Όπως τόνισε ο Γιάννης Καλδέλλης καθηγητής του Παν. Δυτικής Αττικής είναι σημαντικό "να μην τρομάξει η κοινωνία" από την πράσινη μετάβαση και επικαλέστηκε έρευνα στη Δυτική Μακεδονία που καταγράφει σκεπτικισμό της νέας γενιάς για τις επιπτώσεις της απότομης πράσινης μετάβασης. "Χρειαζόμαστε ρεαλιστικές προσεγγίσεις" ανέφερεκαι τόνισε ότι ακόμη η Ελλάδα είναι “πρωτοπόρος” στην ενεργειακή φτώχεια στην ΕΕ

Ο Σεβαστιανός Μοιρασγεντής Διευθυντής Ερευνών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, από την πλευρά του εστίασε, στο ότι σε σχέση με την πράσινη μετάβαση η Ελλάδα έχει αφήσει "το δύσκολο για τώρα" (με βάση τη σχετικά μικρή πρόοδο που έχει συντελεστεί από το 1990).

Ανέδειξε, δε, το ζήτημα της διεύρυνσης των ανισοτήτων μέσα από τις διαδικασίες της πράσινης μετάβασης. Ανέφερε, μάλιστα,  ότι το εν λόγω Πρόγραμμα θα εστιάσει σε τυχόν αρνητικές επιπτώσεις σε λιγνιτικές περιοχές, παραδοσιακούς κλάδους του τουρισμού, ευάλωτα νοικοκυριά και νησιωτικές περιοχές αλλά και θα σταθμίσει πιθανές θετικές σε δημόσια υγεία, ενεργειακή φτώχεια, ανάπτυξη, ενεργειακή ασφάλεια και βελτίωση παραγωγικότητας από τον ψηφιακό και πράσινο μετασχηματισμό.

Ως προς την ανάλυση επιπτώσεων στην οικονομία είπε ότι θα εξεταστούν εναλλακτικά σενάρια ένα με βάση περίπου τις προβλέψεις από το υφιστάμενο εθνικό σχέδιο της Ελλάδας για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ) και ένα άλλο με σενάριο για λιγότερες παραγωγικές μονάδες ΑΠΕ. “Θα δοθεί ειδική έμφαση σε ζητήματα ενεργειακής φτώχειας Θα γίνει χαρτογράφηση της κοινωνικό-οικονομικής τρωτότητας των περιφερειών της χώρας” συμπλήρωσε.

Να σημειωθεί ότι μόλις την προηγούμενη εβδομάδα ο Αναπληρωτής Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Νίκος Παπαθανάσης ανακοίνωσε τη δημοσίευση δύο νέων Δράσεων επιχειρηματικότητας μέσω του Προγράμματος «Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση» 2021-2027 που στοχεύουν στην ενίσχυση υφιστάμενων, νέων και υπό σύσταση μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και των Δήμων Μεγαλόπολης, Οιχαλίας, Γορτυνίας και Τρίπολης της Περιφέρειας Πελοποννήσου.

Πάντως, το JustReDi, όπως αναφέρεται, είναι ένα απολύτως επίκαιρο έργο αναφοράς (https://www.justredi.gr/) στο οποίο απασχολείται μεγάλος αριθμός νέων ερευνητών και επιστημόνων.

Γίνεται συστηματική μελέτη των κοινωνικών επιπτώσεων της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης ως προς: α) την αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης στις περιφέρειες της χώρας, β) την καταγραφή απόψεων, στάσεων, και συμπεριφορών τόσο του ευρύτερου κοινού όσο και επιμέρους κοινωνικών ομάδων, γ) την παροχή τεχνολογικών λύσεων και εργαλείων που να υποστηρίζουν προτάσεις πολιτικών (data driven policy making), δ) τα περιεχόμενα των δημόσιων πολιτικών όσον αφορά τις θετικές επιρροές και τις επιπτώσεις της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης στις ελληνικές περιφέρειες, έτσι ώστε ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η απανθρακοποίηση να συντελεστούν με όρους δικαιοσύνης, ανθεκτικότητας, βιώσιμης ανάπτυξης και συμπερίληψης.

