Στην Ελλάδα, σύμφωνα με το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης για τη Δυτική Μακεδονία – προβλέπεται ότι θα δημιουργηθούν 11.500 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας, μέσω επενδύσεων σε πράσινες δραστηριότητας. Επίσης, σύμφωνα με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ αναμένεται να δημιουργηθούν πάνω από 37.000 θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης, για τα επόμενα 25 χρόνια, ενώ 22.000 θέσεις εργασίας αναμένεται να δημιουργηθούν στο πλαίσιο της ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων.  

Σε αυτό το πλαίσιο, αποτελεί ζωτικής σημασίας προτεραιότητα η ανάπτυξη κατάλληλων δεξιοτήτων, προκειμένου να διατηρηθεί η απασχολησιμότητα των εργαζομένων, αλλά και να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και να μην υπάρξουν ελλείψεις σε κατάλληλα καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό.

Είναι απαραίτητο να διαμορφωθεί άμεσα μια εθνική στρατηγική για την πράσινη απασχόληση, η οποία θα εξειδικεύεται ανά κλάδο και γεωγραφική περιοχή της χώρας και θα επικαιροποιείται διαρκώς, με βάση τη συλλογή αξιόπιστων στοιχείων για τις εξελισσόμενες ανάγκες της αγοράς.  Κεντρικός πυλώνας αυτής της στρατηγικής θα πρέπει να είναι η ανάπτυξη νέων, πράσινων δεξιοτήτων, αλλά και ο εμπλουτισμός των δεξιοτήτων που ήδη κατέχουν οι εργαζόμενοι. Θα πρέπει να υπάρξουν οι κατάλληλες προσαρμογές στο σύστημα εκπαίδευσης, με επικαιροποίηση των προγραμμάτων σπουδών, ώστε οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας να διαθέτουν τις κατάλληλες γνώσεις, ενώ ιδιαίτερη έμφαση χρειάζεται να δοθεί στην επανακατάρτιση και τη διευκόλυνση της μετάβασης των εργαζομένων σε κλάδους όπου αναμένεται μείωση, κατάργηση ή μετασχηματισμός των θέσεων εργασίας. Οι δράσεις κατάρτισης θα πρέπει να συνδυαστούν με ενεργητικές και παθητικές πολιτικές απασχόλησης, αλλά και προγράμματα ενθάρρυνσης της γεωγραφικής κινητικότητας, ώστε να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος ανεργίας και περιθωριοποίησης.

Παράλληλα, χρειάζεται να δοθούν κίνητρα και υποστήριξη στις επιχειρήσεις, για τη δημιουργία προγραμμάτων ενδοεπιχειρησιακής κατάρτισης, με στόχο την απόκτηση πράσινων δεξιοτήτων, την εκπαίδευση σε πράσινες διαδικασίες κ.ά.

Στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνει η πράσινη μετάβαση, ζητούμενο είναι η προστασία και η ενδυνάμωση και η υποστήριξη της κινητικότητας των εργαζομένων, προκειμένου να αξιοποιήσουν νέες, βιώσιμες και καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, σε υφιστάμενους και νέους κλάδους. Σε αυτό το στόχο, Πολιτεία, αγορά και εκπαιδευτική κοινότητα, καλούμαστε να ενώσουμε τις δυνάμεις μας.

Η Ελλάδα, διαθέτοντας μια ακτογραμμή 13.700 χιλιομέτρων, ευνοϊκό κλίμα, μικρές αποστάσεις μεταξύ προορισμών, πλούσια φυσική και πολιτιστική κληρονομιά, αλλά και έναν αξιόλογο στόλο σκαφών αναψυχής, συνδυάζει μια σειρά από πλεονεκτήματα που της επιτρέπουν να χτίσει ένα ανταγωνιστικό προϊόν στον τομέα του θαλάσσιου τουρισμού.

Η προσπάθεια αυτή «σκοντάφτει» μέχρι τώρα στην έλλειψη ενός δικτύου τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων, ικανών να ενισχύσουν τόσο την έλευση όσο και την παραμονή τουριστικών σκαφών αναψυχής στη χώρα μας. Είναι χαρακτηριστικό το ότι νησιά με παγκόσμια αναγνωρισιμότητα, όπως η Μύκονος, η Σαντορίνη και η Κρήτη, είτε δεν διαθέτουν καμία μαρίνα, είτε οι υποδομές τους δεν συμβαδίζουν με το επίπεδο του τουριστικού τους προϊόντος.

Παρά το γεγονός ότι στην Ελλάδα έχει χωροθετηθεί τα προηγούμενα χρόνια ένας μεγάλος αριθμός εγκαταστάσεων, στο πλαίσιο του Ν. 2160/1993, ένα μικρό ποσοστό αυτών έχουν προχωρήσει στο στάδιο της κατασκευής. Όπως επισημαίνεται σε υπό δημοσίευση σχετική μελέτη, σήμερα έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν μόλις 37 από τους 168 χωροθετημένους τουριστικούς λιμένες, δηλαδή το 22% του χωροθετημένου δικτύου, ενώ είναι διαθέσιμο μόνο το 30,9% των χωροθετημένων θέσεων ελλιμενισμού.

Σημαντικό εμπόδιο στην ανάπτυξη, αλλά και την ομαλή λειτουργία των μαρίνων στην Ελλάδα, φαίνεται να αποτελεί το ισχύον πλαίσιο διακυβέρνησης, το οποίο χαρακτηρίζεται από πληθώρα φορέων διοίκησης και εκμετάλλευσης, υψηλή συμμετοχή κρατικών αρχών στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των τουριστικών λιμένων, καθώς και στην άμεση ή έμμεση εμπλοκή περισσότερων υπουργείων και φορών στην εποπτεία τους, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πολύπλοκες και χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες.

Είναι απαραίτητο οι αδυναμίες αυτές να αντιμετωπιστούν, στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για την προσέλκυση επενδύσεων και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των τουριστικών λιμένων της χώρας. Η στρατηγική αυτή θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να περιλαμβάνει την αξιολόγηση των ήδη χωροθετημένων εγκαταστάσεων και την απεμπλοκή όσων μπορούν να ολοκληρωθούν κατασκευαστικά, την επιτάχυνση του προγράμματος αποκρατικοποίησης των τουριστικών λιμένων που κατέχει το ΤΑΙΠΕΔ και την επικαιροποίηση του υφιστάμενου μοντέλου παραχώρησης, την ανάπτυξη νέων χρηματοδοτικών εργαλείων για την υποστήριξη επενδύσεων, τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου αδειοδότησης και εποπτείας, την αναβάθμιση του πλαισίου διοίκησης και διαχείρισης με ενίσχυση της ψηφιοποίησης κ.ά.

Η ανάπτυξη δραστηριοτήτων με υψηλή προστιθέμενη αξία, αποτελεί κρίσιμης σημασίας ζητούμενο για την επόμενη μέρα του ελληνικού τουρισμού. Τώρα, λοιπόν, είναι η στιγμή να εστιάσουμε στη δημιουργία οργανωμένων και ανταγωνιστικών υποδομών, οι οποίες θα αξιοποιήσουν τα φυσικά πλεονεκτήματα της χώρας και θα αναδείξουν το θαλάσσιο τουρισμό σε μοχλό ανάπτυξης για την ελληνική οικονομία και τις τοπικές κοινωνίες.

Τέτοιες υποθέσεις, είναι πια συνηθισμένες. Όχι μόνο στις ΗΠΑ, όπου ετησίως ο επιχειρηματικός κόσμος πληρώνει 75 δισεκατομμύρια δολάρια σε λύτρα για να «ξεκλειδώσει» τις επιχειρήσεις του, αλλά και στην Ευρώπη και στην Ελλάδα πιο συγκεκριμένα, όπου οι κυβερνοεπιθέσεις παρουσιάζουν «έκρηξη». Και αν πέρυσι τα περιστατικά ηλεκτρονικού εκβιασμού σε βιομηχανικές επιχειρήσεις αυξήθηκαν κατά 3.500%, για το τρέχον έτος το 50% των μεσαίων και μεγάλων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων αναμένεται να δεχθεί κάποιας μορφής κυβερνοεπίθεση. Η μέση οικονομική ζημιά ανήλθε σε 330.000 ευρώ ανά περιστατικό, ενώ η αντίστοιχη μέση ζημιά από παραβίαση οικονομικών και εμπιστευτικών δεδομένων ήταν 7,5 εκ. ευρώ.

Πώς γίνεται όμως, αυτή η ζημιά; Οι κακόβουλοι, εισβάλλουν στο δίκτυο μιας επιχείρησης μέσω ενός από τους υπαλλήλους που θα κάνει «κλικ» σε κάποιο phishing μήνυμά τους. Στη συνέχεια, κλειδώνουν remotely όλους τους υπολογιστές, ζητώντας λύτρα για να τους ξεκλειδώσουν. Αυτή, είναι μόνο μία παράμετρος του τι πληρώνει η επιχείρηση- θύμα.

Στην πράξη, τα αρχεία της επιχείρησης βρίσκονται στα χέρια των «εισβολέων». Πρόκειται για οικονομικά στοιχεία, τραπεζικούς λογαριασμούς κ.α. που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ξεχωριστές «επιθέσεις». Υποκλέπτονται και διαρρέονται σημαντικές πληροφορίες (βιομηχανική κατασκοπεία), ενώ συχνά οι επιχειρήσεις διασύρονται ή σέρνονται στα δικαστήρια με τη δημοσιοποίηση ενδοεταιρικών επικοινωνιών και την παραβίαση του GPDR που προκύπτει από τις διαρροές.

Όμως ακόμα και όταν πληρωθούν τα λύτρα, η εταιρία-θύμα, συνεχίζει να μετρά ζημιές. Πέρα από τη διακοπή της παραγωγικής λειτουργίας της λόγω του χάκινγκ (ακόμα και για μήνες), σβήνονται βάσεις δεδομένων που «πέφτουν» από το κακόβουλο λογισμικό, υποκλέπτονται κωδικοί για αγορασμένο λογισμικό και προγράμματα και, συνήθως, χρειάζεται επαναγορά της λειτουργικής σουίτας με την οποία δούλευε η επιχείρηση. Όλα αυτά, κοστίζουν εκατομμύρια.

Οι ελληνικές επιχειρήσεις χρειάζεται να επενδύσουν στον εκσυγχρονισμό των τεχνολογικών τους υποδομών και στην αγορά σύγχρονων συστημάτων ανίχνευσης και αποτροπής των κυβερνοαπειλών παράλληλα και με τη βοήθεια του Υπεύθυνου Ασφάλειας Πληροφοριακών Συστημάτων, ο οποίος θα αναλάβει τον σχεδιασμό του συστήματος θωράκισης του οργανισμού και την εκπαίδευση της διοίκησης και όλου του ανθρώπινου δυναμικού του. Είναι επιβεβλημένη επίσης η ανάπτυξη κουλτούρας ευαισθητοποίησης για την κυβερνοασφάλεια, συνδυαστικά με τη σχετική εκπαίδευση, έτσι ώστε και οι πολίτες να θωρακίσουν την προσωπική τους δραστηριότητα στο διαδίκτυο, αλλά και οι οργανισμοί να προστατευτούν από τα λάθη μεμονωμένων χρηστών, τη συνηθέστερη δηλαδή περίπτωση έκθεσης σε κυβερνοαπειλές.

