Στοχευμένα μέτρα για τους μεταφορείς που διευκολύνουν ή συμμετέχουν σε παράνομη διακίνηση ανθρώπων

Τα πρόσφατα γεγονότα στα σύνορα της ΕΕ με τη Λευκορωσία δεν θα μπορούσαν να λάβουν χώρα χωρίς τη συνειδητή ή ασυνείδητη συμβολή ορισμένων μεταφορέων στην εκμετάλλευση ανθρώπων, με τεράστιο ανθρωπιστικό κόστος και με σοβαρές επιπτώσεις στην ασφάλεια στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ και τη σταθερότητα στην περιοχή.

Για να διασφαλιστεί ότι η ΕΕ διαθέτει τα κατάλληλα μέσα για την καταπολέμηση της εργαλειοποίησης ανθρώπων για πολιτικούς σκοπούς, η Επιτροπή προτείνει ένα νέο νομικό πλαίσιο το οποίο θα επιτρέπει στην ΕΕ να λαμβάνει στοχευμένα μέτρα κατά των μεταφορέων οι οποίοι, ανεξαρτήτως χρησιμοποιούμενου τρόπου μεταφοράς (χερσαίας, εναέριας, εσωτερικής πλωτής ή θαλάσσιας), συμμετέχουν ή διευκολύνουν την παράνομη διακίνηση ή την εμπορία ανθρώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα μέτρα θα είναι αναλογικά και θα καθορίζονται κατά περίπτωση. Τα είδη των εν λόγω μέτρων θα μπορούν να περιλαμβάνουν τον περιορισμό των δραστηριοτήτων στην αγορά της Ένωσης, την αναστολή αδειών ή εγκρίσεων, την αναστολή των δικαιωμάτων εφοδιασμού με καύσιμα ή πραγματοποίησης εργασιών συντήρησης εντός της ΕΕ και την απαγόρευση διέλευσης από την ΕΕ ή υπέρπτησης πάνω από την ΕΕ, πραγματοποίησης τεχνικών στάσεων ή κατάπλου σε λιμένες της ΕΕ.

Διπλωματική και εξωτερική δράση

Στις 15 Νοεμβρίου το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ αποφάσισε τη διεύρυνση του καθεστώτος κυρώσεων της ΕΕ όσον αφορά τη Λευκορωσία κατά τρόπο ώστε να τεθούν στο στόχαστρο τα άτομα και οι οντότητες που διοργανώνουν ή συμμετέχουν στην εργαλειοποίηση ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων των αεροπορικών εταιρειών, των ταξιδιωτικών πρακτορείων και των άλλων ενδιάμεσων. Επιτεύχθηκε πολιτική συμφωνία σχετικά με μια 5η δέσμη καταχωρίσεων για την αντιμετώπιση της κατάστασης στα σύνορα, της εμπορίας ανθρώπων και της συνεχιζόμενης καταστολής εντός της Λευκορωσίας. Η συμφωνία αυτή έρχεται σε συνέχεια της απόφασης της ΕΕ, της 9ης Νοεμβρίου 2021, να αναστείλει εν μέρει τη συμφωνία ΕΕ-Λευκορωσίας για την απλούστευση της έκδοσης θεωρήσεων, ούτως ώστε τα οφέλη της να μην ισχύουν για τους κυβερνητικούς αξιωματούχους της Λευκορωσίας.

