Οι στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού, γνωστές με το αγγλικό ακρωνύμιο «SLAPP», αποτελούν μια ιδιαίτερη μορφή παρενόχλησης που χρησιμοποιείται κυρίως κατά δημοσιογράφων και υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με σκοπό να αποτραπεί ή να τιμωρηθεί η κάλυψη ζητημάτων δημόσιου συμφέροντος. Η προτεινόμενη οδηγία καλύπτει τις στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού σε αστικές υποθέσεις με διασυνοριακό χαρακτήρα. Επιτρέπει στους δικαστές να απορρίπτουν ταχέως τις προδήλως αβάσιμες αγωγές κατά δημοσιογράφων και υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Θεσπίζει επίσης διάφορες δικονομικές εγγυήσεις και μέσα έννομης προστασίας, όπως αποζημίωση και αποτρεπτικές κυρώσεις για την άσκηση καταχρηστικών αγωγών. Η Επιτροπή εκδίδει επίσης συμπληρωματική σύσταση για να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να ευθυγραμμίσουν τους κανόνες τους με την προτεινόμενη νομοθεσία της ΕΕ και ως προς τις εγχώριες υποθέσεις, καθώς και σε όλες τις διαδικασίες, όχι μόνο στις αστικές υποθέσεις. Η σύσταση καλεί επίσης τα κράτη μέλη να λάβουν σειρά άλλων μέτρων, όπως η κατάρτιση και η ευαισθητοποίηση με σκοπό την καταπολέμηση των στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού.

Η Αντιπρόεδρος για θέματα Αξιών και Διαφάνειας, κ. Βιέρα Γιούροβα, δήλωσε τα εξής: «Υποσχεθήκαμε να υπερασπιστούμε καλύτερα τους δημοσιογράφους και τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έναντι όσων προσπαθούν να τους φιμώσουν. Αυτό είναι κάτι που γίνεται πραγματικότητα με τη νέα αυτή νομοθεσία. Σε μια δημοκρατία, ο πλούτος και η εξουσία δεν μπορούν να προσφέρουν σε κανέναν πλεονέκτημα έναντι της αλήθειας. Με τα μέτρα αυτά συμβάλλουμε στην προστασία όσων διακινδυνεύουν να μιλήσουν όταν διακυβεύεται το δημόσιο συμφέρον — όταν αναφέρονται, για παράδειγμα, σε καταγγελίες για ξέπλυμα χρήματος και διαφθορά, σε περιβαλλοντικά και κλιματικά ζητήματα ή άλλα θέματα που είναι σημαντικά για όλους μας.»

Ο Επίτροπος Δικαιοσύνης κ. Ντιντιέ Ρεντέρς δήλωσε σχετικά: «Η ενεργός άσκηση του θεμελιώδους δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης και της πληροφόρησης είναι καίριας σημασίας για μια υγιή και ακμάζουσα δημοκρατία. Η ΕΕ θα προστατεύει πάντα το δικαίωμα αυτό. Σήμερα, κάνουμε σημαντικά βήματα για την προστασία των δημοσιογράφων και της κοινωνίας των πολιτών που βρίσκονται ολοένα και περισσότερο υπό την απειλή στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού. Οι στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού καθυστερούν ή ακόμη και εμποδίζουν τη δημοσίευση δηλώσεων που αφορούν το δημόσιο συμφέρον, αλλά και επιβαρύνουν τα δικαστήρια. Τώρα παρέχουμε τα μέσα για τον έλεγχο αυτής της καταχρηστικής πρακτικής.»

Πρόταση για νομοθεσία της ΕΕ κατά των στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού

Η προτεινόμενη οδηγία παρέχει στα δικαστήρια και στους στόχους των στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού τα εργαλεία για την καταπολέμηση των προδήλως αβάσιμων ή καταχρηστικών δικαστικών διαδικασιών. Οι προτεινόμενες εγγυήσεις θα εφαρμόζονται σε αστικές υποθέσεις με διασυνοριακό χαρακτήρα. Οι εγγυήσεις αναμένεται να ωφελήσουν ιδίως τους δημοσιογράφους και τα πρόσωπα ή τις οργανώσεις που ασχολούνται με την προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και διαφόρων άλλων δικαιωμάτων, όπως τα περιβαλλοντικά και κλιματικά δικαιώματα, τα δικαιώματα των γυναικών, τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων, τα δικαιώματα των ατόμων με μειονοτικό φυλετικό ή εθνοτικό υπόβαθρο, τα εργασιακά δικαιώματα ή τις θρησκευτικές ελευθερίες, αλλά καλύπτονται όλα τα πρόσωπα που συμμετέχουν δημοσίως σε θέματα δημόσιου συμφέροντος. Οι εγγυήσεις στοχεύουν στη διασφάλιση της ισορροπίας μεταξύ της πρόσβασης στη δικαιοσύνη και των δικαιωμάτων στην ιδιωτική ζωή και της προστασίας της ελευθερίας έκφρασης και πληροφόρησης. Τα κυριότερα στοιχεία της πρότασης είναι τα ακόλουθα:

• Απόρριψη των προδήλως αβάσιμων δικαστικών διαδικασιών σε πρώιμο στάδιο — τα δικαστήρια θα είναι σε θέση να λάβουν σε πρώιμο στάδιο απόφαση για την απόρριψη της διαδικασίας εάν μια υπόθεση είναι προδήλως αβάσιμη. Σε μια τέτοια περίπτωση, ο ενάγων φέρει το βάρος να αποδείξει ότι η υπόθεση δεν είναι προδήλως αβάσιμη·
• Δικαστικά έξοδα — ο ενάγων φέρει το σύνολο των δικαστικών εξόδων, συμπεριλαμβανομένων των δικηγορικών αμοιβών του εναγομένου, σε περίπτωση απόρριψης μιας υπόθεσης ως καταχρηστικής·
• Αποζημίωση — ο εναγόμενος σε μια στρατηγική αγωγή προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού θα έχει το δικαίωμα να διεκδικήσει και να λάβει πλήρη αποζημίωση για περιουσιακή και μη περιουσιακή ζημία·
• Αποτρεπτικές κυρώσεις — προκειμένου να αποτραπεί το ενδεχόμενο οι ενάγοντες να κινήσουν καταχρηστικές δικαστικές διαδικασίες, τα δικαστήρια θα μπορούν να επιβάλλουν αποτρεπτικές κυρώσεις σε όσους προσφεύγουν στο δικαστήριο.
• Προστασία από αποφάσεις που εκδίδονται σε τρίτες χώρες — Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αρνούνται την αναγνώριση δικαστικής απόφασης που έχει εκδοθεί σε τρίτη χώρα κατά προσώπου που κατοικεί σε κράτος μέλος εάν η διαδικασία κρίνεται προδήλως αβάσιμη ή καταχρηστική βάσει του δικαίου του κράτους μέλους. Ο στόχος της αγωγής θα μπορεί επίσης να διεκδικήσει αποζημίωση και καταβολή των δικαστικών εξόδων στο κράτος μέλος στο οποίο κατοικεί.
  
  

Σύσταση προς τα κράτη μέλη 

Η σύσταση της Επιτροπής που εγκρίθηκε επίσης σήμερα συμπληρώνει την οδηγία και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν ότι:

• Τα εθνικά νομικά πλαίσια παρέχουν τις αναγκαίες εγγυήσεις, παρόμοιες με εκείνες που παρέχονται σε επίπεδο ΕΕ, για την αντιμετώπιση εγχώριων υποθέσεων που αφορούν στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού. Αυτό περιλαμβάνει τη διασφάλιση δικονομικών εγγυήσεων για την απόρριψη των προδήλως αβάσιμων δικαστικών διαδικασιών σε πρώιμο στάδιο. Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να διασφαλίσουν ότι οι κανόνες τους που εφαρμόζονται ως προς τη δυσφήμηση, η οποία αποτελεί έναν από τους συνηθέστερους λόγους κατάθεσης στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού, δεν έχουν αδικαιολόγητο αντίκτυπο στην ελευθερία της έκφρασης, στην ύπαρξη ανοικτού, ελεύθερου και πλουραλιστικού περιβάλλοντος μέσων ενημέρωσης και στη συμμετοχή του κοινού.
• Θα παρέχεται κατάρτιση για τους επαγγελματίες του νομικού κλάδου και στους δυνητικούς στόχους στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού με σκοπό τη βελτίωση των γνώσεων και των δεξιοτήτων τους για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των εν λόγω δικαστικών διαδικασιών. Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κατάρτισης Δικαστικών θα συμμετέχει ώστε να διασφαλίζεται ο συντονισμός και η διάδοση των πληροφοριών σε όλα τα κράτη μέλη·
• Θα διοργανώνονται εκστρατείες ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης, έτσι ώστε οι δημοσιογράφοι και οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να αναγνωρίζουν ότι ασκείται εναντίον τους στρατηγική αγωγή προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού·
• Οι στόχοι των στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού έχουν πρόσβαση σε ατομική και ανεξάρτητη στήριξη, όπως από δικηγορικές εταιρείες που υπερασπίζονται δωρεάν τους στόχους τέτοιων αγωγών·
• Τα συγκεντρωτικά δεδομένα που συλλέγονται σε εθνικό επίπεδο σχετικά με προδήλως αβάσιμες ή καταχρηστικές δικαστικές διαδικασίες προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού θα υποβάλλονται στην Επιτροπή σε ετήσια βάση, αρχής γενομένης από το 2023.
  