Πρέπει να αφήσουμε πίσω μας τη σημερινή γκρίζα πραγματικότητα.  Δεν μπορεί να διαθέτουμε υψηλό ρυθμό ανεργίας, ιδίως στους νέους και οι επιχειρήσεις να αναζητούν και να μην βρίσκουν εξειδικευμένο προσωπικό. Δεν μπορεί να διαθέτουμε σημαντικά ποσά από κάθε ΕΣΠΑ για δια βίου μάθηση και κατάρτιση χωρίς οι πόροι αυτοί  να πιάνουν τόπο. Μόνο από το τρέχον ΕΣΠΑ 3,5 δις € κατευθύνονται στην Δια βίου Μάθηση και Κατάρτιση. Και σε κάθε διεθνή αξιολόγηση να είμαστε ουραγοί. Η Ελλάδα παραμένει ουραγός σε διεθνείς αξιολογήσεις που αφορούν το ανθρώπινο κεφάλαιο, όπως ο Δείκτης Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (27^η θέση στις 28 χώρες συνολικά και 25^η θέση στον υπό – δείκτη «ανθρώπινο κεφάλαιο» για το έτος 2020.

Η Πολιτεία πρέπει και οφείλει να μεριμνήσει ώστε να βρεθούν κατάλληλοι μέθοδοι, ώστε οι δράσεις κατάρτισης να επιτυγχάνουν τους στόχους τους: τη βελτίωση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού ιδιαίτερα ως προς τις νέες τεχνικές και τεχνολογικές απαιτήσεις. Ο τρόπος για να πετύχει η Πολιτεία ένα τέτοιο εθνικά αναγκαίο στόχο δεν είναι να ξεκινήσει ένα αγώνα κατά τη διαφθοράς και της διαπλοκής στο χώρο της κατάρτισης και της δια βίου μάθησης Αντιθέτως αυτό που πρέπει να κάνει είναι να συνδέσει την χρηματοδότηση αυτών των δράσεων με την απόκτηση διεθνούς πιστοποιητικού γνώσης, συνήθως κατόπιν εξέτασης.  Με αυτόν το τρόπο, αφενός θα υπάρχει η βεβαιότητα ότι τα κονδύλια αυτά δεν θα οδηγηθούν σε εικονικές καταρτίσεις, αόριστου περιεχομένου και αφετέρου θα παρέχεται η δυνατότητα σημαντικής, ουσιαστικής και τεκμηριωμένης βελτίωσης των δεξιοτήτων κάθε ωφελούμενου μέσω της απόκτησης πιστοποιητικών εγνωσμένου κύρους, με μικρό ή μηδενικό κόστος για αυτόν. Επιπλέον μέσω της απόκτησης πιστοποιητικών εγνωσμένου κύρους θα υποχρεωθούν όλες οι δομές κατάρτισης να κάνουν καλά τη δουλειά τους διαφορετικά κανείς από τους υποψηφίους καταρτισμένους δεν θα τους επιλέγουν στο άμεσο μέλλον εφόσον το βασικό κριτήριο θα είναι η τελική επιτυχία στην απόκτηση πιστοποιητικού γνώσης το οποίο και θα μπορεί να του εξασφαλίσει μια θέση στην αγορά εργασίας. 

Εάν η φετινή τουριστική κίνηση παραμείνει κατώτερη των προσδοκιών, υπάρχει φόβος ότι ένας μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων θα αναγκαστούν να διακόψουν τη λειτουργία τους μετά το τέλος της τουριστικής σεζόν. Σε αυτό το πλαίσιο, παραμένει επίκαιρη η πρότασή που έχουν διατυπώσει τα Επιμελητήρια από την περασμένη χρονιά, για στοχευμένα μέτρα ενίσχυσης του εσωτερικού τουρισμού. Συγκεκριμένα, έχει προταθεί η υλοποίηση ενός προγράμματος επιδότησης διακοπών Ελλήνων πολιτών, συνολικής δαπάνης περίπου 1 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 5% των συνολικών τουριστικών εσόδων του έτους 2019. Αντικείμενο του προγράμματος θα πρέπει να είναι η επιδότηση δικαιούχων και των ωφελούμενων μελών τους, για την πραγματοποίηση διακοπών σε όλα τα τουριστικά καταλύματα της επιλογής στους στην Ελλάδα. Η επιδότηση θα γίνεται με τη χορήγηση ειδικού voucher (επιταγής) διακοπών.

Το πρόγραμμα θα μπορεί να υλοποιηθεί από 01.07.2021 έως 31.12.2021 και οι δικαιούχοι θα μπορούν να πραγματοποιήσουν έως πέντε διανυκτερεύσεις στα τουριστικά καταλύματα που επιλέγουν ελεύθερα καθ’ όλη τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος. Το ύψος της οικονομικής αξίας της επιταγής θα είναι ανάλογο με τον τύπο και την κατηγορία του τουριστικού καταλύματος. Η επιταγή συμψηφίζεται με τις τιμές χρέωσης του καταλύματος ενώ η διαφορά επιβαρύνει αποκλειστικά τον δικαιούχο και αποτελεί υποχρεωτικά την ιδία συμμετοχή του.

Η τόνωση της εγχώριας ζήτησης μπορεί να δώσει τη λύση, ώστε να εξασφαλιστούν πληρότητες οι οποίες θα επιτρέψουν τη βιώσιμη λειτουργία των ξενοδοχειακών μονάδων και τη διατήρηση θέσεων εργασίας. Αν θέλουμε ο τουριστικός κλάδος να μπορέσει να επιβιώσει και τη φετινή χρονιά και να επιστρέψει στην κανονικότητα, χρειάζεται να εξετάσουμε γενναίες και στοχευμένες κινήσεις.

Σε αυτή την ανάγκη απαντά συστηματικά το ΕΒΕΑ, όχι μόνο στη διάρκεια της πανδημίας, αλλά εδώ και πολλά χρόνια, αναπτύσσοντας ή προσφέροντας πρόσβαση σε ψηφιακές υπηρεσίες και εργαλεία που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για τα μεγέθη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Των επιχειρήσεων, δηλαδή, που συχνά δεν διαθέτουν τους πόρους και την τεχνογνωσία για να σχεδιάσουν ψηφιακές στρατηγικές, αλλά που χρειάζονται σύγχρονες ψηφιακές λύσεις για να αναβαθμίσουν τη λειτουργία τους.

Η πιο πρόσφατη δράση σε αυτό το πλαίσιο, αφορά τη δυνατότητα χρήσης μιας εξελιγμένης πλατφόρμας, που βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη, για τη διεκπεραίωση όλων των οικονομικών εκκρεμοτήτων των επιχειρήσεων. Πρόκειται για ένα εργαλείο εξαιρετικά χρήσιμο, καθώς βοηθά στη βέλτιστη διαχείριση των οφειλών και των πιστώσεων της επιχείρησης, μέσα στο περιβάλλον μειωμένης ρευστότητας που δημιούργησαν οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας. 

Η χρήση της πλατφόρμας θα γίνεται στο πλαίσιο Μνημονίου Κατανόησης που υπέγραψε το ΕΒΕΑ με τους εκπροσώπους της ισραηλινής εταιρίας υψηλής τεχνολογίας Rollsoft Ltd, η οποία έχει αναπτύξει τη σχετική λύση. Οι επιχειρήσεις που συμμετέχουν στην πλατφόρμα θα μπορούν να καταχωρούν σε αυτή την ταυτότητα των οφειλών και των πιστώσεών τους, ενώ ένας ευφυής αλγόριθμος αναζητά κάθε οικονομική συναλλαγή μεταξύ των εταιριών – μελών του δικτύου και προτείνει μια έκθεση συμψηφισμού. Με την έγκριση του συμψηφισμού, τα ποσά που οφείλονται από μια εταιρία συμψηφίζονται με τα ποσά που οφείλει η συγκεκριμένη εταιρία σε άλλες εταιρίες του δικτύου.

Ειδικότερα, μια φορά το μήνα, ο χρήσης ανεβάζει τη λίστα με τις τρέχουσες και ληξιπρόθεσμες οφειλές και πιστώσεις. Μέσω της τεχνητής νοημοσύνης, εντοπίζεται η ιδανική αλυσιδωτή ακολουθία οφειλών και πιστώσεων που μπορούν να συμψηφιστούν, μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων εταιριών. Κάθε εταιρία λαμβάνει αναλυτικό πίνακα χρεώσεων – πιστώσεων και υποδεικνύεται η συντομότερη διαδρομή συμψηφισμών προς έγκριση. Μετά την έγκριση από τα ενδιαφερόμενα μέρη, ο συμψηφισμός εκτελείται και τα ποσά που οφείλονται σε μια επιχείρηση συμψηφίζονται με τα ποσά που οφείλει αυτή σε άλλες εταιρίες του δικτύου.

Σε μια κρίσιμη περίοδο για την αγορά, το ΕΒΕΑ συνεχίζει να υποστηρίζει την προσπάθεια προσαρμογής των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στις απαιτήσεις, αλλά και στις δυνατότητες της ψηφιακής τεχνολογίας. Παρέχοντας χρήσιμες υπηρεσίες και λύσεις, επιβεβαιώνει ότι τα Επιμελητήρια ήταν και παραμένουν ο καθημερινός σύμμαχος της επιχειρηματικότητας και της ανάπτυξης στη χώρα.

Ένα από τα θέματα που επισημαίνονται στο υπόμνημα είναι η ανάγκη σαφέστερων ορισμών σε αρκετά σημεία του νομοσχεδίου και κυρίως στο Άρθρο 1, όπου υπάρχει αναφορά σε «σειρά από απαράδεκτες συμπεριφορές και πρακτικές…» χωρίς αυτές να ορίζονται και να οριοθετούνται περαιτέρω. Για την αποφυγή παρανοήσεων και καταχρηστικών εφαρμογών, είναι απαραίτητο να αποσαφηνιστεί αυτή η ορολογία. Σαφέστερη διατύπωση απαιτείται και στη διάταξη, η οποία εισάγει την έννοια των ευέλικτων μορφών εργασίας, ώστε να μην υπάρχουν παρανοήσεις και προβλήματα στην ορθή εφαρμογή της, καθώς και στις διατάξεις που αφορούν την τηλεργασία, καθώς και ορισμένες διοικητικές υποχρεώσεις των επιχειρήσεων.

Σχετικά με τις προβλέψεις για την καταπολέμηση της βίας και της παρενόχλησης, επισημαίνεται ότι το διοικητικό κόστος της προβλεπόμενης από τη σχετική διάταξη διαδικασίας είναι υψηλό για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Θα πρέπει, επομένως, να εξεταστεί η αύξηση του κατώτατου ορίου εργαζομένων από τους 20 στους 70, προκειμένου να ισχύει η διάταξη, ενώ για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις προτείνεται η παροχή δωρεάν συμβουλευτικών υπηρεσιών, ώστε να είναι και σε αυτές δυνατή η αντιμετώπιση των σχετικών φαινομένων.

Οι διατάξεις που επιδιώκουν την εξισορρόπηση επαγγελματικής και προσωπικής ζωής είναι ορθές επί της αρχής. Απαιτούνται, ωστόσο, βελτιώσεις ώστε να διασφαλίζεται παράλληλα η συνέχεια και ο ομαλός προγραμματισμός της λειτουργίας της επιχείρησης, ενώ θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι τα κοινωνικά μέτρα που εισάγει το νομοσχέδιο – άδεια πατρότητας, γονική άδεια, άδεια φροντιστή - θα χρηματοδοτηθούν με κρατικούς πόρους.

Επίσης, με δεδομένο το υψηλό κόστος εγκατάστασης των συστημάτων για την ψηφιακή κάρτα εργασία, κρίνεται απαραίτητη η οικονομική συνδρομή του κράτους, ώστε οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις να μπορέσουν να την εφαρμόσουν, χωρίς ελλείψεις. Τέλος, θα πρέπει να επανεξεταστεί το ύψος των προβλεπόμενων προστίμων, τα οποία είναι εξοντωτικά για τον εργοδότη και να αναθεωρηθεί η διάταξη του άρθρου 78, το οποίο προβλέπει διοικητικές κυρώσεις για τη μη έγκυρη καταχώρηση αλλαγών του ωραρίου ή της οργάνωσης του χρόνου εργασίας στο σύστημα Εργάνη. Πρόκειται για ένα μέτρο που παραβλέπει την ύπαρξη έκτακτων περιστάσεων, για λόγους φόρτου εργασίας ή άλλων απρόβλεπτων αναγκών. Όσον αφορά δε την επιπρόσθετη αποζημίωση, το ποσοστό του 120% που εισάγει το νομοσχέδιο είναι υπερβολικό και δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στις επιχειρήσεις.

