Έτσι λοιπόν, χρησιμοποιούσα το επίθετο «μοντέρνο» για το τωρινό καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο κατά την γνώμη, έχει προσπεράσει, κατά κάποιον σημαντικό τρόπο, το καπιταλιστικό σύστημα που περιέγραψε και σχολίασε ο Μαρξ, στο «Κεφάλαιο», και σε πολλά άλλα θαυμαστά έργα του. Η διαφορά μεταξύ των δύο επιθέτων «μοντέρνο» και «μεταμοντέρνο», έχει ουσιαστική σημασία στις διάφορες επιστήμες, και κυρίως στην κοινωνιολογία. Η μοντέρνα εποχή στην ανθρώπινη κοινωνία είναι η εποχή ακριβώς που χαρακτηρίζεται από τον ορθολογισμό, σε διάφορα επίπεδα της γνώσης και την κοινωνίας, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται και η βιομηχανοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας, τα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά αποτελέσματα της οποίας, περιέγραψε και κατέκρινε ο Μαρξ στο ιστορικό του έργο. Δηλαδή, ο καπιταλισμός, η επωνυμία του οικονομικού συστήματος του Δυτικού Κόσμου, που περιέγραψε ο Μαρξ, ανήκει, ιστορικά, στην «μοντέρνα» περίοδο της ανθρώπινης κοινωνίας.

Αλλά, πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν εδώ και αρκετά χρόνια, ότι η παγκόσμια κοινωνία έχει περάσει σε μία νέα ιστορική περίοδο, την οποίαν και χαρακτηρίζουν «μεταμοντέρνα», και της οποίας τα χαρακτηριστικά διαφέρουν σημαντικά από την μοντέρνα εποχή. Και μέσα σε αυτό το κλίμα αλλαγής, τολμώ να υποστηρίξω, με αυτό και με άλλα άρθρα μου, ότι το καπιταλιστικό σύστημα μέσα στο οποίο ζουν και, (ακόμα!), ευδοκιμούν, οι λεγόμενες δυτικές κοινωνίες, έχει περάσει στην μεταμοντέρνα εποχή, και ότι αυτό το νέο σύστημα θα μπορούσε να πει κανείς, είναι ο «μεταμοντέρνος καπιταλισμός».

Έτσι λοιπόν, θέλω και πάλι να ζητήσω συγνώμη από τους αναγνώστες, διότι τους τελευταίους μήνες, κάθε φορά που μιλούσα για τον «μοντέρνο» καπιταλισμό, στην πραγματικότητα εννοούσα τον «μεταμοντέρνο» καπιταλισμό. Γηράσκει κανείς, αεί διδασκόμενος. Και μία από τις ανεκτίμητες απολαύσεις που έχω από την συμμετοχή μου στην εφημερίδα του Reporter, είναι ότι το μυαλό μου και η σκέψη μου, εάν δεν καλυτερεύει, τουλάχιστον επεκτείνεται, με την συνεχή τριβή του γραψίματος. 

Η μεταμοντέρνα περίοδος της ανθρώπινης κοινωνίας έχει χαρακτηριστεί και οριστεί από διάφορους επιστήμονες, χωρίς τεράστια ακρίβεια ούτε τεράστια συμφωνία, αλλά μερικά από τα πιο ουσιώδη χαρακτηριστικά της, εν συγκρίσει με την προηγούμενη, μοντέρνα περίοδο, θα τολμούσα να έλεγα είναι η ρευστότητα των εννοιών, των αληθειών, και γενικά της πραγματικότητας και της γνώσης, ίσως. Δηλαδή, εκεί που η (ορθολογιστική) μοντέρνα περίοδος, βασικά πίστευε ότι ο άνθρωπος, δια της γνώσης και της λογικής, μπορεί να πετύχει ότι θέλει, η μεταμοντέρνα εποχή, σπείρει την ασάφεια, την ανακρίβεια, την αβεβαιότητα, και την μη στασιμότητα. Και κατά κάποιον τρόπο, η μεταμοντέρνα εποχή, θα τολμούσα να πω, γυρνάει πίσω στο «τα πάντα ρει», του αρχαίου μας Ηράκλειτου, νομίζω, και στο αλησμόνητο «εν οίδα, ότι ουδέν οίδα», του Σωκράτη, ο οποίος μου βασάνισε τα σχολικά μου χρόνια με το ανεξιχνίαστο συντακτικό των διαλόγων του.

