δημοκρατία και Μέσα

Σημαντικότερη προϋπόθεση του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι η ενημέρωση. Αυτός που δεν γνωρίζει, δεν μπορεί, ούτε να αποφασίσει, ούτε να εκφράσει την άποψή του αναφέρει χαρακτηριστικά ο Τ. Τζέφερσον, οπότε αποκλείεται ουσιαστικά από τις  διαδικασίες. Θέση, σωστή εξ’ αντικειμένου, εφόσον,  χωρίς ενημέρωση και με τον πολίτη απληροφόρητο, επιτυγχάνεται η ολική αδρανοποίηση της κοινωνίας, με μοναδική επίφαση την συμμετοχή των πολιτών στις εκλογές και απώτερο  στόχο,  την  πολιτική και οικονομική ηγεμονία της ολιγαρχίας· πολιτικής και οικονομικής. 

Ως εκ τούτου, οποιαδήποτε ενημέρωση, για να είναι λειτουργική, ωφέλιμη για τη  δημοκρατία, θα πρέπει να εκπέμπει νοήματα, εις τρόπον ώστε να αυξάνει την πολιτική  κρίση των πολιτών. Να στέκεται κριτικά απέναντι σε θεσμούς και πρόσωπα· στην αναπαραγωγή των μύθων, στην παγίωση προσώπων (προσωπικών επιδιώξεων) και οικονομικών συμφερόντων. Να είναι, ούτως ειπείν, «αντισυστημική», ιδιαίτερα σε εποχές, κατά τις οποίες ο πολίτης, εθισμένος στην εικόνα, αναπτύσσει μια έντονη παθητικότητα. Δεν θέλει να σκέφτεται. Θέλει  να διασκεδάζει αντί να προβληματίζεται· να γίνεται θεατής αντί διαμορφωτής· να γοητεύεται και να παραπλανάται. Να καταναλώνει άκριτα το προφανές –πρότυπα, εικόνες–, χωρίς να γνωρίζει ενδεχομένως ότι, στην καλύτερη των περιπτώσεων, το προφανές είναι μέρος μόνο της πραγματικότητας.

Ανέκαθεν η εξουσία βασιζόταν στον έλεγχο και στη χρησιμοποίηση των Μέσων Ενημέρωσης, με απώτερο σκοπό την χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Οι έννοιες αμεροληψία, αντικειμενικότητα, και, πλείστα άλλα, που κατά κόρον αναφέρονται, με, δραματικά, πειστικό λόγο, χρησιμοποιούνται ρητορικά απλώς, για να δημιουργήσουν θετική προδιάθεση στο δέκτη· πολίτη, θεατή.

τρόπος λειτουργίας.

Η μετάδοση κάθε μηνύματος   συντελείται μέσω συμβόλων (λέξεις- εικόνες)

Σε περίπτωση αντιφατικότητας,  κειμένου και εικόνας, υπερισχύει η εικόνα. Αφενός γιατί, τα σημεία (λέξεις– σύμβολα), δεν ορίζουν  επακριβώς τα αντικείμενα στα οποία αναφέρονται και κατονομάζουν, και αφετέρου, γιατί, πάγιος κανόνας ενός μηνύματος είναι να παραμένει ο δέκτης (θεατής) στο αναγκαίο μονοσήμαντο, με απώτερο σκοπό την καταστροφή της εσωτερικότητάς του (κρίση, λόγος), γι’ αυτό και η, έντονη, προσπάθεια να αποδοθεί όσο το δυνατόν πιο φορτισμένα (ψυχο– συναισθηματικά) το μήνυμα, εις τρόπον ώστε να υποδουλωθεί, να εγκλωβισθεί στις ανάγκες της αγοράς ο (θεατής) καταναλωτής, και στην πολιτική του εκδοχή να εξαλειφθεί ο πολίτης, άνθρωπος, ως σκεπτόμενο ον· (Καστοριάδης).