Το εργασιακό νομοσχέδιο σίγουρα στηρίζεται σε καλές προθέσεις. Όμως η καλή πρόθεση δεν αρκεί από μόνη της, για να διασφαλίσει ένα άρτιο, ολοκληρωμένο και εφαρμόσιμο στην πράξη νομοθέτημα. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από την ενσωμάτωση των προτάσεων όλων των εμπλεκόμενων μερών, ώστε να εξισορροπούνται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα δικαιώματα εργοδοτών και εργαζομένων και να αποφεύγονται οι ασάφειες, οι παρανοήσεις και τα φαινόμενα κατάχρησης.

Σημείο αναφοράς στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να αποτελέσει η υποστήριξη επενδύσεων που συμβάλουν στην άμβλυνση της εποχικότητας και στην προσέλκυση επισκεπτών 365 μέρες το χρόνο. Ειδικότερα, υπάρχει ανάγκη για εξειδικευμένες δράσεις στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ, οι οποίες θα στοχεύουν στην ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού, την ενίσχυση ώριμων θεματικών τουριστικών προϊόντων, αλλά και την ενθάρρυνση νέων επαγγελματικών δραστηριοτήτων στο θεματικό τουρισμό.

Η προσπάθεια αυτή οφείλει να ξεκινήσει από την υλοποίηση των επενδυτικών σχεδίων που έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα Ενίσχυσης της Ίδρυσης και Λειτουργίας Νέων Τουριστικών Επιχειρήσεων, μέσω του ΕΣΠΑ, το οποίο προκηρύχθηκε το 2017. Σήμερα, πολλές από τις ενταγμένες επιχειρήσεις δυσκολεύονται να υλοποιήσουν τα σχέδιά τους, καθώς η πανδημία έχει αλλάξει ριζικά το περιβάλλον και τις ανάγκες της αγοράς. Έχει αναδείξει, για παράδειγμα, ως κυρίαρχη τάση την ανάπτυξη δραστηριοτήτων σε ανοιχτό χώρο, με αποτέλεσμα αντί για συμβατικές επενδύσεις ίδρυσης καταλυμάτων, να πρέπει να ανακατευθυνθούν πόροι σε επενδύσεις π.χ. για την αγορά σκαφών, για υποδομές θαλάσσιου τουρισμού, αγροτουρισμού κ.ά. Οφείλει, λοιπόν, κατ’ αρχήν η κυβέρνηση να δώσει τη δυνατότητα στους επενδυτές που εντάχθηκαν στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, να προσαρμόσουν τα επενδυτικά τους σχέδια, εστιάζοντας σε άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού.

Επιπλέον, θα απαιτηθεί ο σχεδιασμός μιας νέας δράσης, μεγάλου προϋπολογισμού, η οποία θα στοχεύει σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Πρώτος στόχος πρέπει να είναι η ανάπτυξη θεματικών προϊόντων και υπηρεσιών, με επιπλέον κίνητρα για την επιχειρηματικότητα και επιδότηση για την αγορά απαιτούμενου εξοπλισμού: π.χ. τουριστικά σκάφη και λεωφορεία, ορειβατικός εξοπλισμός, εξοπλισμός ποδηλασίας κ.ά. Παράλληλα, θα πρέπει να υποστηριχθούν σχέδια για την ενίσχυση της διαδικτυακής προβολής των ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων, με τη χρήση νέων τεχνολογιών, ώστε να μπορέσει να δημιουργηθεί ζήτηση για το προϊόν της χώρας σε όλη τη διάρκεια του έτους. Τέλος, πρέπει να υπάρξουν εξειδικευμένες δράσεις για τη διασύνδεση του τουρισμού με την αγροτική παραγωγή ή και άλλες τοπικές παραγωγικές μονάδες του εκάστοτε προορισμού, μέσω π.χ. της ίδρυσης τουριστικών επισκέψιμων αγροκτημάτων, της αναβάθμισης υφιστάμενων μονάδων με δραστηριότητες σχετικές με τον αγροδιατροφικό τομέα, αλλά και συνεργασιών μεταξύ παραγωγικών μονάδων και τουριστικών επιχειρήσεων.

Στο επόμενο διάστημα, στόχος της χώρας είναι η ανάπτυξη ενός νέου προτύπου για τον τουρισμό, με όρους ασφάλειας, αλλά και ποιοτικής διαφοροποίησης, βιωσιμότητας και υψηλής προστιθέμενης αξίας. Πρόκειται για ένα ζητούμενο υπαρξιακής σημασίας για τον κλάδο, για τις επιχειρήσεις και για τους ανθρώπους που εργάζονται σε αυτές και για την εθνική οικονομία. Αξίζει, λοιπόν, να αξιοποιήσουμε στην κατεύθυνση αυτή κάθε διαθέσιμο εργαλείο, με σχέδιο, δημιουργικότητα και αποτελεσματικότητα.  

Το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών είναι από τους φορείς που επένδυσαν από νωρίς στην ενδυνάμωση της νεοφυούς επιχειρηματικότητας, δημιουργώντας ένα ολοκληρωμένο πλέγμα δομών και υπηρεσιών. Σημείο αναφοράς αποτελεί η Θερμοκοιτίδα Υποστήριξης Νεοφυών Επιχειρήσεων, η οποία από το 2014 έχει φιλοξενήσει δεκάδες επιχειρηματικές ομάδες, παρέχοντάς τους  ουσιαστική υποστήριξη και καθοδήγηση για να αναπτύξουν τις επιχειρηματικές τους ιδέες. Πολλές από αυτές, μάλιστα, έχουν ήδη προχωρήσει στην ίδρυση επιχειρήσεων, έχουν διακριθεί σε διαγωνισμούς καινοτομίας και έχουν προσελκύσει χρηματοδότηση από επενδυτές. Παράλληλα, από το 2014 λειτουργεί το Δίκτυο Επιχειρηματικών Αγγέλων, το οποίο αξιοποιεί μια επιτυχημένη διεθνή πρακτική για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, γεφυρώνοντας το κενό ανάμεσα σε ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια και επενδυτικές προτάσεις για νέες ή και καινοτόμες επιχειρήσεις. Στο πλαίσιο της προώθησης της νεοφυούς επιχειρηματικότητας, το ΕΒΕΑ αναπτύσσει επίσης γόνιμες συνεργασίες με φορείς του κράτους και της Αυτοδιοίκησης, πανεπιστήμια κ.ά. 

Συνεχίζοντας με συνέπεια αυτή τη δράση, είναι σήμερα θεσμικός υποστηρικτής της πρωτοβουλίας “Elevate Greece”, του υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων. Αξιοποιώντας τη δομή και την εμπειρία της Θ.Ε.Α. ανακοίνωσε πρόσφατα ένα νέο κύκλο αιτήσεων, για την ένταξη νεοφυών επιχειρήσεων και επιχειρηματικών ομάδων στη δομή της Θερμοκοιτίδας.

Οι ομάδες που θα επιλεγούν θα συμμετέχουν στα προγράμματα και τις δράσεις της Θερμοκοιτίδας, σε συνεργασία με εξειδικευμένους συμβούλους και μέντορες, ώστε να παρακολουθείται η πρόοδός τους κατά την περίοδο ανάπτυξης των δεξιοτήτων ή της επιχείρησής τους. Σε όλες τις ομάδες, η Θ.Ε.Α. παρέχει συμβουλευτικές υπηρεσίες σε θέματα διοίκησης, μάρκετινγκ - προώθησης πωλήσεων, νομικών και φοροτεχνικών θεμάτων κ.ά., προώθηση συνεργασιών μεταξύ των επιχειρηματικών ομάδων, δράσεις επιμόρφωσης, υποστήριξη για την πρόσβαση σε επενδυτικά κεφάλαια, δράσεις επιχειρηματικής δικτύωσης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, καθώς και διαμόρφωση κοινών ενδιαφερόντων και στόχων σε επιχειρησιακό επίπεδο. Στις ομάδες που εντάσσονται στο πρόγραμμα Φιλοξενίας, παρέχεται επιπλέον φιλοξενία στους χώρους της Θερμοκοιτίδας, εξοπλισμός, υπηρεσίες φύλαξης, καθαριότητας και λειτουργικής υποστήριξης, καθώς και κάλυψη παγίων λειτουργικών δαπανών, αναλώσιμων και λοιπών εξόδων. Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της περιόδου επώασης, οι νέες καινοτόμες επιχειρήσεις συνεχίζουν να λαμβάνουν υποστήριξη, μέσω της προνομιακής συμμετοχής τους στις δράσεις δικτύωσης και ενίσχυσης επιχειρηματικότητας που υλοποιεί το ΕΒΕΑ. 

Έχοντας «γεννηθεί» στα δύσκολα χρόνια της κρίσης, σήμερα το ελληνικό οικοσύστημα νεοφυούς επιχειρηματικότητας όχι μόνο αντέχει, αλλά και ωριμάζει και δυναμώνει: με συνεχώς αυξανόμενο αριθμό επιχειρηματικών προσπαθειών και με ένα περιβάλλον που σταδιακά γίνεται ευνοϊκότερο. Κι αυτό αποτελεί ενθαρρυντικό μήνυμα. Γιατί η καινοτομία και η δυναμική που συνδέονται με τη νεοφυή επιχειρηματικότητα, είναι απαραίτητα συστατικά για μια οικονομία που μετασχηματίζεται. Είναι στο χέρι μας να στηρίξουμε αυτή τη δυναμική και να αναδείξουμε το ταλέντο και τη δημιουργικότητα σε μοχλό ανάπτυξης για τη χώρα.

Βεβαίως, τόσο στο θέμα της φορολογίας όσο και των ασφαλιστικών εισφορών, υπάρχει ακόμη χώρος για βελτίωση, σε συνάρτηση πάντα με τις δημοσιονομικές δυνατότητες της χώρας. Ειδικά όσον αφορά το μη μισθολογικό κόστος της εργασίας, η Ελλάδα απέχει ακόμη αρκετά από τα επίπεδα των υπολοίπων ανεπτυγμένων οικονομιών της Ευρώπης και του ΟΟΣΑ. Συγκεκριμένα, το άθροισμα εισφορών εργαζομένου και εργοδότη στην Ελλάδα είναι σήμερα το πέμπτο υψηλότερο στην Ε.Ε. και κατά 14,2 μονάδες υψηλότερο από το μέσο όρο των χωρών – μελών του ΟΟΣΑ.

Για να μπορέσει η χώρα να προσεγγίσει το μέσο όρο, θα χρειαστεί σταδιακή περαιτέρω μείωση των ασφαλιστικών εισφορών. Όπως διατυπώνεται και σε πρόσφατη έρευνα, για την αξιολόγηση του ισχύοντος νομοθετημένου κατώτατου μισθού, η μείωση του μη μισθολογικού κόστους με μέτρα μόνιμης διάρκειας, θα έχει άμεση θετική επίπτωση στο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, βελτιώνοντας την αγοραστική δύναμη των χαμηλόμισθων. Ειδικότερα, με βάση τους υπολογισμούς, μια μικρή μείωση των εισφορών σε συνδυασμό με τη διατήρηση του σημερινού ή με μικρή αύξηση του κατώτατου μισθού, μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση έως και 7% στις καθαρές αποδοχές των χαμηλόμισθων εργαζόμενων.

