Της Νατάσας Παπαδημητροπούλου

Οι κοινωνικές επιχειρήσεις συνεισφέρουν πρωτίστως στην κάλυψη υπαρκτών αναγκών της κοινωνίας και όχι στη μεγιστοποίηση και προσπόριση οικονομικού οφέλους. Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές, ανήκουν στα μέλη τους που είναι και εργαζόμενοι σε αυτές και επανεπενδύουν το μεγαλύτερο μέρος των κερδών τους για την επίτευξη κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων, λειτουργώντας με δημοκρατική ή συμμετοχική διακυβέρνηση. Κατά συνέπεια, η κερδοφορία είναι επιθυμητή, όμως μόνο στο βαθμό που λειτουργεί ως μέσο για την επανεπένδυσή της.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΟ ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Από το 2011 έως σήμερα έχουν ψηφιστεί δύο νόμοι που αφορούσαν στην Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα και στην Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (Κ.ΑΛ.Ο.). Παρόλα αυτά, όπως επισημαίνει στο Reporter Magazine ο Κωνσταντίνος Παπαδάκης, πρόεδρος Ε.Φ.Κ.ΑΛ.Ο. Κρήτης και αντιπρόεδρος ευρωπαϊκής πολιτικής ΠΑ.Σ.Ε. Κ.ΑΛ.Ο., που εκπροσωπεί ως τριτοβάθμιος φορέας τις Ενώσεις περιφερειών στη Social Economy Europe, «η Κοινωνική Οικονομία εξαιτίας αστοχιών, αδυναμιών, εμποδίων και στρεβλώσεων που παρατηρήθηκαν κατά την εφαρμογή των νόμων αυτών, αλλά και αντικειμενικών αδυναμιών του ίδιου του Οικοσυστήματος, δεν κατέστη δυνατόν να αποκτήσει σημαντικό οικονομικό και κοινωνικό στίγμα».

Ο ισχύων Ν.4430/2016 «περιλαμβάνει περιορισμούς, αποκλεισμούς, αυτοαναιρέσεις, αστοχίες και αντιφάσεις. Όχι μόνο δεν ομογενοποιεί τις κοινωνικές επιχειρήσεις, αλλά θεσπίζει διαφορετικές διατάξεις ακόμα και μεταξύ των ίδιων των φορέων που συμπεριλαμβάνει. Οι φορείς της κοινωνικής οικονομίας μοιράζονται σε πολλά υπουργεία και δημόσιες υπηρεσίες και είναι καταγεγραμμένοι σε αντίστοιχα μητρώα, τα οποία διέπονται από διαφορετικές νομοθεσίες».

Στην Ελλάδα, η κοινωνική επιχειρηματικότητα έχει αναπτυχθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με την Διεύθυνση Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (Μάρτιος 2024), υπάρχουν 1.886 ενεργές, εγγεγραμμένες κοινωνικές επιχειρήσεις.

ΔΥΝΗΤΙΚΑ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΝΤΑΙ ΜΕΣΩ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΠΗΓΩΝ, ΟΠΩΣ:

•Έσοδα από τις δραστηριότητές τους.

•Χορηγίες και δωρεές από ιδρύματα και ιδιώτες •Επενδυτές κοινωνικής επιχειρηματικότητας/κοινωνικού αντικτύπου

•Κρατικά και ευρωπαϊκά κονδύλια

«Η πράξη όμως, διαφέρει από τη θεωρία», μας λέει ο κ. Παπαδάκης και εξηγεί: «Σχεδόν το σύνολο των κοινωνικών επιχειρήσεων, βασίζεται στα έσοδα από τις δραστηριότητές τους. Ελάχιστες είναι αυτές οι οποίες απολαμβάνουν δωρεών, επενδύσεων και κονδυλίων από τα χρηματοδοτικά προγράμματα. Ιδίως για την τελευταία κατηγορία, η διάθεση των προβλεπόμενων κονδυλίων για τις κοινωνικές επιχειρήσεις είναι απογοητευτική».