Ως εκ τούτου, αντιλαμβάνεται κανείς, τι «όπλο» είναι η ελαστικότητα των συμβόλων στα χέρια των επικοινωνιολόγων και των φορέων που τους προσλαμβάνουν, δεδομένου ότι είναι σε θέση, μετερχόμενοι των ανωτέρω, και χρησιμοποιώντας (γνώστες γαρ) την εικόνα και την ρητορική, να εξωραΐσουν ένα αντικείμενο. Να μεταμορφώσουν εν ολίγοις μια επί μέρους πραγματικότητα σε έναν κόσμο «ρεαλιστικών» εικόνων, εντυπώσεων, προκειμένου να πείσουν, δημιουργώντας στερεότυπα, μέσω της επαναλήψεως.  Το «δεν μιλάμε για να πούμε κάτι, αλλά για να  έχουμε ένα αποτέλεσμα (να πείσουμε για κάτι)» κατά Γκαίμπελς, δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα.

Η ρητορική, σαν ειδική τέχνη του λόγου· (Αριστοτέλης), δεν αποβλέπει στη γνώση και στη νηφάλια λογική κριτική, παρά στην απόσπαση της συναίνεσης του πολίτη με διάφορα τεχνάσματα. Απόδειξη αυτού, ο δημόσιος λόγος των πολιτικών, που χρησιμοποιεί, χάριν αποτελεσματικότητος, επαναλαμβανόμενα ιδεολογήματα, εκφράσεις, λέξεις κλισέ, όπως: "πρόοδος, ανάπτυξη, εκσυγχρονισμός, κοινωνία, δημοκρατική ευαισθησία πολιτών, κοινωνία πολιτών, αναλγησία" κ.λπ., για να πείσει. Λέξεις  που, παρότι δεν σημαίνουν τίποτα από μόνες τους ουσιαστικά, χρησιμοποιούνται μετ’ επιτάσεως γιατί στοχεύουν στην ευαισθησία του πολίτη, καθώς έχουν ιστορική βαρύτητα και  δημιουργούν θετικές εντυπώσεις.

προσδοκίες - διαψεύσεις.

Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την επανάσταση της πληροφορικής.  ενώ αναμενόταν  ότι θα  ανυψωνόταν η κριτική και το δημόσιο επίπεδο  των πολιτών, δυστυχώς δεν συνέβη κάτι τέτοιο, δεδομένου ότι ο πολίτης, γνωρίζει πολύ λιγότερα σήμερα από όσα γνώριζε στο παρελθόν για τις δημόσιες υποθέσεις. Όπως τονίζουν δε, έγκυροι επικοινωνιολόγοι (Ρ. ENTMAN), «η διαμεσολαβημένη», μέσω των ΜΜΕ, δημοκρατία, κινδυνεύει να γίνει δημοκρατία χωρίς πολίτες, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των ειδήσεων, οδηγείται από δυνάμεις που χρησιμοποιούν τα άτομα ως παθητικούς καταναλωτές (πολίτες του καναπέ), παρά ως ενεργούς πολίτες.

Είναι κοινός τόπος,  πως, απαραίτητη προϋπόθεση για να προαχθεί και να  διατηρηθεί μια δημοκρατία ζωντανή, πρέπει, το πολιτικό υποκείμενο, ο πολίτης, να  μετέχει “κρίσεως και αρχής” κατά τον Αριστοτέλη (Αθηναίων Πολιτεία),  και ως  δρών πολιτικό υποκείμενο, να αντιδρά, μέσω της κρίσεως και της συμμετοχής στις πολιτικές ιδέες, να τις κρίνει, να τις τροποποιεί, να τις  απορρίπτει ακόμη όταν χρειάζεται, πράγμα που δεν συμβαίνει, δυστυχώς, στις μέρες μας, παρά τις προσδοκίες περί του αντιθέτου όπως αναφέρθηκε.