Είναι, επομένως, σκόπιμο να αξιοποιηθεί στο επόμενο διάστημα ο όποιος ενδεχόμενος δημοσιονομικός χώρος, για την περαιτέρω μείωση των ασφαλιστικών εισφορών που επιβαρύνουν τη μισθωτή εργασία. Κάθε παρέμβαση προς αυτή την κατεύθυνση, θα δημιουργήσει αλυσιδωτά οφέλη για την οικονομία και για την κοινωνία, ευνοώντας την άνοδο της καταγεγραμμένης απασχόλησης. Επιπλέον, η αναμενόμενη πτώση των εσόδων για τα ταμεία ανά υπόχρεο θα αντισταθμιστεί από την αντίστοιχη αύξηση του αριθμού των υπόχρεων εισφοράς και τη μείωση των επιδομάτων ανεργίας, με αποτέλεσμα η δημοσιονομική επίπτωση να είναι μικρή, σε σχέση με το αναπτυξιακό όφελος.

Ο εξορθολογισμός του μη μισθολογικού κόστους της εργασίας αποτελεί πάγιο αίτημα του επιχειρηματικού κόσμου, ως απαραίτητη προϋπόθεση για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, αλλά και την ενίσχυση της απασχόλησης με τη δημιουργία μόνιμων και καλύτερα αμειβόμενων θέσεων εργασίας. Στο βαθμό που είναι εφικτή, η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών είναι το καταλληλότερο μέτρο για να στηριχθεί η ανάκαμψη των επιχειρήσεων, η καταγεγραμμένη απασχόληση και το εισόδημα των εργαζομένων.

Το πρώτο και πιο άμεσο αφορά τη διαχείριση των συνεπειών της ύφεσης, κατά τη μεταβατική περίοδο. Θα απαιτηθεί από την πλευρά της κυβέρνησης προσεκτικός σχεδιασμός, ώστε να υποστηριχθούν οι επιχειρήσεις – ιδιαίτερα των πληττόμενων κλάδων – κατά τη φάση «ανάρρωσης» της οικονομίας, μετά την απόσυρση των υφιστάμενων μέτρων. Είναι απαραίτητο να υπάρξουν στοχευμένες παρεμβάσεις, που θα βοηθήσουν τις επιχειρήσεις να σταθούν γρηγορότερα στα πόδια τους και να διατηρήσουν όσο το δυνατόν περισσότερες θέσεις εργασίας στην επόμενη μέρα.

Εξυπακούεται δε, ότι στη φάση αυτή θα πρέπει να υπάρξει εγρήγορση και υπευθυνότητα από όλους, ώστε να διασφαλιστεί ότι η αγορά θα παραμείνει ανοιχτή, χωρίς προβλήματα. Πέρα από την απρόσκοπτη συνέχιση του προγράμματος εμβολιασμού, χρειάζεται πειθαρχία και συνέπεια στην τήρηση των υγειονομικών κανόνων, τόσο από τις επιχειρήσεις όσο και από τους πολίτες.

Δεύτερο μεγάλο πρόβλημα για τις επιχειρήσεις είναι η συνεχιζόμενη δυσκολία να χρηματοδοτήσουν τις ανάγκες τους με φθηνό, ή έστω ανταγωνιστικό, κόστος. Είναι αλήθεια ότι ο όγκος των κόκκινων δανείων στις τράπεζες, που παραμένει μεγάλος παρά τη μείωση των τελευταίων ετών, αποτελεί αιτία αποφυγής νέων κινδύνων, ενώ αρνητικά λειτουργεί και το μικρό μέγεθος των ελληνικών επιχειρήσεων, που καθιστά πολλές από αυτές μη αξιόχρεες με βάση τα τραπεζικά κριτήρια.

Ωστόσο, αυτός ο φαύλος κύκλος δεν μπορεί να συνεχιστεί.  Εάν δεν εισρεύσουν κεφάλαια στην οικονομία για την επιβίωση και την ενδυνάμωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, για την υλοποίηση νέων επενδύσεων, για την αύξηση της απασχόλησης και των εισοδημάτων, δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε ανάκαμψη.

Ένα τρίτο, εξίσου σημαντικό, πρόβλημα είναι το υψηλό κόστος που δημιουργούν στην επιχειρηματικότητα μια σειρά από θεσμικά εμπόδια: γραφειοκρατία, πολυνομία, καθυστέρηση στην απονομή της δικαιοσύνης κ.ά. Πρόκειται για αδυναμίες που υποβαθμίζουν διαχρονικά τη δομική ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Για την αντιμετώπισή τους, υπάρχει μόνο ένας τρόπος: είναι η επιτάχυνση και η ολοκλήρωση γενναίων μεταρρυθμίσεων. Γι’ αυτό και στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης, εξίσου σημαντική με την παροχή κινήτρων για επενδύσεις, είναι η προώθηση των προβλεπόμενων διαθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Εάν κάνουμε πίσω – για μια ακόμη φορά – στο θέμα αυτό, τα οφέλη για την ανάπτυξη θα είναι κατώτερα των προσδοκιών. 

Οι ελληνικές επιχειρήσεις μπορούν και οφείλουν να αποτελέσουν την ατμομηχανή της ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας στο επόμενο διάστημα. Αξίζουν, λοιπόν, τη στήριξη της Πολιτείας προκειμένου να αντεπεξέλθουν στις προκλήσεις αυτής της μεταβατικής περιόδου, αλλά και ένα ευνοϊκό περιβάλλον, στο οποίο θα μπορέσουν να απελευθερώσουν τις δυνάμεις τους.

Τι θα συμβεί, ωστόσο, μετά;

Εδώ και λίγους μήνες, βλέπουμε να συντελείται στις ΗΠΑ μια σοβαρή αλλαγή πορείας, όσον αφορά την οικονομική διακυβέρνηση. Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει διαθέσει ένα τεράστιο πακέτο στήριξης, της τάξης του 14% του ΑΕΠ της χώρας, ενώ ανακοίνωσε επιπλέον σχέδιο ύψους 2,25 τρισ. δολαρίων για την επόμενη 8ετία, για την αναβάθμιση των υποδομών μέσω δημοσίων επενδύσεων.  

Οι παρεμβάσεις αυτές δεν στοχεύουν μόνο στην ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας από τις επιπτώσεις της πανδημίας, αλλά και στη μετάβασή της σε ένα νέο υπόδειγμα: ένα υπόδειγμα που συνδυάζει την προσαρμογή στις τεχνολογικές εξελίξεις, με τις κοινωνικές ανάγκες και προτεραιότητες, με το στόχο για περισσότερο συνεκτική και βιώσιμη ανάπτυξη. 

Σύμφωνα με το Κέντρο Φορολογικής Πολιτικής της χώρας, το πακέτο στήριξης θα αυξήσει 20% τα εισοδήματα του φτωχότερου 20% των νοικοκυριών. Την ίδια ώρα, ο ΟΟΣΑ προβλέπει ότι η παρέμβαση αυτή θα οδηγήσει σε μεγέθυνση της αμερικανικής οικονομίας κατά 6,5% φέτος, προσθέτοντας μάλιστα και μισή μονάδα μεγέθυνσης στις οικονομίες της Κίνας και της Ευρώπης.

Στην Ευρώπη το πρόβλημα δεν είναι μόνο ότι διατίθενται συγκριτικά λιγότεροι πόροι – αφού η συνολική ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για το 2021 εκτιμάται ότι δεν θα υπερβεί το 7% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Η μεγαλύτερη ανησυχία είναι ότι όταν η πανδημία τελειώσει, η οικονομική διακυβέρνηση θα επιστρέψει στις λογικές του παρελθόντος: στη δημοσιονομική πειθαρχία μέσω της λιτότητας και στην άσκηση πίεσης, ιδιαίτερα στις χώρες που ήδη επιβαρύνονται με υψηλό δημόσιο χρέος, όπως η Ελλάδα.

Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να αποφευχθεί. Η ευρωζώνη πρέπει να συνεχίσει να υποστηρίζει την ανάπτυξη με γενναία μέτρα, αξιοποιώντας – όπως και οι ΗΠΑ – τη νομισματική της ισχύ. Πρέπει να προχωρήσει στη μεταρρύθμιση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, στην αύξηση της ευελιξίας, στην εφαρμογή μόνιμων σταθεροποιητικών πολιτικών. Η ανάγκη για δημοσιονομική σταθερότητα και υπευθυνότητα προφανώς δεν παύει να ισχύει. Πρέπει, όμως,  να ενταχθεί στο πλαίσιο ενός πιο δίκαιου υποδείγματος, το οποίο αντιμετωπίζει υφιστάμενες ανισορροπίες και ανισότητες μεταξύ των μελών της ευρωζώνης. Ενός μοντέλου που επιδιώκει την απομείωση του χρέους κυρίως μέσω της αύξησης του  «παρονομαστή», δηλαδή της οικονομικής ανάπτυξης και όχι με πολιτικές λιτότητας, που καταδικάζουν τόσο τις οικονομίες όσο και τις κοινωνίες σε μαρασμό.

Σήμερα, οι ΗΠΑ δείχνουν το δρόμο για μια διαφορετική επόμενη μέρα, κινητοποιώντας αλλαγές στην παγκόσμια οικονομία. Η Ευρώπη πρέπει να συμβαδίσει και η Ελλάδα έχει κάθε λόγο να είναι μεταξύ των χωρών, που θα ωθήσουν προς αυτή την κατεύθυνση.

Σήμερα, είναι γνωστό ότι ένας μεγάλος αριθμός εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, εκτός των χαμηλόμισθων, δεν μπορεί να πληρωθεί τις υπερωρίες που κάνει. Αυτή είναι η πραγματικότητα, η οποία δεν αφορά μόνο τη σημερινή αλλά και τις προηγούμενες κυβερνήσεις. Μια πραγματικότητα που επηρεάζει βεβαίως τους εργαζομένους, αλλά και τις ίδιες επιχειρήσεις. Γιατί έχει δημιουργήσει συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού, σε βάρος των επιχειρήσεων εκείνων που επιλέγουν να είναι σύννομες και κοινωνικά υπεύθυνες. Ουσιαστικά, το υφιστάμενο καθεστώς επιτρέπει να κερδίζουν σε ανταγωνιστικότητα επιχειρήσεις που δεν τηρούν τους νόμους και τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας.

Η διευθέτηση του χρόνου εργασίας ισχύει – όπως και σε όλη την Ευρώπη – και στην χώρα μας εδώ και πολλά χρόνια. Στην πράξη, όμως, ισχύει μόνο για τις μεγάλες επιχειρήσεις, όπου λειτουργούν οργανωμένα σωματεία εργαζομένων και μπορούν να συναφθούν σχετικές συμφωνίες. Τι γίνεται όμως στις μικρότερες επιχειρήσεις, που δεν έχουν σωματεία και ουσιαστικά λύνουν αυτά τα θέματα παραβιάζοντας την εργατική νομοθεσία και τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας, εις βάρος πάντα των δικαιωμάτων των εργαζομένων τους; 

Είναι καλύτερο να ανεχόμαστε αυτή την πραγματικότητα, ή να προσπαθήσουμε να δώσουμε λύσεις που υπηρετούν τη νομιμότητα, τη διαφάνεια και την τήρηση των κανόνων από όλους; Η κυβέρνηση πρέπει να δώσει τη δυνατότητα στους εργαζόμενους σε επιχειρήσεις που δεν διαθέτουν σωματεία, να μπορούν με αίτηση τους να μπορούν να συμφωνούν μια φορά με ορίζοντα εξαμήνου σε διευθέτηση του χρόνου εργασίας. Προϋπόθεση για αυτό θα είναι η τήρηση της ψηφιακής κάρτας εργασίας από την επιχείρηση.

