Οι διεθνείς αγορές, μαζί και η ελληνική, από τότε που ξέσπασε η κρίση του 2008 στις ΗΠΑ δεν έχουν βρει την ηρεμία τους, καθώς πολλοί είναι αυτοί οι παράγοντες που κατά καιρούς δρουν για να θυμίζουν στους επενδυτές πόσο ευάλωτοι είναι στα συμφέρονται, την πορεία της οικονομίας, τα εμπορεύματα, τις φούσκες και τις διάφορες εξελίξεις σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υφηλίου. Κάπου ανάμεσα στους παράγοντες που προκαλούν αναταράξεις στις διεθνείς αγορές, εμφανίζονται και οι οίκοι αξιολόγησης, ο ρόλος των οποίων προσπαθεί εδώ και αρκετούς μήνες να φωτιστεί, καθώς ενώ συγκεντρώνουν το μαίνος πολλών επενδυτών, η επιρροή τους είναι τόσο μεγάλη, που κατέχουν πλέον σημαντικό μέρος του συστήματος.
Οι οίκοι αξιολόγησης ήταν που πρόσφεραν αξιολόγηση «ΑΑΑ» για αμφίβολες επενδύσεις εκατοντάδων δισ. δολαρίων, οι οποίες -σχεδόν όλες- αποδείχθηκε ότι ήταν «τοξικές» μετά την κρίση του 2008. Δεν πρόκειται για υπερβολή: το 93% των τιτλοποιημένων στεγαστικών δανείων subprime που είχαν παλιά αξιολόγηση «ΑΑΑ», σήμερα έχει αξιολόγηση «junk»!

Οι οίκοι αξιολόγησης ξεκίνησαν ως ερευνητές των αγορών, πουλώντας διαβεβαιώσεις για το εταιρικό χρέος στους ανθρώπους που εξέταζαν κατά πόσον θα ήταν καλό ή κακό να επενδύσουν σε αυτό το χρέος. Τελικώς, όμως, μετατράπηκαν σε κάτι εντελώς διαφορετικό: εταιρίες τις οποίες προσλάμβαναν αυτοί που πουλούσαν το χρέος, προκειμένου να λάβουν καλές αξιολογήσεις. Αυτές οι αξιολογήσεις άρχισαν να διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλο στο χρηματοοικονομικό μας σύστημα, ιδιαίτερα για θεσμικούς επενδυτές όπως τα pension funds, τα οποία αγοράζουν τα ομόλογά σας μόνο εάν έχετε αξιολόγηση «ΑΑΑ».

Ήταν ένα σύστημα που έμοιαζε αξιόπιστο και τίμιο επιφανειακά. Όμως παρήγε τεράστια σύγκρουση συμφερόντων. Οι εκδότες του χρέους -κυρίως εταιρίες της Wall Street που έκοβαν και τιτλοποιούσαν προϊόντα όπως αυτά του subprime- είχαν την ευκαιρία να διαλέξουν μεταξύ αρκετών οίκων αξιολόγησης. Ως εκ τούτου, μπορούσαν να κατευθυνθούν προς τον οίκο που πίστευαν ότι θα ήταν πιο πρόθυμος να τους δώσει θετική αξιολόγηση και έτσι να μη θέσει σε κίνδυνο τη δουλειά που είχαν τόσο πολύ κοπιάσει να τελειώσουν. Είναι πολύ εύκολο να καταλάβει κανείς, εκ των υστέρων, πόσο εύκολο ήταν να διαφθαρεί αυτό το σύστημα. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι μετά από τις τεράστιες καθυστερήσεις στη διαμόρφωση ενός αυστηρού πλαισίου δραστηριοποίησης αυτών των οίκων τόσο από την Ευρώπη όσο και από τις ΗΠΑ, ομάδα ισπανών δικηγόρων κατέθεσε στο Ανώτατο Δικαστήριο της Ισπανίας μήνυση εναντίων των κορυφαίων οίκων αξιολόγησης Standard & Poors, Moody’s και Fitch. Σύμφωνα με τους Ισπανούς, οι συγκεκριμένοι οίκοι αξιολόγησης δημοσίευσαν αναληθείς εκθέσεις σχετικά με την πιστοληπτική ικανότητα της Ισπανίας, με αποτέλεσμα να ζημιωθεί η χώρα, καθώς οι εκθέσεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα να αυξηθούν τα επιτόκια των κρατικών ομολόγων. Ποιες όμως είναι οι πιο “κραυγαλέες” υποθέσεις που αποδεικνύουν τα λάθη των τριών οίων αξιολόγησης;