προϊόν - οικονομικές σχέσεις

Τα ΜΜΕ είναι επιχειρήσεις, που συντηρούνται οικονομικά από τις διαφημίσεις, τους παραγωγούς, αν όχι πλαστών, διογκωμένων, παραμορφωμένων αναγκών, οπότε, δικαιολογημένα, οι φορείς (διαφημιστικές  εταιρείες, διαφημιστές, επικοινωνιολόγοι και λοιποί) να μην αποσκοπούν στο  κοινό συμφέρον, το συμφέρον των πολιτών,  παρά στα ατομικά, οικονομικά και πολιτικά,  συμφέροντα  των πελατών τους, γι’ αυτό και τα διαφημιστικά σενάρια αποβλέπουν στο συναίσθημα, στις αντανακλαστικές αντιδράσεις των καταναλωτών κατά μείζονα λόγο. “Το εμπόρευμα πρέπει να αγαπηθεί (να πουληθεί) και όχι να κριθεί”.

Στο Μέσον, ιδιαίτερα στην τηλεόραση, προϊόν δεν είναι το πρόγραμμα. Προϊόν είναι το ακροατήριο, ο θεατής και καταναλωτής του ο διαφημιστής. Ο κατασκευαστής ακροατηρίου δε (ιδιοκτήτες, διαχειριστές ΜΜΕ), ο οποίος επιτυγχάνει την υψηλότερη τιμή για το προϊόν του, είναι αυτός που παράγει περισσότερο προϊόν, ακροατήριο, προς πώληση (ζώνη ευρείας τηλεθέασης–ακριβότερες διαφημίσεις κ.λπ.). Ως εκ τούτου, τον ακροατή, αναγνώστη, τηλεθεατή πουλά, εμμέσως πλην σαφώς, στον διαφημιστή το Μέσον και  ο διαφημιστής στην εταιρεία παραγωγής αγαθών, αφού αυτός είναι ο αγοραστής, ο καταναλωτής του εμπορεύματος· όσο υψηλότερο, πολυπληθέστερο ακροατήριο (προϊόν), τόσο μεγαλύτερη και η αμοιβή.

φυσικά πρόσωπα -  ευθύνες

Τα Μέσα δεν είναι απρόσωπα. Λειτουργούν με φυσικά πρόσωπα, οπότε αναδύεται και η ευθύνη των υποκειμένων. Πόσο  υπεύθυνα και πόσο ενεργούμενα είναι; Κατά πόσο έχουν την δυνατότητα να παρέμβουν, και αν την έχουν γιατί δεν παρεμβαίνουν, γιατί δεν καθορίζουν μια στάση διαφοροποίησης από τις υφιστάμενες κυρίαρχες αντιλήψεις· αντιλήψεις χειραγώγησης, όπως κατηγορούνται συνεχώς από τις εκάστοτε εξουσίες; 

Λέγεται, ότι οι άνθρωποι των Μέσων είναι, πρέπει να είναι, να λειτουργούν ως  κοινωνική συνείδηση των πολιτών, της κοινωνίας γενικότερα. Πόσο λειτουργούν ως κοινωνική συνείδηση όμως; Και αν όχι, ποιοι οι λόγοι μιας τέτοιας παράλειψης, όταν γνωρίζουν ότι η μονοδιάστατη σκέψη, οδηγεί στην μονοδιάστατη πραγματικότητα και η μονοδιάστατη πραγματικότητα στον μονοδιάστατο άνθρωπο κατά τον Η.MARCUSE;

Εκτός και αν δεν το γνωρίζουν, πράγμα αδύνατο, βέβαια, τη στιγμή που γνωρίζουν καλά από ό,τι φαίνεται, ότι η γλώσσα των εικόνων εμποδίζει την ανάπτυξη των εννοιών, την αντικειμενικότητα των εννοιών·(Ν. ΔΗΜΟΥ)· απόδειξη αυτού τα γλωσσικά κλισέ, οι συνεχείς διακοπές, επεμβάσεις τους· η χρησιμοποίηση της κλειστής γλώσσας η οποία δεν εξηγεί, δεν αποδεικνύει, αλλά εντέλλεται, μεταδίδει το θέσφατο, κάθε που κάποιος, μέσω του αναλυτικού λόγου, προσπαθεί να προσεγγίσει από διαφορετική αφετηρία, διαφορετικό προβληματισμό, την καρδιά του εκάστοτε προβλήματος, ερωτήματος

Έωλο ερώτημα που χρίζει πειστικής απαντήσεως· τα συμβόλαια εργασίας δεν προϋποθέτουν και υπαλληλοποίηση της σκέψης;

εθνικής εμβέλειας και περιφερειακά Μέσα.