Από την έναρξη της κρίσης, η ΕΕ εργάζεται, μεταξύ άλλων μέσω των ταξιδιών του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης και Αντιπροέδρου της Επιτροπής κ. Μπορέλ, για τη συγκρότηση ενός παγκόσμιου συνασπισμού αντίδρασης στην αδίστακτη πρακτική της εργαλειοποίησης ανθρώπων, ακολουθώντας μια προσέγγιση «Ομάδα Ευρώπη» που αναπτύσσει τη συνδυασμένη διπλωματική ισχύ των κρατών μελών και της ΕΕ. Τις τελευταίες εβδομάδες, ο Αντιπρόεδρος της Επιτροπής κ. Σχοινάς, σε συντονισμό με τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης και Αντιπρόεδρο της Επιτροπής κ. Μπορέλ, ταξιδεύει στις κύριες χώρες προέλευσης και διέλευσης για να ζητήσει από τις χώρες αυτές να λάβουν μέτρα προκειμένου οι υπήκοοί τους να μην πέσουν στην παγίδα που έχουν στήσει οι αρχές της Λευκορωσίας. Η διαρκής δραστηριοποίηση της ΕΕ έχει αποφέρει αποτελέσματα. Αρκετές χώρες προέλευσης και διέλευσης έχουν αναστείλει τις πτήσεις προς τη Λευκορωσία και έχουν αυστηροποιήσει τους ελέγχους των επιβατών στους αερολιμένες. Έπειτα από συζητήσεις μεταξύ του Ύπατου Εκπροσώπου κ. Μπορέλ και του υπουργού Εξωτερικών της Λευκορωσίας, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης και η Επιτροπή ξεκίνησαν τεχνικές συνομιλίες με οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών (UNHCR και ΔΟΜ) και ομολόγους τους από τη Λευκορωσία σε υπηρεσιακό επίπεδο, προκειμένου να διευκολυνθεί ο επαναπατρισμός μεταναστών από το έδαφος της Λευκορωσίας.

Πολλοί από τους ανθρώπους που εκμεταλλεύεται το καθεστώς της Λευκορωσίας στην κρίση αυτή είναι Ιρακινοί. Η ΕΕ συνεργάζεται εντατικά με το Ιράκ. Οι απευθείας πτήσεις από τη Βαγδάτη προς τη Λευκορωσία ανεστάλησαν τον Αύγουστο, μετά δε την αναστολή αυτή σταμάτησαν επίσης οι πτήσεις από το Ερμπίλ προς τη Λευκορωσία μέσω τρίτων χωρών. Το Ιράκ διοργανώνει πτήσεις επαναπατρισμού για τους Ιρακινούς, με υποστήριξη της ΕΕ και με πρόβλεψη για περαιτέρω οικονομική βοήθεια για την επανένταξη στο Ιράκ. 

Η χειραγώγηση των πληροφοριών αποτελεί βασικό εργαλείο αυτών που επιδιώκουν να δημιουργήσουν ψευδείς υποσχέσεις για να εξαπατήσουν ανθρώπους με σκοπό να τους εργαλειοποιήσουν. Διάφοροι παράγοντες έχουν εκμεταλλευτεί την κατάσταση και έχουν διοργανώσει μια ευρεία εκστρατεία παραπληροφόρησης με στόχο να πληγεί η διεθνής φήμη της ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης έλαβε μέτρα για την καταπολέμηση των ψευδών και παραπλανητικών πληροφοριών τόσο στο διαδίκτυο όσο και μέσω στοχευμένων δραστηριοτήτων επικοινωνίας από τις αντιπροσωπείες της ΕΕ στις χώρες από τις οποίες προέρχονται οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που έχουν παρασυρθεί και μεταβεί στη Λευκορωσία.

Ενίσχυση της ανθρωπιστικής βοήθειας

Η ΕΕ έχει διαθέσει 700.000 ευρώ σε ανθρωπιστική βοήθεια για τους ευάλωτους πρόσφυγες και μετανάστες που έχουν εγκλωβιστεί στη Λευκορωσία, στα σύνορα και στο εσωτερικό της χώρας, εκ των οποίων 200.000 ευρώ διατίθενται αμέσως για τη στήριξη της Διεθνούς Ομοσπονδίας των Εταιρειών του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου (IFRC), στο πλαίσιο της συνολικής συνεισφοράς της ΕΕ στο έκτακτο ταμείο για την αντιμετώπιση καταστροφών, το οποίο διαχειρίζεται η IFRC. Η εν λόγω ενωσιακή χρηματοδότηση βοηθά την IFRC και την εθνική της εταιρεία, τον Λευκορωσικό Ερυθρό Σταυρό, να παρέχουν κρίσιμη βοήθεια, συμπεριλαμβανομένων τροφίμων, ειδών ατομικής υγιεινής, κουβερτών και κουτιών πρώτων βοηθειών. Επιπλέον ποσό 500.000 ευρώ κινητοποιείται για περαιτέρω ανθρωπιστική βοήθεια που θα παρασχεθεί επιτόπου από τις οργανώσεις-εταίρους της ΕΕ.