Enron

Στις 28 Νοεμβρίου του 2009 ο οίκος αξιολόγησης υποβάθμισε την ικανότητα των ομολόγων της Enron σε μη αποδεκτά επίπεδα – μόλις τέσσερις μέρες πριν από την τελειωτική πτώχευση της εταιρίας! Ήδη τον Αύγουστο του 2001, και ενώ η μετοχή της εταιρίας ακολουθούσε για μήνες πτωτική πορεία, η φημολογία περί επικείμενης πτώχευσης της εταιρείας κυκλουφορούσαν ως δεδομένο στους διαδρόμους της αγοράς. Στα μέσα Οκτωβρίου του 2001, κι ενώ ο CEO, Τζεφ Σκίλινγκ παραιτήθηκε ξαφνικά, τα προβλήματα χρέους της Enron έγιναν ευρύτερα αντιληπτά, παρόλο που η εταιρία ορκωτών λογιστών, Andersen, συγκάλυπτε τα προβλήματα της.

Lehman Brothers

Τη Δευτέρα 15 Σεπτεμβρίου του 2008, ο πάλαι ποτέ επενδυτικός κολοσσός Lehman Brothers μπήκε στο περίφημο Άρθρο 11 του πτωχευτικού κώδικα των ΗΠΑ. Η Lehman είχε ήδη χτυπηθεί μαζικά από φυγή πελατών και κεφαλαίων, από την καταβαράθρωση της μετοχής της και την υποτίμηση του ενεργητικού της, με αποτέλεσμα να περάσει στην ιστορία ως η μεγαλύτερη πτώχευση των ΗΠΑ. Και όμως, ενώ η αγορά γνώριζε τη δραματική κατάσταση της Lehman, οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης Moody's, Standard & Poor's και Fitch Ratings την αξιολόγηση του Α μέχρι και την ημέρα της πτώχευσης της εταιρίας
Κοινώς, μέχρι και την τελευταία μέρα οι οίκοι θεωρούσαν τα χρεόγραφα της Lehman μια ασφαλή επένδυση!

Ισλανδία

Η πτώχευση των τριών μεγαλύτερων ισλανδικών τραπεζών, Landsbanki, Glitnir και Kaupthing, τον Οκτώβριο του 2008 ήταν κεραυνός “εν αιθρία” για τους οίκους αξιολόγησης καθώς φέρονταν να μην έχουν προειδοποιήσει τους επενδυτές για την πραγματική κατάσταση των οικονομικών των τριών τραπεζών, αλλά και της ίδιας της οικονομίας. Αν και σύμφωνα με την επιχειρηματολογία των οίκων, οι οικονομολόγοι τους είχαν προειδοποιήσει μερικώς για τα ρίσκα και είχαν περικόψει κατάτι την πιστοληπτική ικανότητα των τραπεζών, η αλήθεια είναι ότι μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου (δηλαδή λίγες μόνο μέρες πριν την πτώχευση) η Landbanski διατηρούσε πιστοληπτική αξιολόγηση κλίμακας Α, δηλαδή πολύ υψηλή, από τον οίκο Fitch. Μία μέρα νωρίτερα, η Standard & Poor’s είχε υποβαθμίσει την πιστοληπτική αξιολόγηση της χώρας κατά μία βαθμίδα, από Α σε Α-, υπό το σκεπτικό ότι η κυβέρνηση αγόρασε μεγάλο μέρος της προβληματικής Glitnir.