Σύμφωνα με το ΕΣΠΑ 2014–2020, η αρχική κατανομή πόρων από διάφορα ταμεία (ΕΚΤ, ΕΤΠΑ, κλπ), ανερχόταν σε €161.837.554,25. Από τους παραπάνω πόρους δεσμεύτηκαν μόνο €1.904.882,39 για τη λειτουργία 11 Κέντρων Στήριξης (από τα 89 προβλεπόμενα), με πολλά προβλήματα ως προς τη ροή χρηματοδότησης, την αδυναμία εξασφάλισης εγγυητικών επιστολών από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, αλλά και σε γνωστές πρακτικές που πρυτάνευσαν στην προκήρυξη και αξιολόγηση των προτάσεων.

Υπάρχουν επίσης σημαντικά αδιάθετα κονδύλια που δεν προτάθηκαν, ως έργα “γέφυρες” από το νέο Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας». «Το προτεινόμενο Σ.Σ.Κ.Ο.Κ.Κ. προϋπολογισμού €112.715.000 για την τρέχουσα προγραμματική περίοδο, διαπιστώνουμε ότι υστερεί κατά €50 εκατ. της προηγούμενης περιόδου, ενώ δεν περιλαμβάνει τον προϋπολογισμό του ΠΕΠ Αττικής. Ένα μεγάλο ποσοστό του προορίζεται για Δράσεις του Δημοσίου και διαφόρων ιδιωτικών επιχειρήσεων (περίπου 87%) έναντι της στήριξης των κοινωνικών επιχειρήσεων με χρηματοοικονομικά και μη, εργαλεία και Δράσεις Στήριξης μεταξύ των Επιχειρήσεων και των φορέων εκπροσώπησης του Οικοσυστήματος», λέει ακόμα.

Στο Πρόγραμμα «Ανθρώπινο Δυναμικό & Κοινωνική Συνοχή 2021-2027» υπάρχουν προβλεπόμενες δράσεις που δυνητικά αφορούν στην Κοινωνική Οικονομία και Επιχειρηματικότητα, ύψους αρκετών εκατοντάδων εκατομμυρίων. Αντίστοιχα συμβαίνει και με το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης, το Στρατηγικό Σχέδιο για την Κοινή Αγροτική Πολιτική και την Πρωτοβουλία LEADER.

«Οι κατά καιρούς σχεδιασμοί δημόσιων πολιτικών για την κοινωνική οικονομία, ουδέποτε εφαρμόστηκαν στην πράξη, με ευθύνη των αρμοδίων υπηρεσιών του κράτους», τονίζει ο κ. Παπαδάκης.

ΗΧΗΡΟ «ΠΑΡΩΝ» ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΙΣ ΚΡΙΣΕΙΣ

βάνουν κρίσιμες πρωτοβουλίες κατά τη διάρκεια κρίσεων, όπως, για παράδειγμα, το ξέσπασμα του Covid-19 (παραγωγή και διανομή μασκών, απολυμαντικών και γενικότερα υγειονομικών ειδών, βοήθεια ευάλωτων ομάδων, υπηρεσίες τηλεϊατρικής και ψυχολογικής υποστήριξης) ή η επισιτιστική κρίση λόγω του πολέμου στην Ουκρανία (διανομή τροφίμων σε πληγείσες περιοχές, υποστήριξη προσφύγων υλικά και ψυχολογικά). Σε άλλους κρίσιμους τομείς, όπως οι περιβαλλοντικές καταστροφές και η ενεργειακή ένδεια, δρουν στην παρακολούθηση και την αποκατάσταση του περιβάλλοντος συνεργαζόμενες με τις μονάδες Πολιτικής Προστασίας, την διαχείριση αποβλήτων, την διαχείριση υγειονομικών κινδύνων μετά από φυσικές καταστροφές και την παραγωγή ενέργειας από βιομάζα.

Ταυτόχρονα, μέσω κοινωνικών επιχειρήσεων συνεργαζόμενων με τις κατά τόπους Υπηρεσίες Διαχείρισης Φυσικών Πόρων, μπορούν να δημιουργήσουν τουριστικά προϊόντα αλλά και αγαθά από την ορθή διαχείριση του φυσικού αποθέματος.