Η Επιτροπή είναι έτοιμη να παράσχει πρόσθετη ανθρωπιστική χρηματοδότηση για την αντιμετώπιση σαφώς καθορισμένων ανθρωπιστικών αναγκών, εφόσον βελτιωθεί περαιτέρω η πρόσβαση των ανθρωπιστικών οργανώσεων-εταίρων στη Λευκορωσία. Η ανθρωπιστική βοήθεια της ΕΕ βασίζεται στις διεθνείς ανθρωπιστικές αρχές. 

Στήριξη για τη διαχείριση των συνόρων και της μετανάστευσης

Από την έναρξη της κρίσης, η ΕΕ παρείχε στη Λετονία, τη Λιθουανία και την Πολωνία άμεση στήριξη για τη διαχείριση των συνόρων τους, με τη μορφή χρηματοδότησης έκτακτης ανάγκης, αποστολής εμπειρογνωμόνων και βοήθειας σε είδος από ευρωπαϊκές χώρες στο πλαίσιο του μηχανισμού πολιτικής προστασίας. Μετά την επίσκεψη της Επιτρόπου κ. Γιούανσον στη Λιθουανία, η Επιτροπή χορήγησε στη Λιθουανία ενωσιακά κονδύλια ύψους 36,7 εκατ. ευρώ για τη στήριξη της εφαρμογής των διαδικασιών ασύλου και τη βελτίωση των συνθηκών υποδοχής, μεταξύ άλλων και για τα ευάλωτα άτομα. Η Επιτροπή συντόνισε τη χορήγηση βοήθειας που παρείχαν 19 κράτη μέλη και η Νορβηγία, η οποία περιλάμβανε σκηνές, κλίνες, συστήματα θέρμανσης, ηλεκτρογεννήτριες, υλικό στρωμνής, τρόφιμα και άλλα είδη. Το Δίκτυο για την Ετοιμότητα Αντιμετώπισης και τη Διαχείριση Μεταναστευτικών Κρίσεων συνεδριάζει σε εβδομαδιαία βάση για να παρέχει υψηλής ποιότητας επίγνωση της κατάστασης και συντονισμό για τη διαμόρφωση αποτελεσματικής αντίδρασης. Οι οργανισμοί της ΕΕ στον τομέα των εσωτερικών υποθέσεων έχουν επίσης κινητοποιηθεί από τον Ιούλιο, με την παρουσία προσωπικού στα τρία κράτη μέλη και την ανάπτυξη εξοπλισμού στη Λιθουανία και τη Λετονία.

Η Επιτροπή βρίσκεται σε διάλογο με τη Λετονία, τη Λιθουανία και την Πολωνία σχετικά με τις υπάρχουσες οικονομικές και επιχειρησιακές ανάγκες και διαθέτει επιπλέον 200 εκατ. ευρώ για τη διαχείριση των συνόρων. Η περαιτέρω στήριξη από τους οργανισμούς θα μπορούσε να περιλαμβάνει ταχεία επέμβαση στα σύνορα και/ή επέμβαση επιστροφής από τον Frontex και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο, βοήθεια για τη διαχείριση της μετανάστευσης, καθώς και βοήθεια για την εξασφάλιση κατάλληλης υποδοχής.

Η Επιτροπή, ο Frontex και ο ΔΟΜ συνεργάζονται με τη Λιθουανία για την ενίσχυση της ικανότητας επιστροφής μέσω της ανταλλαγής κατευθυντήριων γραμμών και βέλτιστων πρακτικών, καθώς και μέσω επαφών με τρίτες χώρες για τη στήριξη της επανεισδοχής. Η Πολωνία έχει επίσης ζητήσει τη στήριξη του Frontex για τη διενέργεια επιστροφών. Η Επιτροπή θα διαθέσει επίσης έως 3,5 εκατ. ευρώ για τη στήριξη των οικειοθελών επιστροφών από τη Λευκορωσία στις χώρες καταγωγής. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο κατά της Παράνομης Διακίνησης Μεταναστών της Ευρωπόλ στηρίζει τις ποινικές έρευνες και διευκολύνει την ανταλλαγή πληροφοριών. Η πλήρης εφαρμογή του σχεδίου δράσης της ΕΕ κατά της παράνομης διακίνησης μεταναστών (2021-2025) θα παράσχει μια αποτελεσματικότερη απάντηση στην εργαλειοποίηση ανθρώπων για πολιτικούς σκοπούς και στην ανάγκη διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ σε τέτοιες καταστάσεις.