Πέρα, όμως, από τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας, είναι ανάγκη το νομοθετικό πλαίσιο της χώρας να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες και δεδομένα. Πρόσφατη έρευνα του Εθνικού Κέντρου τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου έδειξε ότι 6 στις 10 ελληνικές επιχειρήσεις θα διατηρήσουν την τηλεργασία και μετά την πανδημία. Απέναντι σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, δεν είναι αναγκαίο να θεσπιστούν οι ανάλογοι, ενιαίοι και διαφανείς, κανόνες για όλους ώστε να μη λειτουργήσει σε βάρος των εργαζομένων και των συνεπών επιχειρήσεων;

Εφόσον συνεχίζεται η εξ αποστάσεως εργασία, ποιος πληρώνει για τον εξοπλισμό; Ποιος πληρώνει για το κόστος σύνδεσης; Πως θα τηρείται το ωράριο εργασίας;  Θα έχει δικαίωμα αποσύνδεσης ο εργαζόμενος, όταν τελειώνει το ωράριο εργασίας του και πως αυτό θα το διαπιστώνουν οι αρχές;.

Ας συζητήσουμε για όλα αυτά τα θέματα, με επιχειρήματα και όχι με κραυγές.    

Επίσης, το 2020 το χρέος της Γενικής Κυβέρνησης αυξήθηκε κατά 10 δισεκατομμύρια ευρώ περίπου, αγγίζοντας το 207% του ΑΕΠ τον περασμένο Δεκέμβριο. Από το 2021 ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ αναμένεται ότι θα ακολουθήσει πτωτική τάση, καθώς θα αποσύρονται τα έκτακτα μέτρα που σχετίζονται με την πανδημία και η οικονομία θα αρχίσει να ανακάμπτει. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι η εξυπηρέτηση του χρέους θα ασκήσει πιέσεις στον κρατικό προϋπολογισμό, ιδιαίτερα μετά τη λήξη του προγράμματος αγοράς κρατικών ομολόγων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. 

Από τα δεδομένα αυτά προκύπτει σαφώς ότι η αύξηση του ιδιωτικού και δημόσιου χρέους είναι ένα από τα σοβαρότερα ζητήματα που θα αντιμετωπίσει η ελληνική οικονομία, μετά την πανδημία. Η διαχείρισή του θα απαιτήσει κατάλληλες αποφάσεις σε εθνικό, αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η κυβέρνηση έχει λάβει μέχρι τώρα μια σειρά από μέτρα, όπως οι ρυθμίσεις οφειλών και το πρόγραμμα Γέφυρα, τα οποία παρέχουν ανάσα στους οφειλέτες. Η ανακούφιση αυτή, όμως, είναι αναγκαστικά πρόσκαιρη. Οριστική λύση στο θέμα του ιδιωτικού χρέους μπορεί να δοθεί με γενναίες κινήσεις ελάφρυνσης, ενδεχομένως και με «κούρεμα» μέρους των μη εξυπηρετούμενων οφειλών. Αυτό, όμως, μπορεί να υλοποιηθεί μόνο εφόσον υπάρξει αντίστοιχη κίνηση ελάφρυνσης του δημοσίου χρέους, στο πλαίσιο της ευρωζώνης και ειδικότερα με τη μετατροπή τμήματος του δημοσίου χρέους που κατέχει η ΕΚΤ σε ένα ομόλογο χωρίς τακτή λήξη και χωρίς τοκομερίδιο.

Παράλληλα, θα πρέπει να επιδιωχθεί η αποκλιμάκωση του δημοσίου χρέους, κυρίως όμως μέσα από την επιτάχυνση της ανάπτυξης, δηλαδή τη μεγέθυνση του παρονομαστή, αντί της εφαρμογής πολιτικών λιτότητας που θα προκαλούσαν ασφυξία στην οικονομία. Για τον ίδιο λόγο είναι απαραίτητη η διαμόρφωση ρεαλιστικών στόχων ως προς τα πρωτογενή πλεονάσματα, μετά την άρση της γενικής ρήτρας διαφυγής των όρων του Συμφώνου Σταθερότητας.

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η Ελλάδα σε σχέση με το χρέος της, σε αντίθεση με το παρελθόν, δεν μπορούν να αποδοθούν σε κακή διαχείριση. Αποτελούν συνέπειες μιας έκτακτης κατάστασης, η οποία δοκιμάζει τις αντοχές όλων και ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων ευρωπαϊκών χωρών. Ανάλογη πρέπει να είναι και η αντιμετώπιση από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο την υπέρβαση τους.

Το ποσό αυτό διαμορφώνεται κατ’ αρχήν με βάση την απόφαση της κυβέρνησης να κάνει χρήση του συνόλου των διαθέσιμων κονδυλίων – τόσο αυτών που παρέχονται με τη μορφή επιχορήγησης, όσο και αυτών που παρέχονται με τη μορφή χαμηλότοκων δανείων – αλλά και με το σχέδιο συγχρηματοδότησης επενδυτικών προγραμμάτων με φορείς του ιδιωτικού τομέα, προκειμένου να κινητοποιηθούν επιπλέον ιδιωτικά κεφάλαια ύψους 26,5 δισεκατομμυρίων ευρώ. Και οι δύο αυτές επιλογές είναι στη σωστή κατεύθυνση, στο βαθμό που μεγεθύνουν τη χρηματοδότηση του σχεδίου και διευρύνουν, δυνητικά, το αναπτυξιακό όφελος για την οικονομία.

Θετικό είναι, επίσης, το γεγονός ότι – σε αντίθεση με προηγούμενα ΕΣΠΑ – οι πόροι φαίνεται να κατευθύνονται σε κλάδους διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών. Υπηρετούν, με άλλα λόγια, την ανάγκη αναδιάρθρωσης της ελληνικής οικονομίας, αντί της διαιώνισης του μοντέλου που έφερε τη χώρα σε αδιέξοδο στο παρελθόν.

Ωστόσο, η επιτυχία του σχεδίου θα εξαρτηθεί και από άλλους παράγοντες. Κατ’ αρχήν, το ιδιωτικό σκέλος αυτής της χρηματοδότησης – το οποίο ανέρχεται στο 45% περίπου του συνόλου – δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Το αν θα κινητοποιηθούν αυτά τα ιδιωτικά κεφάλαια, είναι κάτι που θα εξαρτηθεί άμεσα από την απρόσκοπτη προώθηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Γιατί, για να εμπιστευθούν οι επενδυτές τα χρήματά τους στη χώρα, πέρα από τα κίνητρα, χρειάζονται ένα περιβάλλον αξιόπιστο και προβλέψιμο. Ένα περιβάλλον με ξεκάθαρους κανόνες, όπου η διοίκηση και οι θεσμοί θα λειτουργούν αποτελεσματικά και με διαφάνεια.

Κρίσιμο ερώτημα είναι, επίσης, το αν θα παραμείνουμε συνεπείς στη στρατηγική στόχευση του προγράμματος, χωρίς να πέσουμε για μια ακόμη φορά στην παγίδα της πελατειακής λογικής, της αποσπασματικής διαχείρισης και της διάθεσης χρημάτων, με στόχο την τόνωση της εσωτερικής ζήτησης. Το να μοιράσουμε από λίγους πόρους παντού, μπορεί να δημιουργήσει πρόσκαιρα οφέλη, ωστόσο το πραγματικό όφελος για την οικονομία και για το βιοτικό επίπεδο των πολιτών, θα είναι μηδενικό.

Το Σχέδιο Ανάκαμψης μπορεί να γίνει το όχημα για τη μετάβαση της Ελλάδας σε μια νέα εποχή ανάπτυξης, εφόσον διασφαλιστεί η στρατηγική διάθεση των πόρων και η ταυτόχρονη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων. Γι’ αυτό απαιτείται = αλλά δεν αρκεί – η ισχυρή βούληση από την πλευρά της κυβέρνησης. Χρειάζεται ένα ευρύτερο πλαίσιο συναίνεσης, αποδοχής και υποστήριξης των μεταρρυθμίσεων από το σύνολο του πολιτικού συστήματος. Οι ανούσιες αντιπαραθέσεις και οι κοντόφθαλμες λογικές, δεν πρέπει να έχουν θέση στη χώρα στην κρίσιμη αυτή καμπή της πορείας της.

Ένα από αυτά αφορά, βεβαίως, το μηχανισμό προμήθειας των επιχειρήσεων ειδικά σε κλάδους που έχουν πληγεί καίρια, όπως αυτός της εστίασης. Μια προμηθευτική εταιρία στην οποία οι επιχειρήσεις εστίασης είχαν αφήσει οφειλές πριν το τελευταίο lockdown, θα χρειαστεί  άμεση εξόφληση των τιμολογίων, προκειμένου να μπορέσει να προμηθεύσει εκ νέου τους πελάτες της μετά το άνοιγμα. Είναι, επομένως, σημαντικό να υπάρξουν στοχευμένες παρεμβάσεις σε αυτό το επίπεδο, ώστε να διασφαλιστεί η ομαλή επανεκκίνηση της εστίασης, αλλά και η λειτουργία της αλυσίδας προμήθειας σε όλους τους κλάδους του λιανεμπορίου.  Η απόφαση για παροχή μη επιστρεπτέου κεφαλαίου κίνησης το οποίο θα αντιστοιχεί στο 7% του τζίρου του 2019, μπορεί να βοηθήσει σε αυτή την κατεύθυνση. Με δεδομένο, όμως, ότι η συγκεκριμένη δράση χρηματοδοτείται μέσω του ΕΣΠΑ και οι σχετικές διαδικασίες είναι χρονοβόρες, θα πρέπει να διασφαλιστεί η ταχεία υλοποίησή της, ώστε να καλυφθούν έγκαιρα οι ανάγκες.

Για να δημιουργηθούν, ωστόσο, προϋποθέσεις επιβίωσης της αγοράς και της οικονομίας την επόμενη μέρα, θα απαιτηθούν γενναίες αποφάσεις. Πάγια διεκδίκηση των Επιμελητηρίων είναι η διαγραφή  μέρους του ιδιωτικού χρέους – αλλά και του δημοσίου, στο πλαίσιο σχετικών ευρωπαϊκών πολιτικών – και η συνέχιση των μέτρων στήριξης προς τις πληγείσες επιχειρήσεις και τους εργαζομένους τους.

Παράλληλα, βεβαίως, είναι σκόπιμο να αναζητηθεί ένα νέο μοντέλο αντιμετώπισης της πανδημίας, το οποίο θα διασφαλίζει – πάντα με συγκεκριμένους κανόνες και οδηγίες προφύλαξης – τη συνέχιση της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Σήμερα, στην Ελλάδα αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, είναι εμφανές ότι οι αυξανόμενες οικονομικές πιέσεις και η ψυχική κόπωση των πολιτών περιορίζουν την κοινωνική αποδοχή των μέτρων και οδηγούν σε πλημμελή συμμόρφωση, με αποτέλεσμα να διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα τόσο ο αριθμός των κρουσμάτων, όσο και η πίεση προς τα συστήματα υγείας.

Είναι, επομένως, απαραίτητο να εξεταστεί μια νέα προσέγγιση, στην οποία οι εισηγήσεις των ειδικών λοιμωξιολόγων θα εξακολουθήσουν να έχουν τη μεγαλύτερη βαρύτητα, αλλά θα λαμβάνονται υπόψη και οι θέσεις επιστημόνων από άλλες ειδικότητες, ώστε οι τελικές αποφάσεις από την πλευρά της κυβέρνησης να στηρίζονται σε μια πιο σφαιρική αποτύπωση της κατάστασης.

Σήμερα όλα δείχνουν ότι τα lockdown δεν αποτελούν πια λύση απέναντι στην πανδημία. Η εφαρμογή ενός πλέγματος μέτρων που είναι ευκολότερο να τηρηθούν, σε συνδυασμό με την αύξηση των διαγνωστικών τεστ – μπορεί να είναι στη φάση αυτή μια πιο ρεαλιστική και κατ’ επέκταση αποτελεσματική επιλογή, μέχρι να φθάσουμε στο τέλος της πανδημίας.

