Από το 2021, από τις 104 χώρες που χαρακτηρίζονται ως δημοκρατίες παγκοσμίως, 37 έχουν υποστεί μέτρια έως σοβαρή επιδείνωση σε βασικά στοιχεία της δημοκρατικής λειτουργίες, για παράδειγμα στη διεξαγωγή εκλογών χωρίς εξωτερικές παρεμβάσεις ή στην ελευθερία του Τύπου. Αυτό το κύμα δημοκρατικής οπισθοδρόμησης επιταχύνθηκε από το 2016, με την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ και διείσδυσε σε όλες τις γωνιές του κόσμου.

Στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο, τα ερωτήματα σχετικά με το μέλλον της αμερικανικής δημοκρατίας γίνονται επιτακτικά. Θα διολισθήσουν οι ΗΠΑ στον αυταρχισμό, αντιμέτωπες με τον Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος υπόσχεται να εφαρμόσει "πρακτικές" δικτάτορα από την πρώτη ημέρα της θητείας του;

Η στρατηγική αυταρχικών ηγεσιών

Η νέα γενιά αυταρχικών ηγετών αποκτά και διατηρεί την εξουσία συνήθως μέσω εξαπάτησης. Τα παραδείγματα είναι πολλά: ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας, ο Βλαντιμίρ Πούτιν της Ρωσίας, ο Ναγίμπ Μπουκέλε του Ελ Σαλβαδόρ, ο Ναρέντρα Μόντι της Ινδίας, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν της Τουρκίας, ο Νικολάς Μαδούρο της Βενεζουέλας και άλλοι. Όλοι αυτοί οι ηγέτες διαστρεβλώνουν  πληροφορίες και δημιουργούν σύγχυση στη κοινωνία. Δεν ανατρέπουν τη δημοκρατία μέσω στρατιωτικών πραξικοπημάτων, αλλά αναιρώντας βασικές δημοκρατικές αρχές, αποδυναμώνοντας το κράτος δικαίου και καταργώντας την διάκριση των εξουσιών. Παράλληλα, φροντίζουν να αποκτήσουν ένα πιστό οπαδικό κοινό, που το χειραγωγούν ώστε να το στρέφουν εναντίον κάποιας δήθεν εχθρικής δύναμης.

Το American Behavioral Scientist σε συνεργασία με μία ομάδα επιστημόνων ανέλυσε τα χαρακτηριστικά των απολυταρχικών και αυταρχικών καθεστώτων. Η έρευνα αυτή επιβεβαιώνει ότι οι ανελεύθερες ηγεσίες στη σημερινή εποχή εφαρμόζουν όμοιες μεταξύ τους στρατηγικές, για να εδραιώσουν την αντιδημοκρατική τους ατζέντα. Οι πρακτικές αυτές περιλαμβάνουν τη χειραγώγηση του δικαστικού συστήματος, τον περιορισμό του ελεύθερου Τύπου, την αναδιατύπωση των εκλογικών νόμων και των συνταγμάτων και τη διαίρεση του πληθυσμού σε μπλοκ «εμείς» και «αυτοί», συχνά με τη χρήση εθνικιστικής ρητορικής στη δημόσια σφαίρα. Οι αντιδημοκρατικές ηγεσίες  αυτοπροβάλλονται συχνά με ένα δόγμα μεσσιανισμού και παράλληλα φιμώνουν, υποτιμούν και καταδιώκουν οποιαδήποτε διαφορετική άποψη που εκφράζεται εναντίον τους.

Υπερεθνική δικτύωση ανελεύθερων ηγετών

Τον Φεβρουάριο του 2024, ο Μπουκέλε, ο  Σαλβαδοριανός δικτάτορας και αυτοχαρακτηριζόμενος ως «ο πιο cool δικτάτορας του κόσμου», μίλησε στο Συνέδριο Συντηρητικής Πολιτικής Δράσης 2024 (Conservative Political Action Conference - CPAC), ένα ετήσιο συνέδριο για εκλεγμένους αξιωματούχους και ακτιβιστές της αμερικανικής δεξιάς. Εκεί τον χειροκρότησαν όρθιοι αφού καυχήθηκε για την καταστολή της εγκληματικότητας στη χώρα του και πρότεινε στις ΗΠΑ να ακολουθήσουν την τακτική του. Η ομιλία του καταδεικνύει πώς, ανεξάρτητα από την πολιτική ιστορία και την ιδεολογία, ή τον πλούτο και τη θέση ενός έθνους στην παγκόσμια σκηνή, οι αυταρχικοί ηγέτες χρησιμοποιούν σήμερα μια παρόμοια «εργαλειοθήκη κόλπων» με στόχο τη νομιμοποίηση της εξουσίας τους. Αυτό συμβαίνει επειδή αντιγράφουν ο ένας από τον άλλο και μαθαίνουν ο ένας από τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του άλλου. Τα τεράστια διασυνδεδεμένα δίκτυα που έχουν αναπτυχθεί επιτρέπουν στους αντιδημοκρατικούς ηγέτες να μοιράζονται στρατηγικές και τεχνογνωσία. Σε κάποιες περιπτώσεις αλληλοϋποστηρίζονται όταν τίθεται υπό αμφισβήτηση η εξουσία ενός από αυτών. 

Οι σύγχρονοι αυταρχικοί ηγέτες δεν δρουν μόνοι τους. Συνήθως λαμβάνουν υποστήριξη από ένα στελεχιακό δυναμικό νομικών, πολιτικών αναλυτών και ακαδημαϊκών, οι οποίοι τείνουν να είναι οικονομικά ασφαλείς, μορφωμένοι και κοσμοπολίτες. Εκτός αυτού, οι αυταρχικοί ηγέτες μπορούν πλέον σχετικά εύκολα να προπαγανδίσουν τις θέσεις τους στη κοινωνία, είτε μέσω βίντεο που αναρτώνται σε ιστοσελίδες, μέσω podcast ή ακόμη και μέσω της συγγραφής βιβλίων. Ως εκ τούτου. έχουν μεγαλύτερα περιθώρια πρόσβασης σε εν δυνάμει υποστηρικτές τους.

Δημοκρατία υπό αμφισβήτηση

Η δημοκρατική παράδοση των ΗΠΑ βρίσκεται σήμερα σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Θα «πεθάνει» η αμερικανική δημοκρατία; Αυτό θα εξαρτηθεί από το εκλογικό σώμα, το οποίο θα κληθεί να αναγνωρίσει τα «κρυφά» μηνύματα των υποψηφίων που διάκεινται από αντιδημοκρατικά φρονήματα και να αντιταχθεί σε αυτά με την ψήφο του. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τις δημοκρατίες όμως, δεν είναι απλώς η επικράτηση απολυταρχικών και αυταρχικών ηγετών. Είναι το γεγονός πως η νοοτροπία τους και ο τρόπος που χειρίζονται τις προκλήσεις και τα προβλήματα των κοινωνιών, οδηγούν στην κανονικοποίηση της ακραίας ρητορικής και στη ριζοσπαστικοποίηση της πολιτικής αντιπαράθεσης, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τα κεκτημένα της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Αυτά τα φαινόμενα είναι πλέον καθημερινότητα σε ολόκληρο τον ελεύθερο (για την ώρα) κόσμο.

Γιώργος Ραυτόπουλος

Ακολουθήστε το reporter.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο reporter.gr