Επιπλέον, η Επιτροπή επεξεργάζεται πρόταση για προσωρινά μέτρα στον τομέα του ασύλου και της επιστροφής, βάσει του άρθρου 78 παράγραφος 3 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πρωτοβουλία αυτή έρχεται σε συνέχεια της πρόσκλησης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου προς την Επιτροπή να προτείνει τυχόν αναγκαίες αλλαγές στο νομικό πλαίσιο της ΕΕ και συγκεκριμένα μέτρα για τη διασφάλιση άμεσης και κατάλληλης αντίδρασης σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ και τις διεθνείς υποχρεώσεις. Επιπλέον, η πρωτοβουλία ανταποκρίνεται στο αίτημα των πληττόμενων κρατών μελών να τους δοθεί η δυνατότητα να στηριχθούν σε προσωρινά μέτρα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της επείγουσας μεταναστευτικής κατάστασης στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ.

Μέλη της Επιτροπής προέβησαν στις ακόλουθες δηλώσεις:

Ο κ. Τζουζέπ Μπορέλ, Ύπατος Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας και αντιπρόεδρος της Επιτροπής, δήλωσε: «Το καθεστώς της Λευκορωσίας προσπαθεί να αποσπάσει την προσοχή από την αποτρόπαιη κατάσταση που επικρατεί στη χώρα, εκμεταλλευόμενο τις δυσχέρειες ανθρώπων και ωθώντας τους προς τα σύνορα της ΕΕ. Η προσπάθεια αυτή δεν θα επιτύχει. Σε απάντηση, επεκτείναμε το καθεστώς κυρώσεών μας και θεσπίζουμε ακόμη μία δέσμη μέτρων κατά των δραστών αυτής της υβριδικής επίθεσης από το καθεστώς Λουκασένκο. Μαζί με τους οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών, θα παράσχουμε ανθρωπιστική βοήθεια σε όσους τη χρειάζονται. Θα συνεχίσουμε τις διπλωματικές επαφές μας με τους εταίρους μας. Η ΕΕ παραμένει ακλόνητη στη θέση της έναντι αυτής της υβριδικής επίθεσης.»

Ο κ. Μαργαρίτης Σχοινάς, Αντιπρόεδρος της Επιτροπής αρμόδιος για την προώθηση του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής μας, δήλωσε: «Το καθεστώς της Λευκορωσίας, σε συνεργασία με διεθνή δίκτυα διακινητών, παρασύρει με ψέματα απλούς ανθρώπους. Αυτό που συμβαίνει στα σύνορά μας δεν είναι ζήτημα μετανάστευσης αλλά ζήτημα ασφάλειας. Και η ΕΕ δείχνει ότι θα είναι αταλάντευτη στην απάντησή της. Χάρη στην αποφασιστική και ολοκληρωμένη δράση της ΕΕ και των εταίρων μας, αρχίζουμε να βλέπουμε βελτιώσεις. Ο μηχανισμός της μαύρης λίστας που προτείνουμε σήμερα [σ.σ. χθες] αποτελεί μία ακόμη απτή έκφραση της βούλησής μας να δράσουμε αποφασιστικά. Αντιμετωπίζουμε ένα παγκόσμιο πρόβλημα και πρέπει να οικοδομήσουμε έναν διεθνή συνασπισμό κατά της χρήσης ανθρώπων ως πιονιών σε πολιτικά παιχνίδια.»

Η κ. Ίλβα Γιούανσον, Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, δήλωσε: «Για να προστατεύσουμε τα σύνορά μας, και για προστατεύσουμε ανθρώπους, κλείνουμε την παράνομη ταξιδιωτική επιχείρηση του κ. Λουκασένκο. Η βιώσιμη οδός προς την Ευρώπη είναι αυτή που ακολουθεί τη νόμιμη διαδρομή, όχι αυτή που περνάει από αχαρτογράφητα δασικά μονοπάτια. Μακροπρόθεσμα, χρειαζόμαστε ένα δίκαιο και αποτελεσματικό ευρωπαϊκό σύστημα μετανάστευσης και ασύλου, ικανό να ανταποκρίνεται σε διαφορετικές καταστάσεις. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη μας για το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο.»