Είναι αλήθεια ότι στο μέτωπο αυτό, η Ελλάδα παρουσιάζει ικανοποιητικές μέχρι τώρα επιδόσεις, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Σύμφωνα με τις δηλώσεις κυβερνητικών στελεχών, το ποσοστό κάλυψης του πληθυσμού με μια τουλάχιστον δόση εμβολίου ανέρχεται στο 10%, με το μέσο όρο εμβολιασμών ανά εβδομάδα να ξεπερνά τους 224.000. Αυτό σημαίνει ότι χτίζεται ήδη με σταθερό ρυθμό ένα τείχος ανοσίας έναντι του ιού, το οποίο – εφόσον το πρόγραμμα εμβολιασμού συνεχιστεί με τους ίδιους ρυθμούς – μπορεί να πλησιάσει τα 3 εκατ. άτομα στα τέλη του επόμενου μήνα, υπολογίζοντας και τα άτομα που έχουν ήδη νοσήσει.

Σε αυτό το πλαίσιο, δημιουργούνται σαφώς καλύτερες προϋποθέσεις για τη χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων, κάτι που ζητά πλέον όχι μόνο η αγορά, αλλά και ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας. Όπως αποτυπώνεται στην ίδια έρευνα, το 35% των πολιτών ζητά την άμεση χαλάρωση των μέτρων, σε αντίθεση με το 24% πριν από ένα μήνα. Είναι γεγονός δε ότι η κόπωση που έχει επέλθει μετά από μήνες περιορισμών, οδηγεί σε πλημμελή συμμόρφωση και μειωμένη αποτελεσματικότητα των μέτρων στη συγκράτηση της εξάπλωσης του ιού.

Είναι, λοιπόν, σκόπιμο να υπάρξει ένα οργανωμένο σχέδιο από την πλευρά της Πολιτείας, με στόχο την ταχύτερη δυνατή επαναλειτουργία της αγοράς, πάντα με τις κατάλληλες προδιαγραφές για την προστασία της δημόσιας υγείας. Το άνοιγμα του λιανεμπορίου θα πρέπει να τεθεί σε προτεραιότητα, ενώ θα πρέπει να σχεδιαστεί και το επόμενο βήμα, για την επαναλειτουργία του κλάδου της εστίασης, που παραμένει κλειστός από τον περασμένο Νοέμβριο. Η βελτίωση των καιρικών συνθηκών, που ευνοεί τη δραστηριότητα σε ανοιχτούς χώρους, μπορεί να βοηθήσει σε αυτή την κατεύθυνση, ενώ θετικά θα λειτουργήσει και η δυνατότητα για self-testing, καθώς οι πολίτες θα μπορούν να ελέγχονται ατομικά.

Η προστασία της δημόσιας υγείας ήταν και παραμένει ύψιστη προτεραιότητα. Οι επιχειρήσεις, στη συντριπτική τους πλειονότητα, έχουν δείξει υψηλό βαθμό υπευθυνότητας και συμμόρφωσης με τις οδηγίες της Πολιτείας. Και θα κάνουν το ίδιο, προκειμένου να μπορέσουν να επαναλειτουργήσουν με ασφάλεια. Την ίδια διάθεση δείχνουν και οι πολίτες, με τη θετική τους ανταπόκριση στην εκστρατεία εμβολιασμού. Ίσως είναι, λοιπόν, καιρός να κάνουμε το επόμενο βήμα.

Το τουρκικό χρηματιστήριο βρίσκεται ήδη σε ελεύθερη πτώση, ενώ η κατάρρευση της τουρκικής λίρας προκαλεί εκρηκτικές απώλειες σε μετοχές και ομόλογα, επηρεάζοντας πολλές ευρωπαϊκές τράπεζες κι επιχειρήσεις που διαθέτουν επενδύσεις στη γειτονική μας χώρα.

Οι επιπτώσεις από τη βουτιά του τουρκικού νομίσματος σαφώς επηρεάζουν και τις ελληνικές επιχειρήσεις, ωστόσο η εικόνα αυτή τη στιγμή είναι ανάμικτη. Ευνοϊκή επίδραση υπάρχει για τις επιχειρήσεις που εισάγουν πρώτες ύλες και προϊόντα από την Τουρκία, αφού η διολίσθηση της τουρκικής λίρας έναντι του ευρώ – με την ισοτιμία να έχει φθάσει σχεδόν στο 1/10 – σημαίνει ότι μπορούν να αγοράζουν φθηνότερα από τη γειτονική χώρα. Αντίστοιχα, οι επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων με έδρα την Τουρκία, αναμένεται να ευνοηθούν σε επίπεδο ανταγωνιστικότητας λόγω του φθηνότερου νομίσματος.

Το αντίθετο, ωστόσο, ισχύει για τις εξαγωγικές επιχειρήσεις, των οποίων τα προϊόντα θα καταστούν λιγότερο ανταγωνιστικά σε όρους τιμής, σε σχέση με τα προϊόντα τουρκικής προέλευσης. Αρνητικός αντίκτυπος από την πτώση της τουρκικής λίρας αναμένεται να υπάρξει και στον ελληνικό τουρισμό, αφού πλέον η Τουρκία ως προορισμός θα είναι πολύ φθηνότερη σε σχέση με τη χώρα μας. Το γεγονός αυτό είναι σοβαρό, σε μια περίοδο όπου η Ελλάδα επιχειρεί να ανακτήσει μερίδια από αγορές όπως η Ρωσία, που το τελευταίο διάστημα είχαν δείξει να στρέφονται προς την Τουρκία. 

Προφανώς δεν είναι η πρώτη φορά που εκδηλώνεται οικονομική αναταραχή στην Τουρκία. Αντίθετα, η νέα αυτή κρίση φαίνεται να αποτελεί ένα ακόμη επεισόδιο, στο πλαίσιο της ιδιοσυγκρασιακής διακυβέρνησης που ασκεί ο κ. Ερντογάν. Το γεγονός, όμως, ότι όλη αυτή η αναταραχή προκαλείται κυρίως για πολιτικούς λόγους, επηρεάζει αρνητικά  το κλίμα στην ήδη ευαίσθητη γεωπολιτικά περιοχή μας, δημιουργώντας αίσθημα ανασφάλειας σε επενδυτές και επιχειρήσεις.

Ωστόσο, πέρα από την παροχή οξυγόνου σήμερα, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν και μια σειρά από προβλήματα που ήδη υπονομεύουν την ανάκαμψη της επόμενης μέρας. Ένα από αυτά είναι η συσσώρευση χρεών από τις επιχειρήσεις. Σήμερα η αγορά, πέρα από την έλλειψη ρευστότητας, βρίσκεται αντιμέτωπη και με ένα κύμα χρεών, των οποίων η εξυπηρέτηση γίνεται όλο και πιο δύσκολη.  Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος σχετικά με τα ληξιπρόθεσμα δάνεια, οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις αδυνατούν να εξυπηρετήσουν το 47% των δανείων τους, ενώ οι πολύ μικρές επιχειρήσεις και οι ελεύθεροι επαγγελματίες αδυνατούν να καταβάλουν κανονικά τις δόσεις για το 55,4% των δανείων τους.

Για το λόγο αυτό, η Επιμελητηριακή Κοινότητα έχει τονίσει επανειλημμένα ότι, πέραν των θετικών μέτρων στήριξης, θα πρέπει να υπάρξει και συντονισμένη δράση – σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο - για το κούρεμα των χρεών που δημιουργήθηκαν εν μέσω της πανδημίας. Πρόκειται για απόφαση επιβεβλημένη, με στόχο διασωθούν υγιείς και δημιουργικές επιχειρήσεις και θέσεις εργασίας, οι οποίες βρίσκονται σε κίνδυνο εξαιτίας της κρίσης. 

Παράλληλα, όμως, χρειάζεται να αναζητηθούν και κατάλληλες λύσεις, για να ξεκινήσει ξανά έστω και σταδιακά η οικονομική δραστηριότητα. Κυβέρνηση, επιστήμονες και επιχειρηματικοί φορείς οφείλουν να συνεργαστούν, για να σχεδιάσουν το πότε και πώς θα μπορέσει η αγορά να επαναλειτουργήσει με όρους ασφάλειας, ώστε οι επιχειρήσεις να αντλήσουν ξανά έσοδα και ρευστότητα.

Πρώτη προτεραιότητα σαφώς παραμένει η προστασία της δημόσιας υγείας. Ωστόσο, είναι σημαντικό στο διάστημα που απομένει μέχρι το τέλος της πανδημίας, να υπάρξουν κατάλληλες αποφάσεις και πολιτικές για διασφαλιστεί ότι η πραγματική οικονομία θα μπορέσει όχι μόνο να επιβιώσει μέχρι τότε, αλλά και να σταθεί το συντομότερο δυνατό ξανά στα πόδια της.

Στο πλαίσιο των βελτιώσεων του Αναπτυξιακού Νόμου, οι οποίες δρομολογούνται από το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων, θα πρέπει να εξεταστούν μια σειρά από μέτρα, τα οποία μπορούν να συμβάλουν στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, της απασχόλησης και της οικονομίας. Τα Επιμελητήρια έχουν διατυπώσει συγκεκριμένες προτάσεις, οι οποίες απαντούν στις τρέχουσες ανάγκες και τα προβλήματα των μελών τους.

Μεταξύ των προτεινόμενων βελτιώσεων είναι:

• η χορήγηση προκαταβολής τουλάχιστον του 50% της ενίσχυσης, δυνατότητα που ο Ν. 4399/2016 δεν προβλέπει, σε αντίθεση με τους προηγούμενους αναπτυξιακούς νόμους.
• η χορήγηση του 100% του ποσοστού της επιδότησης στο σύνολο του Χάρτη Περιφερειακών Ενισχύσεων, καθώς και η δυνατότητα επιλογής από το φορέα της επένδυσης κάθε είδους ή συνδυασμού κινήτρου, που συνάδουν με τη στρατηγική και τις ανάγκες της επιχείρησης.
• Η πρόβλεψη αυξημένων ποσοστών ενίσχυσης για νησιά και παραμεθόριες περιοχές και η αποσύνδεση περιοχών με χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα από όμορες της ίδιας περιφέρειας, καθώς αυτό έχει ως συνέπεια τη μείωση των ποσοστών.
• η δυνατότητα τροποποίησης του κινήτρου σε ήδη ενταγμένα επενδυτικά σχέδια στο ν. 4399/2016 – π.χ. από φοροαπαλλαγή σε επιχορήγηση ή και ενίσχυση προσωπικού. Ειδικά για τον τουριστικό κλάδο, θα πρέπει να ισχύσει δυνατότητα επιχορήγησης και του υφιστάμενου προσωπικού, αντί αποκλειστικά της δημιουργούμενης απασχόλησης, με στόχο την ανάσχεση της ανεργίας.
• η ένταξη και των μεσαίων επιχειρήσεων στο καθεστώς ενισχύσεων «Επιχειρηματικότητα Μικρών και Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων».
• η ένταξη του τουριστικού κλάδου στο άρθρο 12 του ν. 4399/2016, καθώς σήμερα – λόγω των συνθηκών που δημιούργησε η πανδημία – είναι ελάχιστες οι ξενοδοχειακές επιχειρήσεις που μπορούν να λάβουν επιδότηση.  Λόγω των επιπτώσεων της πανδημίας, το  κριτήριο της αύξησης προσωπικού – η μόνη επιλογή που αφήνει η νομοθεσία για τη λήψη επιδότησης – δεν μπορεί να καλυφθεί. Παράλληλα, εξαιτίας της κάθετης πτώσης των εσόδων τους, οι περισσότερες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις θα είναι ζημιογόνες για τις επόμενες τρεις χρήσεις, με συνέπεια να μη μπορούν να αιτηθούν ενίσχυσης, με τη μορφή της φοροαπαλλαγής.