Όπως άρχισα να συζητάω στο προηγούμενό μου άρθρο, (Οι δουλοπάροικοι του (μετά) μοντέρνου καπιταλισμού), το οικονομικό σύστημα της υφηλίου έχει υποστεί μία σοβαρή μετατροπή, διότι το κέντρο βάρους της όλης οικονομίας, και η βασική κεφαλαιοκρατική εξουσία/ηγεσία έχει παγκοσμίως μεταφερθεί από το παραγωγικό κεφάλαιο στο χρηματοπιστωτικό.  Δηλαδή ο μεγάλος παγκόσμιος τζίρος δεν πραγματοποιείται, στην καθημερινότητα της παγκόσμιας οικονομίας, στην ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών, αλλά στην μεταφορά χρήματος, και ειδικότερα στην διαρκή τεράστια μεταφορά χρηματοπιστωτικού χρήματος, δηλαδή χρηματοπιστωτικών συμβολαίων. Και αυτή η μεταφορά, σαν να μην έφταναν όλα τα άλλα, πραγματοποιείται, ως επί το πλείστον, σε απειροελάχιστα κλάσματα δευτερολέπτων, από τεράστιους, ειδικά κατασκευασμένους, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, που υπακούουν αυτόματα σε προδιαγραμμένα ηλεκτρονικά προγράμματα . Αυτήν την τεράστιας σημασίας μετατροπή, μπορεί κανείς να τη παρατηρήσει με πολλούς και διάφορους τρόπους, αλλά θα παραθέσω μόνο δύο η τρείς, από τους πιο εμφανείς.

1) Η οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, εδώ και μία γενεά, έχει μεταφέρει το βάρος της οικονομικής της κερδοφορίας, από την παραγωγικό τομέα στον χρηματοπιστωτικό. Μόνο και μόνο ότι η παγκόσμια κρίση του 2008 δημιουργήθηκε  αποκλειστικά στην χρηματοπιστωτική οικονομία των στεγαστικών δανείων, θα έπρεπε να αποδεικνύει από μόνης της, του λόγου το αληθές. 2). Η δεύτερη μεγάλη κρίση των δυτικών οικονομιών, η ευρωπαϊκή κρίση, που κινδυνεύει να υποσκιάσει την αμερικανική, οφείλεται επίσης, τουλάχιστον σε άμεσο επίπεδο, σε χρηματοπιστωτική αναξιοπιστία και μη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους διαφόρων κρατών. 3). Το ότι η Κίνα μέσα σε μία γενεά, ανέβηκε στο ίδιο επίπεδο δύναμης με τις ΗΠΑ, σαν παγκόσμιας σημασίας γεωπολιτικό παίκτη, οφείλεται, κατά την γνώμη μου, όχι τόσο πολύ στην τρομερά επιτυχημένη εξαγωγική της οικονομία, όσο στο γεγονός, ότι με την βοήθεια της αυτοκαταστροφικής αμερικανικής δημοσιονομικής πολιτικής, η Κίνα κατέχει ένα τεράστιο μερίδιο του δημοσίου χρέους των ΗΠΑ.
Το ότι το παρόν και το μέλλον του μεταμοντέρνου καπιταλισμού είναι το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κύκλωμα, αποδεικνύεται και από μία άλλη απλούστατη παρατήρηση. Όσο πιο οικονομικά αναπτυγμένο και πιο πλούσιο είναι ένα κράτος, τόσο πιο μεγάλο είναι το δημόσιο και ιδιωτικό χρέος που το βαρύνει. Και αντιθέτως, όσο πιο φτωχό, και πιο οικονομικά υποανάπτυκτο είναι το κράτος, τόσο μικρότερο είναι το δημόσιο χρέος του. Αυτή η πολύ παράδοξη και καθόλου αυτονόητη πραγματικότητα, αποδεικνύει την ροή, την ροπή, της παγκόσμιας οικονομίας, η οποία έχει σαν αφετηρία, πριν περίπου μία γενεά, την εγκατάλειψη της αναγκαστικής νομισματικής ισοτιμίας με τον χρυσό, και την πλήρη απελευθέρωση μεταφοράς χρήματος από κράτος σε κράτος. Ενώ αυτές οι ιστορικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία είχαν σαν επιφανειακή, και αρχική, σκοπιμότητα την απελευθέρωση και την διευκόλυνση του διεθνούς εμπορίου, το, ίσως απρόβλεπτο, αποτέλεσμα, μετά μία γενεά, είναι η αχαλίνωτη διόγκωση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού καζίνου. Και φυσικά, όπως ξέρουμε, οι δύο προαναφερθείσες παγκόσμιες κρίσεις, οφείλονται και οι δύο σε αυτό το καζίνο.

Η μεταφορά του ειδικού βάρους της παγκόσμιας οικονομίας από τον παραγωγικό/εμπορικό τομέα στον χρηματοπιστωτικό, φέρνει μαζί της διάφορες ουσιώδεις αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία. Το χρήμα, και ειδικά το χρηματοπιστωτικό χρήμα, το οποίο δεν είναι δεσμευμένο σε κανένα πράγμα, είτε αυτό είναι ένα κιλό μέταλλου, χρυσάφι, είτε αυτό είναι ένα παραγωγικό προϊόν, σαν ένα αυτοκίνητο, είτε σε ένα οικόπεδο γης, κατακτά μία ιδιαίτερη, ανεξέλεγκτη υπόσταση, η οποία, όπως η παγκόσμια οικονομία μας δείχνει την σημερινή εποχή, δεν υπόκειται εύκολα σε κανένα έλεγχο, σε κανένα νόμο και σε κανένα κράτος. Ένεκα αυτής της ιδιαιτερότητας, το χρηματοπιστωτικό χρήμα δύναται να γιγαντωθεί τελείως εκτός ελέγχου, οδηγούμενο μόνο από την ιδεατή δημιουργικότητα του ανθρώπινου νου, ο οποίος νους μπορεί να σκεφτεί και να πράξει τις πιο μεγαλειώδεις πράξεις, αλλά και τις πιο εγκληματικές, όπως η ιστορία μας έχει διδάξει.

Αυτή η τρομακτικής ταχύτητας κινητικότητα των χρηματοπιστωτικών συμβολαίων, ο παγκόσμιος τζίρος του χρηματοπιστωτικού κυκλώματος, συντελεί στην εξαιρετική ρευστότητα του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, και, φυσικά, σε μία πρωτόγνωρη ρευστότητα στην παγκόσμια οικονομική ηγεσία/κυριαρχία. Σε σύγκριση με την κινητικότητα του «μεταμοντέρνου» χρηματοπιστωτικού κυκλώματος, η κινητικότητα του «μοντέρνου» κεφαλαιο-παραγωγικού κυκλώματος είναι μηδαμινή, και βασικά θα μπορεί να θεωρηθεί ακόμα και στάσιμη. Υπό αυτό το πρίσμα, ο μεταμοντέρνος χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός είναι και ένα πιο πιστό προϊόν της μεταμοντέρνας περιόδου στην ανθρώπινη κοινωνία, η οποία, όπως είπαμε, χαρακτηρίζεται από μία δυναμικότερη ρευστοποίηση των αξιών και των καταστάσεων εν συγκρίσει με την προηγούμενη περίοδο της μοντέρνας εποχής, στη οποία επεκράτησε ο παραδοσιακός καπιταλισμός ο οποίος βασίστηκε και βασίζεται στην παραγωγή καταναλωτικών αγαθών .
Από μία άλλη σκοπιά, όμως, η σημερινή παντοδυναμία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου στην παγκόσμια οικονομία έχει δημιουργήσει μία πραγματικότητα που απαγορεύει και καθιστά αδύνατη, κυριολεκτικά, την ύπαρξη και την δημιουργία μίας οποιασδήποτε οικονομικής αναπτυξιακής δραστηριότητας χωρίς την αναγκαιότητα του δανεισμού των χρειαζούμενων επενδυτικών πόρων. Υπάρχει, δηλαδή, το χρηματοπιστωτικό κύκλωμα, σαν μία υπαρξιακή πραγματικότητα εκτός της οποίας ο μοντέρνος άνθρωπος δεν δύναται να υπάρξει η να επιβιώσει. Συντελεί, δηλαδή, το χρηματοπιστωτικό κύκλωμα, μία θρησκεία, μία υπερκόσμια πραγματικότητα, θα μπορούσε να πει κανείς, με την δικιά της θεολογία, και τους δικούς της εκκλησιαστικούς κανόνες, που κατευθύνουν την ζωή των πιστών, και οι οποίοι πιστοί έχουν μηδαμινή ευκαιρία επιλογής, του εάν θέλουν να είναι μέλη αυτής της θρησκείας, και καμία επιλογή του εάν θέλουν να πιστεύουν η όχι στην συγκεκριμένη χρηματοπιστωτική θεολογία.

Ποια είναι η θεολογία του χρηματοπιστωτικού κυκλώματος; 1) Δεν μπορείς να υπάρξεις εκτός αυτού του κυκλώματος. Οιαδήποτε οικονομική αναπτυξιακή, η και καταναλωτική, ενέργεια φαίνεται να εξαρτάται πλήρως από την πρόσβαση σε βραχυπρόθεσμο η μακροπρόθεσμο δανεισμό. Σε παλιό μου άρθρο, το περασμένο έτος, είχα συζητήσει τις καταδικαστικές ομοιότητες που έχει η χρεοκοπία στο καπιταλιστικό σύστημα με την κόλαση στην χριστιανική θρησκεία. 

2). Το χρηματοπιστωτικό κύκλωμα έχει γίνει βασικά αόρατο, διότι ο οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει πιστωτής, και το οποιοδήποτε χρηματοπιστωτικό συμβόλαιο μπορεί να αγοραστεί από κάποιον άλλο, οποιαδήποτε στιγμή, και να αλλάξει χέρια ιδιοκτησίας αναρίθμητες φορές. Επιπλέον, η παγκόσμια αγορά των διαφόρων χρηματοπιστωτικών παραγώγων χαίρει ιδιαίτερης αδιαφάνειας, διότι δεν υπόκειται σχεδόν σε κανένα κρατικό έλεγχο, η διεθνείς κανόνες δημοσιοποίησης. Με αυτό τον τρόπο, αυτό το κύκλωμα, μπορεί να πει κανείς, με πολύ λίγη υπερβολή, αποκτά την υπόσταση του Αγίου Πνεύματος, πανταχού παρόν, αλλά άφαντο, ιδιαίτερα για τους άπιστους!

3). Είναι αχανές, διότι μπορείς να δανειστείς η να δανείσεις οσαδήποτε ποσά, όσες φορές θέλεις, και όπου να βρίσκεσαι, όπως η τελευταία επιχείρηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας μας δίδαξε, όταν πριν μερικές εβδομάδες δάνεισε απεριόριστα (!) ποσά σε οποιαδήποτε τράπεζα με σχεδόν μηδαμινό τόκο, για οποιοδήποτε λόγο, και με οποιαδήποτε δικαιολογητικά.