Ο κ. Γιάνες Λέναρτσιτς, Επίτροπος Ανθρωπιστικής Βοήθειας και Διαχείρισης Κρίσεων, δήλωσε: «Η ΕΕ βοηθά τους εταίρους της στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας να παρέχουν κρίσιμη βοήθεια σε ανθρώπους που έχουν εγκλωβιστεί στα σύνορα και σε άλλα σημεία της Λευκορωσίας. Δεδομένου ότι πλησιάζει το χειμερινό ψύχος, πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι οι ανθρωπιστικές οργανώσεις και από τις δύο πλευρές έχουν διαρκή πρόσβαση σε αυτή την ευάλωτη ομάδα ανθρώπων.» 

Η κ. Αντίνα Βαλεάν, Επίτροπος Μεταφορών, δήλωσε: «Η στενή και άμεση συνεργασία που προσέφερε η παγκόσμια κοινότητα των αερομεταφορέων τις τελευταίες εβδομάδες δείχνει ότι η ενεργή συμμετοχή των μεταφορέων είναι κρίσιμη για την αποτροπή και την καταπολέμηση αυτής της νέας μορφής υβριδικής απειλής. Η νέα μας πρόταση για μέτρα με στόχο τους μεταφορείς που διευκολύνουν ή συμμετέχουν σε πράξεις παράνομης διακίνησης ανθρώπων θα μας δώσει ένα ισχυρό εργαλείο δράσης ενάντια στους μεταφορείς που επιδιώκουν να επωφεληθούν από την εκμετάλλευση ανθρώπων.»

Ο κ. Όλιβερ Βάρχεϊ, Επίτροπος Γειτονίας και Διεύρυνσης, δήλωσε: «Η κρατική εργαλειοποίηση χιλιάδων μεταναστών και η επίθεση κατά της ΕΕ και των κρατών μελών της είναι απαράδεκτες και πρέπει να παύσουν. Όπως δε δείχνουν οι σημερινές [σ.σ. χθεσινές] προτάσεις μας, οι συμπεριφορές αυτές έχουν συνέπειες. Δεν υποκύπτουμε στον εκβιασμό του καθεστώτος Λουκασένκο. Θα παράσχουμε βοήθεια στους ανθρώπους που έχουν εγκλωβιστεί στις δολοπλοκίες του. Ταυτόχρονα, εξακολουθούμε να στεκόμαστε πλάι στον λαό της Λευκορωσίας και να υποστηρίζουμε τις δημοκρατικές προσδοκίες του.»

Ιστορικό

Η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε αφορά την ΕΕ στο σύνολό της, ιδίως δε τη Λιθουανία, την Πολωνία και τη Λετονία, οι οποίες από το καλοκαίρι βιώνουν μια ύπουλη νέα απειλή με τη μορφή της εργαλειοποίησης απελπισμένων ανθρώπων. Η απειλή αυτή έχει δημιουργηθεί και οργανωθεί από το καθεστώς Λουκασένκο, το οποίο παραπλανά και παρασύρει ανθρώπους στα σύνορα, με τη συνεργασία διακινητών μεταναστών και εγκληματικών δικτύων.

Οι ενέργειες της Λευκορωσίας έχουν πυροδοτήσει ανθρωπιστική κρίση. Άντρες, γυναίκες και παιδιά αποκλείστηκαν σε ένα τεράστιο δάσος, σε θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν. Πολλοί άνθρωποι, μεταξύ των οποίων και παιδιά, έχασαν τη ζωή τους. Η κατάσταση κλιμακώθηκε στις 8 Νοεμβρίου, όταν 2.000 άνθρωποι εγκλωβίστηκαν στα σύνορα. Έπειτα από έντονες διπλωματικές προσπάθειες, η ΕΕ έστειλε ανθρωπιστική βοήθεια και συνεργάζεται με τις υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών για τη στήριξη των προσπαθειών απομάκρυνσης των εγκλωβισμένων. Η Λευκορωσία έχει μεταφέρει ορισμένους ανθρώπους από τον αυτοσχέδιο καταυλισμό στα σύνορα σε μια θερμαινόμενη αποθήκη.