Τα, ως άνω, αναφέρονται και χαρακτηρίζουν τα Μέσα ευρείας, πανεθνικής εμβέλειας κατά κύριο λόγο βέβαια, οπότε ο βαθμός επηρεασμού και χειραγώγησης, ανάμεσα σε περιφερειακά και εθνικής εμβέλειας Μέσα ποικίλει, είναι διαφορετικός, χωρίς να είναι αμελητέος και στα περιφερειακά όμως, ιδιαίτερα όταν υπεισέρχεται, υπερισχύει η έννοια της οικονομικής  ενίσχυσης, επιβίωσης, μέσω των αυτών μεθόδων, με όλους τους συνειρμούς που συνεπάγεται κάτι τέτοιο (προπαγάνδα, νόμοι αγοράς, πολιτική συναλλαγή, ανάδειξη και ενίσχυση προσώπων). Εκδοχή απευκταία, ουδόλως μυθώδης, μη υπαρκτή στις μέρες μας όμως.

Απόδειξη αυτού, η απόλυτη προσομοίωσή τους εξ αρχής και ο πλήρης εναγκαλισμός τους, βαθμηδόν, με την εκάστοτε πολιτική, οικονομική εξουσία.  Μια προσομοίωση ορατή διά γυμνού οφθαλμού, η οποία τα εκθέτει ανεπανόρθωτα, δεδομένου ότι ακυρώνει, τόσο την υπαρξιακή, κοινωνική τους αναγκαιότητα, όσο και την αντικειμενικότητα, παρότι οι προϋποθέσεις συνηγορούσαν και συνηγορούν (;) περί του αντιθέτου.

Οπότε,   αναδύεται, το, από θεσπίσεώς τους, αιωρούμενο ερώτημα. Κάτω από ποιες προϋποθέσεις παρέχονται οι άδειες λειτουργίας; Υπάρχουν κριτήρια; Και αν υπάρχουν,  πόσο αντικειμενικά είναι; Και αν είναι, γιατί είναι διάχυτη η εντύπωση στην κοινωνία, ότι τα  κριτήρια δεν πληρούν τις προϋποθέσεις αντικειμενικότητας, απόδειξη αυτού, η, ελέω κέρδους, αλλοτρίωσή τους.

ατομική και συλλογική ευθύνη.

Θα ήταν πράξη απροκάλυπτης υποκρισίας, αν, παράλληλα με τα ενδογενή προβλήματα των Μέσων, δεν επεσήμαινε, την ατομική ευθύνη των πολιτών κανείς, οι οποίοι, υπό το βάρος, το άγος, το κράτος της χειραγώγησης, και του αναπόδραστου, παραιτούνται της ευθύνης των, αποδεχόμενοι μοιρολατρικά το φαινόμενο, ενώ θα έπρεπε να γνωρίζουν ότι η χειραγώγηση προϋποθέτει προϊούσα και εν εξελίξει αλλοτρίωση,  οπότε καιρός για εγρήγορση.

Όσο για τον ρόλο κάποιων ταγών της πολιτικής εξουσίας, που, στη  προσπάθειά τους να διαιωνισθούν στην εξουσία, να κολακεύσουν την προσωπική τους ματαιοδοξία, και να καλύψουν την ανεπάρκειά τους, προβαίνουν και υιοθετούν συμπεριφορές αγοραίας συναλλαγής και απροκάλυπτης ψηφοθηρίας, καιρός να αποκαλυφθούν· μικρή γαρ η χώρα· γνωριζόμαστε  όλοι με τα μικρά μας ονόματα, οπότε καμία δικαιολογία· πολίτης γαρ πόλις, λέει χαρακτηριστικά ο Θουκυδίδης.

Β. Μοσχάκης - Ρ. ENTMAN - Η.MARCUSE - Ν. ΔΗΜΟΥ.

*Ο Δ. Μάνος είναι συγγραφέας. Έχει γράψει θέατρο, ποίηση, πεζογραφία.

dimitrismanos.blogspot.gr

Ακολουθήστε το reporter.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο reporter.gr