Επίσης, όπως έχουν προτείνει και στο παρελθόν τα Επιμελητήρια, θα πρέπει να ενισχυθεί ο προϋπολογισμός της δράσης «Ενίσχυση της ίδρυσης και λειτουργίας νέων τουριστικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων», ώστε να μπορέσουν να επωφεληθούν και οι επιχειρήσεις που δεν είχαν καταφέρει να ενταχθούν, λόγω έλλειψης πόρων.

Η δρομολόγηση αυτών των παρεμβάσεων είναι σκόπιμο να γίνει άμεσα, ώστε να δοθεί ανάσα στις επιχειρήσεις, προτού η ζημιά στην οικονομία να γίνει μη αναστρέψιμη. Τώρα, στους τελευταίους – ελπίζουμε – μήνες της πανδημίας, απαιτείται εγρήγορση και γενναίες αποφάσεις.

Για να πετύχει, λοιπόν, η χώρα το  άλμα εξωστρέφειας που χρειάζεται στα επόμενα χρόνια, θα χρειαστεί μια συντονισμένη και πολυεπίπεδη προσπάθεια. Βασικό μέλημα αποτελεί η δημιουργία μιας νέας παραγωγικής δομής, η οποία θα στηρίζεται σε επιχειρήσεις μεγαλύτερου μέσου μεγέθους, με καλύτερες προϋποθέσεις εξωστρέφειας. Η Πολιτεία πρέπει να παρέχει κίνητρα και υποστήριξη προς τις επιχειρήσεις, ώστε να επιτύχουν κατ’ αρχήν την απαραίτητη κρίσιμη μάζα μέσα από συμπράξεις, συνεργασίες και συγχωνεύσεις. Μέσω της μεγέθυνσης, οι ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα μπορέσουν να επιτύχουν οικονομίες κλίμακας, να αποκτήσουν πρόσβαση σε κεφάλαια, να αξιοποιήσουν εξειδικευμένο προσωπικό, να διεισδύσουν ευκολότερα σε νέες αγορές και να ενισχύσουν τη διαπραγματευτική τους θέση.

Εξίσου απαραίτητη είναι η επένδυση στην κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού και στην καλλιέργεια των κατάλληλων δεξιοτήτων. Μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον που γίνεται όλο και πιο πολύπλοκο και απαιτητικό, οι επιχειρήσεις χρειάζονται ανθρώπους με σύγχρονες γνώσεις, που θα μπορέσουν να βελτιστοποιήσουν την παραγωγική διαδικασία, να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν στρατηγικές εξαγωγών, με βάση τις τάσεις και τις ανάγκες κάθε κλάδου.

Παράλληλα, θα απαιτηθεί ένα ολοκληρωμένο πλέγμα υπηρεσιών, για τη στήριξη των μικρομεσαίων εξαγωγικών επιχειρήσεων. Υπηρεσίες οι οποίες καλύπτουν τομείς όπως η παροχή πληροφόρησης για κλάδους και αγορές, αλλά και το coaching και η συμβουλευτική, ιδιαίτερα σε θέματα που αφορούν την εκπόνηση επιχειρησιακών σχεδίων, την προετοιμασία δυνητικών πελατολογίων, θέματα τυποποίησης και πιστοποίησης κ.ά.

Οι αναπτυξιακοί πόροι που έχει εξασφαλίσει η χώρα για τα επόμενα χρόνια, μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης αλλά και του νέου ΕΣΠΑ, παρέχουν την ευκαιρία να υλοποιηθούν σημαντικά προγράμματα, με στόχο την ενίσχυση της εξωστρέφειας των ελληνικών επιχειρήσεων. Κρίσιμος παράγοντας για την επιτυχία αυτών των δράσεων, είναι η συμμετοχή των φορέων της αγοράς, αλλά και της Αυτοδιοίκησης. Οι φορείς αυτοί βρίσκονται σε άμεση επαφή με τις ανάγκες των επιχειρήσεων, γνωρίζουν τα προβλήματα και τις δυνατότητες, ανά περιοχή και κλάδο. Μπορούν, για το λόγο αυτό, να προτείνουν και να υλοποιήσουν στοχευμένες – άρα πιο αποτελεσματικές – παρεμβάσεις.

Για να μπορέσει η Ελλάδα να βγει ισχυρότερη από αυτή την κρίση, πρέπει να αναδειχθεί σε προτεραιότητα η παραγωγική ανασυγκρότηση της εθνικής οικονομίας, με επίκεντρο τις εξαγωγές. Σε αυτό το στόχο οφείλουμε να ενώσουμε δυνάμεις και να αξιοποιήσουμε αποτελεσματικά διαθέσιμους πόρους και εργαλεία.

Οι συνέπειες είναι πολύπλευρες και αφορούν όλο το φάσμα της λειτουργίας της δικαιοσύνης. Επηρεάζουν έναν ολόκληρο επαγγελματικό κλάδο, αυτό των δικηγόρων, οι οποίοι αντιμετωπίζουν στην πλειονότητά τους αξεπέραστες δυσκολίες, ακόμη και πλήρη αδυναμία, παροχής νομικών υπηρεσιών. Δημιουργούν, όμως και σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, καθώς έχει περιοριστεί δραστικά η δυνατότητα πρόσβασης στη Δικαιοσύνη και ρύθμισης των έννομων σχέσεων.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να εξεταστεί η δυνατότητα για ασφαλή επαναλειτουργία των δικαστηρίων, με τη λήψη και τήρηση αυστηρών μέτρων για τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας, αλλά και του δικαιώματος των πολιτών στη δικαστική προστασία. Ωστόσο, τα πραγματικά, σοβαρά προβλήματα στη λειτουργία του συστήματος απονομής δικαιοσύνης στη χώρα μας, προϋπήρχαν της πανδημίας. Εδώ και χρόνια γνωρίζουμε ότι έχουμε ένα απελπιστικά δύσβατο σύστημα, το οποίο υποβαθμίζει τη λειτουργία του κράτους δικαίου, αλλά και το επιχειρηματικό περιβάλλον και την ανταγωνιστικότητα της χώρας.

Η αναβάθμιση της διαδικασίας απονομής δικαιοσύνης ήταν και παραμένει, επομένως, κρίσιμο ζητούμενο για τη χώρα. Εξακολουθεί να επιβάλλει βαθιές αλλαγές σε επίπεδο οργάνωσης και λειτουργίας του συστήματος, με αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία. Στόχος δεν είναι να ψηφιοποιηθούν αναποτελεσματικές υφιστάμενες διαδικασίες, αλλά να εφαρμοστούν καινοτομίες που θα αναβαθμίσουν συνολικά και ριζικά το σύστημα, προς όφελος κατ’ αρχήν των ίδιων των λειτουργών του αλλά και των πολιτών και των επιχειρήσεων.

Η κρίση αυτή πρέπει να γίνει το έναυσμα, για να επιταχυνθούν και να ολοκληρωθούν τα έργα ψηφιακού μετασχηματισμού, αλλά και για να προχωρήσουν μια σειρά από άλλες απαραίτητες κινήσεις: για την αντιμετώπιση του κτιριακού προβλήματος που υπάρχει σήμερα, για την αναβάθμιση της διοίκησης του συστήματος, σε θέματα διαχείρισης πόρων και ανθρώπινου δυναμικού, αξιολόγηση κ.ά. Θα πρέπει, επίσης, να υπάρξει επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό, με προγράμματα για την ενδυνάμωση του δικηγορικού κλάδου, με εκσυγχρονισμό των προγραμμάτων σπουδών στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών και αναμόρφωση του Κώδικα Δικαστικών Υπαλλήλων.

Από την πλευρά της Κυβέρνησης έχει εκφραστεί η βούληση για αλλαγές που θα συμβάλουν σε μια ταχύτερη και αποτελεσματικότερη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης. Περιμένουμε, λοιπόν, στο επόμενο διάστημα ένα ολοκληρωμένο οδικό χάρτη μετάβασης, από ένα σύστημα που σήμερα  πάσχει, σε ένα σύγχρονο, αποτελεσματικό δικαστικό σύστημα, ανάλογο μιας χώρας που θέλει να κάνει το άλμα στο μέλλον.

Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι οποίες δεν λαμβάνουν υπόψη τα τελευταία αυστηρά περιοριστικά μέτρα, οι απώλειες στην πραγματική οικονομία εξαιτίας της κρίσης θα είναι και φέτος μεγάλες, με τον «πήχη» για την ανάπτυξη να κατεβαίνει στο 3,8% για το σύνολο της ευρωζώνης.  

Η έναρξη των εμβολιασμών σαφώς δημιουργεί προσδοκίες για βελτίωση της κατάστασης εντός του πρώτου εξαμήνου του 2021. Παρ’ όλα αυτά η έλευση ενός τρίτου κύματος της πανδημίας και η παράταση των περιοριστικών μέτρων σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αυξάνει τις πιέσεις για τις οικονομίες και δημιουργεί την ανάγκη για πρόσθετα μέτρα στήριξης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει να διατηρηθούν τα μέτρα οικονομικής στήριξης που εφαρμόζει σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση, χωρίς χρονικό περιορισμό, μέχρι να ξεκινήσει και να σταθεροποιηθεί η ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η απόφαση για παράταση της δημοσιονομικής ευελιξίας είναι σωστή, πέραν αυτού όμως, είναι σημαντικό να ληφθεί μέριμνα και για την επόμενη μέρα, με προσαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας στα νέα δεδομένα που έχει δημιουργήσει η πανδημία. Πρέπει να διατηρηθεί το δίχτυ προστασίας των βιώσιμων επιχειρήσεων που αντιμετωπίζουν προβλήματα ρευστότητας, λόγω της κρίσης και βεβαίως είναι απαραίτητο να επιταχυνθούν οι διαδικασίες για την εκταμίευση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, προκειμένου να βελτιωθεί το κλίμα και να αναθερμανθούν γρήγορα οι οικονομίες.

Στην παρούσα φάση, η ευρωπαϊκή οικονομία βρίσκεται ακόμη «διασωληνωμένη», προκειμένου να αντεπεξέλθει σε ένα ακόμη κύμα της πανδημίας. Για να μπορέσει να επανέλθει και να ανακάμψει, απαιτούνται προσεκτικά και συντονισμένα βήματα. Όπως τόνισε και ο πρόεδρος του Eurogroup κ. Ντόνοχιου, είναι προτιμότερο τα μέτρα στήριξης να αποσυρθούν με καθυστέρηση, παρά αυτό να συμβεί πρόωρα και βεβιασμένα. Σε αυτή την κατεύθυνση, αναμένουμε τις επόμενες αποφάσεις.

Πρόκειται για θέματα που μόνο στην Ελλάδα εξακολουθούμε, δυστυχώς, να συζητάμε. Κι αυτό δείχνει ότι – ενώ ο κόσμος γύρω μας αλλάζει και μεταβάλλεται όλο και πιο γρήγορα – εμείς ακόμα δεν έχουμε συμφωνήσει στα βασικά.  Δεν έχουμε συμφωνήσει, ως πολιτικό σύστημα αλλά και ως κοινωνία, ως προς το τι είδους πανεπιστήμια θέλουμε και – κυρίως – χρειάζεται η χώρα και η νέα γενιά του τόπου.  

Σήμερα, ο ρόλος της εκπαίδευσης είναι πιο σημαντικός από ποτέ. Είναι καθοριστικός για στην οικοδόμηση μιας νέας, ισχυρότερης παραγωγικής βάσης, για την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Ελλάδας και για την ικανότητά της να συμβαδίσει με τις εξελίξεις, να αναπτυχθεί και να εξασφαλίσει την ευημερία των πολιτών της, στη σύγχρονη παγκόσμια οικονομία της Γνώσης.