4). Δεν μπορεί να μετρηθεί διότι ο οποιοσδήποτε μπορεί να παίξει στο παγκόσμιο καζίνο των ασφάλιστρων κινδύνων ποντάροντας με σχετικά ελάχιστα ποσά για, ενδεχομένως, τεράστιους τζόγους, όπως έκαναν πολλοί παγκόσμιοι παίκτες τους τελευταίους μήνες εναντίον των ελληνικών ομολόγων, στο πιθανό ύψος των 80 δις ευρώ.

5). Δεν μπορεί να νομιμοποιηθεί, διότι αυτά τα παράγωγα αποτελούν την χαρακτηριζόμενη σκιώδη τραπεζική οικονομία, η οποία κατά το πλείστον, δεν υπόκειται σε κανένα κρατικό η παγκόσμιο έλεγχο, παρά μόνο στην «αυτό-επιτήρηση» των ίδιων των μεγάλων αυτών καρχαριών, πρωτοστατούσης της πολύ «δικής μας» Ντόιτσε Μπάνκ, του κ. Άκερμαν. 6). Το κύκλωμα είναι ανεξιχνίαστο, καθότι οι χρηματοπιστωτικές συνδιαλλαγές αλλάζουν  συνεχώς μορφές, κατά την βούληση διαφόρων πιστωτών και χρεωστών, και οι πολυποίκιλες μορφές που παίρνουν, (βλέπε τα διάφορα χρηματοπιστωτικά παράγωγα), είναι τόσο πολύπλοκες, από οικονομική και νομική σκοπιά, που και οι ίδιοι οι άνθρωποι που τα δημιουργούν και τα χρησιμοποιούν, δεν καταλαβαίνουν με ακρίβεια τις ίδιες τους τις δημιουργίες, και ακόμα λιγότερα, πολλές φορές τα αποτελέσματα των κατασκευασμάτων τους. 7). Ακόμα χειρότερα, το κύκλωμα είναι μυστικοπαθές. Οι ίδιοι οι αρχιερείς του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού κυκλώματος, όπως ο πρώην πρόεδρος της Αμερικανικής Κεντρικής Τράπεζας, ο Άλαν Γκρίνσπαν, υποστηρίζουν την πολιτική της μυστικότητας και της μυστικοπάθειας γύρω από την δημιουργία και την λειτουργικότητα αυτών των χρηματοπιστωτικών εργαλείων, ως περισσότερο κερδοφόρα για την παγκόσμια οικονομία, δηλαδή για αυτούς που τα διαχειρίζονται και τα χρησιμοποιούνε.

Παρατηρώντας αυτά τα πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, μπορεί να αποφανθεί κανείς, ότι ομοιάζουν, επικινδύνως, τα χαρακτηριστικά μίας θρησκείας, η οποία βασίζεται σε μία «υπερφυσική» δύναμη, η οποία και παρέχει την ζωή σε όλον τον πλανήτη, όπως το χρηματοπιστωτικό κύκλωμα, και η οποία μπορεί να σε καταστρέψει, εάν γίνεις άπιστος. Αυτό το τελευταίο χαρακτηριστικό της δύναμης και της παγκόσμιας επιρροής του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, του να μπορεί να απειλεί με πολυετή αποκλεισμό από την διεθνή κεφαλαιαγορά κάθε άπιστο χρηματοπιστωτικό παραβάτη, αποτελεί μία άλλη απίστευτα ακριβή παρομοίωση με τις αρχαϊκές θρησκείες, τον καιρό που μία εξορία του παραβάτη αποτελούσε και την ύστατη τιμωρία για ανυπακοή στους θεσμούς των Θεών (βλέπε Ορέστη…).