Η ερήμωση

Όπως, πάντως, ανέφερε ο υποδιοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος Θ. Πελαγίδη κατά τον χαιρετισμό του στην εκδήλωση παρουσίασης του προγράμματος “Το ζήτημα των περιφερειών πολύ μεγάλο. Αν κοιτάξει κανείς τα δημογραφικά στοιχεία θα δει ότι η Ελλάδα είναι μια μοναδική περίπτωση ερήμωσης” τόνισε ο κ. Πελαγίδης και εστίασε στο χάσμα, που υπάρχει ανάμεσα στα πληθυσμιακά δεδομένα Αττικής, Θεσσαλονίκης και Περιφερειών.

σε περιοχές με μοναδικό φυσικό και περιβαλλοντικό πλούτο, θα μπορούσε να χαραχθεί μια συγκροτημένη πολιτική που θα διασφάλιζε αναβαθμισμένη ποιότητα ζωής, δημογραφική τόνωση, αλλά και παραγωγική ενδυνάμωση. “Πολλές περιφέρειες οχι μονο νησιωτικές έχουν μοναδική ποικιλία, μπορεί να υποστηρίξουν ενός άλλου είδους παραθερισμό” τόνισε εστιάζοντας στην ανάγκη ανάπτυξης οικονομικής δραστηριότητας σε περιοχές, που έχουν ερημωθεί. 

“Η ορεινή χώρα είναι σπουδαία. Είναι συγκριτικό πλεονέκτημα το κλίμα και η ανάδειξη του περιβάλλοντος. Δεν είναι μόνο ζήτημα ηθικό, αλλά και οικονομικό αν χαθεί η ομορφιά θα χαθεί το πλεονέκτημα της χώρας” υπογράμμισε με έμφαση. “Το θέμα είναι τι θα γίνει” συμπλήρωσε, αναφέροντας, ωστόσο, ότι το ΄πολο ζήτημα δεν είναι από τα πολυ “πολιτικά προκλητικό”, καθώς στις περιοχές αυτές είναι … λίγοι οι ψηφοφόροι και έτσι το κέντρο κωφεύει.

Μιλώντας, επίσης, στο συνέδριο του Economist για το δημογραφικό ο Λόης Λαμπριανίδης, ομότιμος  καθηγητής στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας εστίασε τις πολιτικές που πρέπει να ασκηθούν για το δημογραφικό πρόβλημα σε συνάρτηση με τις περιφερειακές ανισότητες. 

Ως βασικότερο ζήτημα ανέδειξε την οικονομική αβεβαιότητα των νέων ζευγαριών και το στερεότυπο της πατρογονικής οικογένειας. Σημείωσε ωστόσο ότι πολλά μέτρα που προωθούνται θα φέρουν αλλαγές μετά από 15-20 χρόνια, προτείνοντας παρεμβάσεις που βασίζονται στην ανάπτυξη η οποία θα έχει συνάφεια με την αγορά εργασίας και ένα άλλο αναπτυξιακό υπόδειγμα. 

Όπως σημείωσε, παρατηρείται μείωση πληθυσμού πάνω από 10% στο 1/3 των δήμων της χώρας, με ορισμένα χωριά να εμφανίζουν πολύ μεγαλύτερη υστέρηση. Αναφέρθηκε επίσης στο θέμα της εκπαίδευσης και στην απόκλιση που παρατηρείται στις διάφορες περιοχές σημειώνοντας τη σημασία της διακράτησης ανθρώπινου δυναμικού υψηλών προσόντων που μεταναστεύουν από την επαρχία, είτε στην πρωτεύουσα είτε στο εξωτερικό.

Αναφορά έκανε ο κ. Λαμπριανίδης και στην εικόνα που έχουμε στην Ελλάδα για την ύπαιθρο, σε αντίθεση με ό,τι ισχύει σε άλλες χώρες της Ευρώπης, αναδεικνύοντας έτσι τη σημασία των υποδομών ώστε οι προορισμοί της υπαίθρου να γίνουν θελκτικοί.