  

Επόμενα βήματα

Η προτεινόμενη οδηγία θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης και να εγκριθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο προτού καταστεί νομοθεσία της ΕΕ.

Η σύσταση της Επιτροπής έχει άμεση εφαρμογή. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να υποβάλουν έκθεση σχετικά με την εφαρμογή στην Επιτροπή 18 μήνες μετά την έκδοση της σύστασης.

Ιστορικό

Στο σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή δημοκρατία, που εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 2020, ανακοινώθηκε σειρά πρωτοβουλιών για τη στήριξη και τη διασφάλιση της ελευθερίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης. Σ' αυτό το πλαίσιο, τον Σεπτέμβριο του 2021 η Επιτροπή υπέβαλε την πρώτη της σύσταση προς τα κράτη μέλη για την ασφάλεια των δημοσιογράφων. Σήμερα, γίνεται ακόμα ένα βήμα με μέτρα για την προστασία των δημοσιογράφων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών από την καταχρηστική προσφυγή στη δικαιοσύνη. Η χρήση στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού αυξάνεται στην ΕΕ και συχνά ασκούνται κατά των στόχων πολλαπλές αγωγές ταυτόχρονα και σε διαφορετικές έννομες τάξεις. Οι εν λόγω δικαστικές διαδικασίες έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην προθυμία και τη ικανότητα των δημοσιογράφων και των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να συνεχίσουν το έργο τους, καθώς και αποτρεπτικό αντίκτυπο στην ελευθερία της έκφρασης, την ελευθερία της πληροφόρησης και τον πλουραλιστικό δημόσιο διάλογο.

Η επικράτηση των στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού αποτελεί ζήτημα που προκαλεί σοβαρή ανησυχία σε ορισμένα κράτη μέλη, όπως προσδιορίζεται στις εκθέσεις του 2020 και του 2021 για το κράτος δικαίου. Το 2021 το έργο Media Freedom Rapid Response (MFRR) κατέγραψε 439 ειδοποιήσεις (με 778 πρόσωπα ή οντότητες που σχετίζονται με μέσα ενημέρωσης να δέχονται επιθέσεις) σε 24 κράτη μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού. Σε περισσότερα από 1 στα 5 περιστατικά (22,1 % – 97 ειδοποιήσεις), παράγοντες των μέσων ενημέρωσης αντιμετώπισαν νομικές συνέπειες.

Σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες απειλές για τη σωματική και τη διαδικτυακή ασφάλειά τους, οι νομικές απειλές και η καταχρηστική προσφυγή στη δικαιοσύνη ενισχύουν ένα περιβάλλον στο οποίο η εχθρική δραστηριότητα κατά δημοσιογράφων αυξάνεται και μπορεί να έχει σοβαρό αντίκτυπο στην προθυμία και την ικανότητά τους να συνεχίσουν το έργο τους. Ένα τραγικό παράδειγμα της χρήσης των στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού είναι η δημοσιογράφος Daphne Caruana Galizia, κατά της οποίας είχαν κατατεθεί περισσότερες από 40 αγωγές κατά τον χρόνο της δολοφονίας της το 2017. Στόχος των στρατηγικών αγωγών προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού δεν είναι η πρόσβαση στη δικαιοσύνη, αλλά η παρενόχληση, ο εκφοβισμός και η φίμωση των εναγομένων μέσω της διάρκειας των διαδικασιών, της άσκησης οικονομικής πίεσης και της απειλής ποινικών κυρώσεων. Οι δημοσιογράφοι δεν είναι οι μόνοι στόχοι· οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως όσοι ασχολούνται με τα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον, αντιμετωπίζουν επίσης στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού.

Στο πλαίσιο των προσπαθειών της για την προστασία της ανεξαρτησίας και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης, και όπως ανακοίνωσε η Πρόεδρος φον ντερ Λάιεν στην ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης το 2021, η Επιτροπή θα παρουσιάσει πράξη για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης. Η πρωτοβουλία αυτή αναμένεται να εγκριθεί το τρίτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους.

Ακολουθήστε το reporter.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο reporter.gr