Για να διασφαλίσουμε αυτό το ρόλο, πρέπει επιτέλους να προχωρήσουμε στην ουσία. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και ιδιαίτερα η τριτοβάθμια εκπαίδευση χρειάζονται ακόμη περισσότερες και πιο γενναίες μεταρρυθμίσεις, αν θέλουμε ποιοτική και συνεκτική ανάπτυξη στα επόμενα χρόνια. Απαραίτητη προϋπόθεση, σε αυτό το πλαίσιο, είναι η αυτονομία των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και η πλήρης απαλλαγή τους από το κρατικό μονοπώλιο και τον κομματικό εναγκαλισμό. Για να συμβεί, όμως, αυτό απαιτείται να προηγηθεί ο εκσυγχρονισμός του πλαισίου διακυβέρνησης των πανεπιστημίων, με όρους διαφάνειας και λειτουργικότητας. Απαιτείται, επίσης, η δημιουργία ενός αξιόπιστου, αυστηρού και δίκαιου μηχανισμού αξιολόγησης, καθώς και η παροχή κινήτρων βελτίωσης.

Στη βάση αυτών των αρχών, θα πρέπει να επιδιωχθεί η αύξηση των δαπανών για τη δημόσια παιδεία, η πληρέστερη διασύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας, η αναβάθμιση των προγραμμάτων σπουδών με έμφαση σε νέα γνωστικά αντικείμενα, η στενότερη συνεργασία δημοσίου και ιδιωτικού τομέα για την προώθηση της χρηματοδότησης της έρευνας.

Η έκβαση αυτής της προσπάθειας θα διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό το παρόν και το μέλλον της χώρας. Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, έναν ουσιαστικό διάλογο με στόχο την ανάδειξη των απαραίτητων αλλαγών και τη διαμόρφωση ενός ικανού πλαισίου συναίνεσης, για την προώθησή τους. 

Όπως δείχνουν τα ευρήματα έρευνας της Ernst & Young που δημοσιεύθηκε το 2020, οι επενδυτικές αποφάσεις τα επόμενα χρόνια θα επηρεαστούν σημαντικά από τρεις ισχυρές τάσεις, οι οποίες ενισχύονται λόγω της πανδημίας. Η πρώτη αφορά την ενσωμάτωση της τεχνολογίας, με ένα μεγάλο μέρος των επιχειρήσεων να επιταχύνουν επενδύσεις για τον αυτοματισμό διαδικασιών, τόσο στην παραγωγή όπως και στις υπηρεσίες, όπως για παράδειγμα οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, η πληροφορική και το ανθρώπινο δυναμικό.

Μια εξίσου δυναμικά ανερχόμενη τάση αφορά την ανάγκη για αναμόρφωση των εφοδιαστικών αλυσίδων, προκειμένου να είναι περισσότερο ευέλικτες, διαφοροποιημένες και ανθεκτικές σε έκτακτες καταστάσεις, όπως η πανδημία, περιφερειακές γεωπολιτικές εντάσεις κ.ά., ενώ η τρίτη τάση αφορά την έμφαση στη βιώσιμη ανάπτυξη και σε επενδύσεις που συμβάλουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Οι τάσεις αυτές θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη κατά το σχεδιασμό της αναπτυξιακής στρατηγικής της Ελλάδας, με δεδομένο ότι η ανάκαμψη – αν όχι η επιβίωση – της ελληνικής οικονομίας προϋποθέτει την πραγματοποίηση ενός επενδυτικού άλματος τα επόμενα χρόνια.

Η χώρα διαθέτει ήδη αρκετά πλεονεκτήματα, τα οποία μπορεί να αξιοποιήσει, προκειμένου να τοποθετηθεί με αξιώσεις στο νέο περιβάλλον. Διαθέτει καίρια γεωγραφική θέση, πολιτική και κοινωνική σταθερότητα, υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό και ένα αξιόλογο οικοσύστημα νεοφυούς επιχειρηματικότητας, ενώ το τελευταίο διάστημα σημειώνει σημαντική πρόοδο και σε θέματα όπως η ψηφιοποίηση του δημοσίου τομέα και η προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης. Από την άλλη, όμως, όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα της έρευνας, η Ελλάδα βαθμολογείται «κάτω από τη βάση» σε θέματα όπως η ευελιξία της εργατικής νομοθεσίας, η ταχύτητα απονομής της δικαιοσύνης και η διαθεσιμότητα της Έρευνας και Ανάπτυξης, ενώ χειρότερες ακόμα είναι οι αξιολογήσεις όσον αφορά το γραφειοκρατικό και διοικητικό περιβάλλον, τη φορολογία των επιχειρήσεων και την πρόσβαση σε  χρηματοδότηση.

Είναι, επομένως, απαραίτητο η χώρα να επιδιώξει οργανωμένα τη στρατηγική ανάδειξη των πλεονεκτημάτων της, αλλά και την αντιμετώπιση των αδυναμιών που λειτουργούν αποτρεπτικά στην προσέλκυση επενδύσεων. Αυτό σημαίνει, αφενός, ότι θα πρέπει να διαθέσει ένα μεγάλο μέρος των αναπτυξιακών κονδυλίων της επόμενης περιόδου για την ενίσχυση της καινοτομίας, την επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού, την αναβάθμιση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού και την ενδυνάμωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Θα πρέπει, αφετέρου, να συνεχίσει με ταχύτερα βήματα τις μεταρρυθμίσεις σε τομείς όπως η αναμόρφωση της εργασιακής νομοθεσίας, η επιτάχυνση της διαδικασίας απονομής δικαιοσύνης και η βελτίωση του χρηματοδοτικού περιβάλλοντος.

Εάν καταφέρει να «διαβάσει» σωστά τις τάσεις και να κινηθεί έγκαιρα προς τη σωστή κατεύθυνση, η Ελλάδα μπορεί να μετατρέψει αυτή την κρίση σε ευκαιρία για ταχύτερη και διατηρήσιμη ανάπτυξη την επόμενη μέρα.

Η κινητικότητα αυτή ενισχύει σημαντικά το προφίλ της χώρας, ως επενδυτικού προορισμού στον τομέα των νέων τεχνολογιών και της καινοτομίας. Δημιουργεί επίσης, το έδαφος για την ανάπτυξη ενός ευρύτερου «οικοσυστήματος» καινοτομίας, μέσα από τη δικτύωση και τη συνεργασία των εταιριών με πανεπιστημιακούς και ερευνητικούς φορείς, με νεοφυείς επιχειρήσεις, αλλά και μεγάλες, εξωστρεφείς ελληνικές εταιρίες, αλλά και με φορείς του κράτους και τις αυτοδιοίκησης. Και βέβαια, μπορεί αποτελέσει το έναυσμα για την επιστροφή διακεκριμένων επιστημόνων της διασποράς, οι οποίοι αναζητούν καλές προτάσεις για να συνεχίσουν την καριέρα τους στη χώρα τους.

Η Ελλάδα έχει αυτή τη στιγμή κάθε λόγο να στηρίξει και να ενισχύσει αυτή τη δυναμική, προκειμένου να επιχειρήσει ένα άλμα καινοτομίας στα επόμενα χρόνια. Από την πλευρά της κυβέρνησης έχουν ανακοινωθεί μια σειρά από παρεμβάσεις προς τη σωστή κατεύθυνση, όπως είναι το σχέδιο για τη δημιουργία κέντρων καινοτομίας στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, καθώς και η δημιουργία της ηλεκτρονικής πλατφόρμας, η οποία θα λειτουργεί ως «μητρώο» για τις νεοφυείς επιχειρήσεις της χώρας.

Βεβαίως θα πρέπει να ακολουθήσουν και άλλες παρεμβάσεις, ώστε να αρθούν εμπόδια και να αξιοποιηθούν αποτελεσματικότερα τα πλεονεκτήματα που ήδη διαθέτει η χώρα. Θα χρειαστεί ολοκλήρωση και ενίσχυση των υποδομών της χώρας, με έμφαση στα ψηφιακά δίκτυα, παροχή στοχευμένων κινήτρων για επενδύσεις στην καινοτομία, ενίσχυση των δαπανών για Έρευνα και Ανάπτυξη, ώστε να πλησιάσουν σταδιακά στα επόμενα χρόνια το 3% του ΑΕΠ, αλλά και ένα αποτελεσματικότερο σύστημα επικοινωνίας και συνεργασίας ανάμεσα στους εμπλεκόμενους: τα επιστημονικά και ερευνητικά ιδρύματα, τα πανεπιστήμια, το κράτος και τις επιχειρήσεις.

Η τεχνολογική πρόοδος και η καινοτομία αποτελούν σήμερα το κλειδί για την ανάπτυξη, σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες. Πρωταγωνιστούν στην ανάπτυξη εξαγώγιμων προϊόντων και υπηρεσιών με υψηλή προστιθέμενη αξία, αλλά και στη δημιουργία καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας. Σήμερα η Ελλάδα έχει την ευκαιρία να αναδείξει αυτούς τους κλάδους σε σημαντικό πυλώνα του ΑΕΠ της, εφόσον το επιδιώξει με σοβαρές και συντονισμένες κινήσεις.

Οι απώλειες έχουν υποστεί μέχρι σήμερα οι επιχειρήσεις του κλάδου είναι ανυπολόγιστες. Στη διάρκεια της χρονιάς που πέρασε, η μείωση του κύκλου εργασιών εκτιμάται ότι έφθασε κατά μέσο όρο το 70%, ενώ για κάποιες επιχειρήσεις – κυρίως στο χώρο της διασκέδασης – ο τζίρος ήταν σχεδόν μηδενικός. Η δραστηριότητα delivery και take away, στην οποία στηρίχθηκε ένα μέρος των επιχειρήσεων, δεν ήταν αρκετή για να καλύψει τις τεράστιες ζημιές που συσσωρεύθηκαν την περασμένη άνοιξη, αλλά και το καλοκαίρι εξαιτίας της μειωμένης τουριστικής κίνησης. Σε αντίθεση δε με την πρώτη περίοδο της πανδημίας, οι περισσότερες επιχειρήσεις δεν έχουν πια τη δυνατότητα να ανταποκριθούν εξ ιδίων στις υποχρεώσεις που συνεχίζουν να τρέχουν, όσο παραμένουν κλειστές.

Όπως εκτιμούν φορείς της αγοράς, περίπου οι μισές από τις 80.000 επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο της εστίασης αντιμετωπίζουν σήμερα πρόβλημα επιβίωσης, με αποτέλεσμα να τίθενται σε κίνδυνο εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας.

Χρειάζεται, επομένως, να υπάρξει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο στήριξης του κλάδου, με άμεσες όσο και μεσοπρόθεσμες παρεμβάσεις. Ειδικότερα, για όσο διαρκεί η υγειονομική κρίση, θα πρέπει να εφαρμοστεί επιλεγμένη αναστολή λειτουργίας, ώστε τα καταστήματα εστίασης να παραμείνουν κλειστά και να σταματήσει η οικονομική αιμορραγία, αναστολή φορολογικών – ασφαλιστικών υποχρεώσεων, προστασία των εργαζομένων μέσω της αποζημίωσης ειδικού σκοπού, για όσο διάστημα υπολειτουργούν τα καταστήματα εστίασης, επιδότηση μέσω της επιστρεπτέας προκαταβολής, για να καλυφθούν δαπάνες παγίων και βιοτικές ανάγκες των επιχειρηματιών, διατήρηση της μείωσης των ενοικίων κατά 40% για το πρώτο εξάμηνο του 2021 και παράταση όλων των μισθώσεων κατά ένα έτος, με απαγόρευση των εξώσεων.

Μετά την επαναλειτουργία, είναι απαραίτητο να διαμορφωθεί ειδική δέσμη μέτρων στήριξης του κλάδου της εστίασης, με ορίζοντα τουλάχιστον ως το τέλος του 2022. