θα μπορούμε να χρησιμοποιούμε την «κλασική» θεωρία στις καθημερινές, συνηθισμένες συναλλαγές και παράλληλα να έχουμε προειδοποίηση ότι επίκειται κάποιο «έκτακτο» γεγονός, για το οποίο η «κλασική» θεωρία δεν ισχύει.

Ακολουθήστε το reporter.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο reporter.gr