Το άλλο χαρακτηριστικό το οποίο εξομοιώνει το χρηματοπιστωτικό κύκλωμα με μία θρησκεία, είναι ότι είναι άυλο, εφόσον βασίζεται σε ένα απλό συμβόλαιο, και δεν συμπεριλαμβάνει ούτε καν την «υλική» μεταφορά χρήματος, το οποίο, αυτό καθαυτό, είναι η προσωποποίηση της άυλης ιδιοκτησίας. Η άυλη υπόσταση επιτρέπει στο κύκλωμα να είναι μυστικοπαθές, πανταχού και πουθενά παρόν, αορίστου μεγέθους, και, έτσι, αόριστης δύναμης και αορίστου κινδύνου. Και ένεκα τούτου, το κύκλωμα αποκτά απεριόριστη δύναμη, όχι πολύ διαφορετικά από την δύναμη που υπερφυσικές δυνάμεις, σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, κατείχαν και κατέχουν στις διάφορες πολυθεϊστικές αλλά και μονοθεϊστικές θρησκείες.

Το επιστέγασμα του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού κυκλώματος, και ο βασικός λόγος για τον οποίον κυριαρχεί, είναι ότι αναπαράγει την βασική ανισότητα μεταξύ της ηγεσίας και των πληβείων στην ανθρώπινη κοινωνία. Είναι δηλαδή, το τελευταίο εργαλείο, η πιο μοντέρνα τεχνολογία ελέγχου των ανθρώπινων κοινωνιών. Και, όπως συζήτησα στο προηγούμενό μου άρθρο, κατά κάποιον τρόπο, τείνει να κλείσει τον ιστορικό κύκλο της ανάπλασης της εξουσίας στην ανθρώπινη κοινωνία. Όπως οι δουλοπάροικοι ήταν αναγκασμένοι να δουλεύουν τους ίδιους αγρούς όλη την ζωή τους, γιατί δεν είχαν καμία άλλη επιλογή εφόσον η γη ανήκε σε άλλους, έτσι και στην σημερινή εποχή, είμαστε όλοι υποχρεωμένοι να προσφέρουμε μέρος του προσωπικού μας κέρδους σε αυτούς που κατέχουν το χρέος, διότι άλλη επιλογή ευημερίας στον μεταμοντέρνο καπιταλισμό δεν υπάρχει.

Με αυτό τον τρόπο, ο μεταμοντέρνος καπιταλισμός ξεπέρασε δύο περιοριστικά προβλήματα που υπήρχαν για την εξάπλωση του κεφαλαιοκρατικού κέρδους. Το ένα περιοριστικό πρόβλημα, της εποχής της δουλοπαροικίας, ήταν ότι η γη είναι περιορισμένη. Πήγαμε μεν στο φεγγάρι ένα ταξιδάκι, αλλά πιστοποιήσαμε ότι τα οικόπεδα εκεί δεν είναι εκμεταλλεύσιμα. Το άλλο πρόβλημα, του μοντέρνου καπιταλισμού, ήταν ότι το παραγωγικό κεφάλαιο είχε τον περιορισμό του χρόνου που χάνεται, σπαταλιέται, για την παραγωγή, την μεταφορά και την κατανάλωση των αγαθών. Το χρηματοπιστωτικό κύκλωμα υπερβαίνει με μεγάλη επιτυχία και τους δύο αυτούς, «φυσικούς» περιορισμούς, διότι δεν φαίνεται να υπάρχει όριο στο πόσο πολύ, η στο πόσο γρήγορα, μπορεί να χρεωθεί κάποιος, αφού βλέπουμε τα πιο πλούσια κράτη να έχουν και τα μεγαλύτερα χρέη. Ότι, δηλαδή, όσο πιο πολύ πλουτίζει ένα κράτος, τόσο περισσότερο φαίνεται να χρεώνεται. Και επιβεβαιώνεται, κατά την γνώμη μου, η «μεταμοντέρνα» διάσταση του χρηματοπιστωτικού, κεφαλαιοκρατικού συστήματος. Και η κερδοφορία/κερδοσκοπία στην ανθρώπινα κοινωνία απελευθερώνονται από τα περιοριστικά τους όρια…