Συχνά, λοιπόν, λειτουργούν εκεί όπου το κράτος δεν μπορεί να ανταποκριθεί άμεσα ή επαρκώς και ο ιδιωτικός τομέας δεν έχει τα οικονομικά κίνητρα για να δράσει, αφού, χάρη στην ευελιξία τους ως επιχειρηματικό μοντέλο, μπορούν να ανταποκριθούν άμεσα σε κρίσεις, ενώ ως μέλη των τοπικών κοινωνιών, κατανοούν καλύτερα τις τοπικές ανάγκες και απολαμβάνουν την εμπιστοσύνη της κοινότητας.

Παρόλα αυτά, ο κ. Παπαδάκης υπογραμμίζει ότι «δεν υποκαθιστούν και δεν έχουν σκοπό να υποκαταστήσουν το κράτος, αλλά το συνδράμουν. Αυτές οι συμπράξεις μπορούν να αξιοποιηθούν ώστε να αποτελέσουν ένα ακόμα εργαλείο χρηματοδότησης των κοινωνικών επιχειρήσεων, μέσω των Κοινωνικά Υπεύθυνων Δημόσιων Συμβάσεων έπειτα από γενναίες θεσμικές αλλαγές και πολιτικές αποφάσεις».

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΩΣ ΒΡΑΒΕΥΜΕΝΗΣ WISE GREECE

Ένα παράδειγμα κοινωνικής επιχείρησης είναι η Wise Greece, η οποία έχει κλείσει πλέον μία δεκαετία δράσης. Γεννήθηκε μέσα στην καρδιά της οικονομικής κρίσης (2013), με βασικό σκοπό να βοηθά μικρούς παραγωγούς τροφίμων από όλη την Ελλάδα να προωθούν τα εξαιρετικά προϊόντα τους σε Ελλάδα και εξωτερικό. Με το κέρδος της από την πώλησή τους αγοράζει τρόφιμα για Ιδρύματα της χώρας που τα έχουν ανάγκη.

Μέχρι σήμερα, συνεργάζεται με 100 μικρούς παραγωγούς με 2.500 τρόφιμα και φυτικά καλλυντικά, ενώ έχει προσφέρει εκατοντάδες τόνους τρόφιμα, υποστηρίζοντας περισσότερο από μισό εκατομμύριο ανθρώπους.

Παράλληλα, οργανώνει προγράμματα εκπαίδευσης παιδιών, δίνει ευκαιρίες ανάπτυξης δεξιοτήτων σε ενήλικες σε όλη την Ελλάδα και οργανώνει προγράμματα για την αύξηση της αναγνωρισιμότητας της Παγκόσμιας Ατζέντας για την Βιώσιμη Ανάπτυξη 2030, των Ηνωμένων Εθνών.

Εκτός από τους εκατοντάδες τόνους που έχει διαθέσει δωρεάν μέχρι σήμερα, οργανώνει σημαντικά προγράμματα με στόχο τη μεγιστοποίηση του κοινωνικού της αντικτύπου, όπως το «The Business of Food» με την υποστήριξη του EEA Grants, Active Citizens Fund, όπου εκπαίδευσε περισσότερους από 1.360 ανθρώπους από ευάλωτες ομάδες πάνω στην επιχειρηματικότητα στον κλάδο του τροφίμου ή το «SDGs Coffee Breaks» που εφαρμόζεται αυτή τη στιγμή σε μερικές από τις μεγαλύτερες εταιρείες της Ελλάδας, για την αύξηση της αναγνωρισιμότητας και την ευαισθητοποίηση γύρω από τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Μάλιστα, το 2020 η Wise Greece ήταν μία από τις μόλις επτά πρωτοβουλίες στον κόσμο που βραβεύτηκαν από τον ΟΗΕ και την Παγκόσμια Τράπεζα για το έργο τους, γεγονός που, όπως λέει στο Reporter Magazine η ιδρύτριά της, Μελίνα Ταπραντζή, «αποτέλεσε σημαντικό επιστέγασμα στις προσπάθειές μας»