Δραστικός μετασχηματισμός

Σημειώνεται ότι με βάση τα όσα αναφέρονται σε σχέση με το πρόγραμμα JustReDI, η κλιματική αλλαγή μετασχηματίζει με δραματικό τρόπο τον κόσμο όπως τον γνωρίζαμε, ώστε πλέον να συζητάμε για κλιματική κρίση.

Οι τρόποι με τους οποίους εκδηλώνεται  (αύξηση θερμοκρασίας, τήξη παγετώνων, ερημοποίηση, άνοδος της στάθμης της θάλασσας κ.ά.) επηρεάζουν το κοινό μέλλον της ανθρωπότητας. Η προσαρμογή και η αντιμετώπισή της απαιτεί δίκαιη και αναπτυξιακή μετάβαση σύμφωνα και με τις διεθνείς συμφωνίες. Η μετατροπή των κλιματικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων σε ευκαιρίες δύναται να καταστήσει την πράσινη μετάβαση δίκαιη και χωρίς αποκλεισμούς για όλους.

Παράλληλα, οι κοινωνίες αλλάζουν ένεκα και της εκθετικής διείσδυσης των ψηφιακών τεχνολογιών και της χρήσης μεγάλων δεδομένων (datafication) σε ποικίλες σφαίρες δραστηριότητας στον δημόσιο και ιδιωτικό βίο, δημιουργώντας ευκαιρίες αλλά και απειλές για τη θεσμική οργάνωση, τις μορφές διακυβέρνησης, την αξιοπιστία της δημόσιας πληροφόρησης, τα νέα επαγγέλματα, τα ψηφιακά χάσματα, κ.ο.κ. 

Τίθεται έτσι η ανάγκη για τη μετάβαση των κοινωνιών προς ένα πράσινο και ψηφιακό μέλλον μειωμένης διακινδύνευσης. Στο πλαίσιο αυτό, όπως αναφέρεται, η «πράσινη μετάβαση» αναδεικνύεται ως η νέα αναπτυξιακή στρατηγική της ΕΕ, όπως αποτυπώνεται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η οποία στοχεύει σε μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη για το 2050, με ενίσχυση της οικονομίας μέσω της πράσινης τεχνολογίας, τη δημιουργία βιώσιμων βιομηχανικών συστημάτων  και μεταφορών και την εκμηδένιση της μόλυνσης, εξασφαλίζοντας παράλληλα ότι κανένας  άνθρωπος και καμία περιοχή  δεν θα μείνει πίσω  (COM/2019/640 final). 

Επιπλέον, ο ψηφιακός μετασχηματισμός (ή ψηφιοποίηση) που θα συμβάλλει στη μετάβαση σε μια δίκαιη και ανταγωνιστική ψηφιακή οικονομία και σε μια ανοιχτή, δημοκρατική και βιώσιμη κοινωνία καθίσταται στρατηγική προτεραιότητα της ΕΕ. Προς το σκοπό αυτό, απαιτείται η επαναπροσέγγιση και ο ανασχεδιασμός των διαδικασιών που ακολουθούν επιχειρήσεις και οργανισμοί στο περιβάλλον της ψηφιακής τεχνολογίας προκειμένου να βελτιώσουν την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητά τους  (C(2022) 4388 final).

Η διασύνδεση Πράσινης και Ψηφιακής Μετάβασης  (αλλιώς: «διττή μετάβαση») αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα για την ΕΕ ιδιαίτερα μέσα στο τρέχον γεωπολιτικό περιβάλλον, ενώ παράλληλα βρίσκεται στο επίκεντρο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0».

Κι αυτό διότι η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και η επίτευξη της πράσινης μετάβασης απαιτούν την αξιοποίηση της δύναμης της ψηφιοποίησης και των ψηφιακών λύσεων. Ωστόσο, αν οι ψηφιακές τεχνολογίες δεν καταστούν ενεργειακά αποδοτικότερες, η ευρεία χρήση τους θα αυξήσει την κατανάλωση ενέργειας και θα επιδεινώσουν την ενεργειακή κρίση. Σκοπός βεβαίως της πράσινης μετάβασης και του ψηφιακού μετασχηματισμού είναι η ανθεκτικότητα των κοινωνιών έναντι της κλιματικής αλλαγής, η συμπεριληπτικότητα και η δίκαιη ανάπτυξη. 