Η χρηματοδότηση, μας εξηγεί η κα. Ταπραντζή, εξασφαλίζεται «με διάφορους τρόπους, όπως την πώληση των προϊόντων των μικρών παραγωγών σε διάφορα σημεία πώλησης ή την πώληση των “εταιρικών δώρων για καλό σκοπό”, όπου οι εταιρείες επιλέγουν εταιρικά δώρα καθώς το κέρδος μας μετατρέπεται σε τρόφιμα πρώτης ανάγκης για τα Ιδρύματα. Παράλληλα και σε συνεργασία με διάφορες εταιρείες, οργανώνουμε προγράμματα μαζικής διανομής τροφίμων σε Ιδρύματα, που έχουν αγοραστεί από τους μικρούς παραγωγούς της Wise Greece, όπως το Πρόγραμμα Hope Boxes, ενώ οργανώνουμε πολλές δράσεις μαζί τους ως μέρος των Προγραμμάτων ΕΚΕ τους».

ΤΙ ΖΗΤΟΥΝ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Τα αιτήματα των κοινωνικών επιχειρηματιών δεν διαφέρουν πολύ από τους παραδοσιακούς επιχειρηματίες. Θέλουν ένα σαφές και υποστηρικτικό νομοθετικό πλαίσιο, απαλλαγμένο από την πολυνομία του συνεταιριστικού τομέα και την γραφειοκρατία, καθώς πολλές κοινωνικές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν χρονοβόρες και περίπλοκες διαδικασίες για την αδειοδότηση και τη λειτουργία τους. «Ευτυχώς, με βάση την νέα Σύσταση της Επιτροπής, ένα ευνοϊκότερο πλαίσιο βρίσκεται ολοένα και πιο κοντά. Η δε εναρμόνιση της Σύστασης με τα Εθνικά Στρατηγικά Σχέδια για την κοινωνική Οικονομία και το νομικό πλαίσιο κάθε Χώρας Μέλους, συστήθηκε να γίνει μέχρι τον Μάιο του 2025», λέει ο κ. Παπαδάκης.

Επίσης, θέλουν ένα σταθερό κι ευνοϊκότερο από το σημερινό, φορολογικό πλαίσιο, καθώς αντιμετωπίζονται με βάση την κερδοφορία τους, χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψιν η επανεπένδυση τυχόν αποθεματικού σε δράσεις κοινωνικού και περιβαλλοντικού αντικτύπου, σύμφωνα με την καταστατική τους λειτουργία.

Ακόμα, συχνά δυσκολεύονται να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση, είτε λόγω έλλειψης κεφαλαίων είτε λόγω αυστηρών τραπεζικών κριτηρίων. «Σε αυτό το πλαίσιο, χρειάζονται και οι επενδυτές κοινωνικού αντικτύπου (slow investors) οι οποίοι θα επενδύουν σε δράσεις ανάδειξης της κοινωνικής καινοτομίας των επιχειρήσεων του Οικοσυστήματος Εγγύτητας και Κοινωνικής Οικονομίας», σημειώνει ο κ. Παπαδάκης.

«Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά κοινωνικά/περιβαλλοντικά κ.α. προβλήματα που μπορεί να λύσει ένας δυνητικός κοινωνικός επιχειρηματίας, αλλά δυστυχώς δεν υπάρχει το κατάλληλο πλαίσιο και το υποστηρικτικό περιβάλλον. Ενώ στο εξωτερικό η κοινωνική επιχειρηματικότητα υπάρχει εδώ και δεκάδες χρόνια και βλέπουμε εξαιρετικά παραδείγματα, όπου το κράτος δουλεύει αρμονικά με κοινωνικές επιχειρήσεις γιατί αντιλαμβάνεται το πολλαπλό όφελος που προκύπτει από τέτοιες συνεργασίες, στην Ελλάδα δυστυχώς είμαστε ακόμα μακριά από κάτι τέτοιο.

Βλέποντας όμως τη θετική πλευρά των πραγμάτων, θα λέγαμε ότι αντιλαμβανόμαστε πλέον ότι στο μέλλον δεν θα μπορεί να υπάρξει κανενός είδους επιχειρηματικότητα, χωρίς να μπαίνει στην εξίσωση το θετικό κοινωνικό ή περιβαλλοντικό πρόσημο και ευτυχώς κινούμαστε προς τη σωστή κατεύθυνση», καταλήγει η κα. Ταπραντζή. 

Ακολουθήστε το reporter.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο reporter.gr