Για να υλοποιηθούν το πιο πάνω απαιτείται:

α) η χαρτογράφηση των οφελών και κινδύνων των πολιτικών της πράσινης μετάβασης και του ψηφιακού μετασχηματισμού και των δυνητικών συνεργειών τους με άλλες πολιτικές,

β) η συστηματική κατανόηση των υποκειμενικών (αξίες, πεποιθήσεις κ.λπ.) και αντικειμενικών (κλιματικές/περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές παράμετροι) προϋποθέσεων και παραγόντων που συμβάλλουν ή δυσχεραίνουν τη διαμόρφωση φιλοπεριβαλλοντικών στάσεων και συμπεριφορών και τη δίκαιη χωρίς αποκλεισμούς πράσινη και ψηφιακή μετάβαση,

γ) η ανάδειξη και διαχείριση ζητημάτων που άπτονται της κλιματικής δικαιοσύνης, της ανθεκτικότητας νοικοκυριών και οικονομικών κλάδων, όπως και της συμπερίληψης κοινωνικών ομάδων που πλήττονται περισσότερο από την διττή μετάβαση,

δ) η παραγωγή δεδομένων, αλλά και η ανάπτυξη και εφαρμογή επιστημονικών εργαλείων που διευκολύνουν τη διττή μετάβαση  σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, αφενός, και στο πεδίο της χάραξης και της εφαρμογής δημόσιων πολιτικών και μορφών περιβαλλοντικής και ψηφιακής διακυβέρνησης, αφετέρου.  

Σύμφωνα με τα όσα τονίζονται στο πλαίσιο του προγράμματος JustReDi, η ευρωπαϊκή στρατηγική προτεραιότητα της διττής μετάβασης επιβάλλει συντονισμό πολιτικών και δράσεων και σε επίπεδο εθνικής πολιτικής.

Τούτο αποτυπώνεται στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), στο Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΠΔΑΜ) με τα τρία συνοδευτικά του Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔΙΜ Δυτική Μακεδονία, Μεγαλόπολη /Πελοπόννησος, Κρήτη και Νησιά), στον πρόσφατο Κλιματικό Νόμο,  στη Βίβλο του Ψηφιακού Μετασχηματισμού, προπαντός όμως στο Σχέδιο «Ελλάδα 2.0», το οποίο επιδιώκει την εναρμόνιση με τους στόχους της ΕΕ για ταχύτερη μετάβαση της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας προς ένα πράσινο και ψηφιακό μοντέλο ανάπτυξης.

Το εν λόγω Σχέδιο μάλιστα φιλοδοξεί να υπερακοντίσει τους στόχους της πράσινης ανάπτυξης και της περιβαλλοντικής αναβάθμισης, από τη μια (π.χ.  μείωση εκπομπών ρύπων,  βιώσιμη κινητικότητα, κυκλική οικονομία, διαχείριση αποβλήτων, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού) και του ψηφιακού μετασχηματισμού, από την άλλη (π.χ. πληροφοριακό σύστημα αδειοδότησης ΑΠΕ, ηλεκτρονικό περιβαλλοντικό μητρώο, υδρομετεωρολογικά δεδομένα, κ.ά.).

Δεδομένης της ραγδαίας ταχύτητας των κλιματικών μεταβολών και των τεχνολογικών αλλαγών, σε συνδυασμό με τη χαμηλή ψηφιακή ωριμότητα της Ελλάδας, τίθεται επιτακτικά το ζήτημα της αξιολόγησης, της λυσιτελούς και επιστημονικά τεκμηριωμένης εφαρμογής της εθνικής στρατηγικής για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της χώρας και την διασύνδεσή της με την πράσινη μετάβαση.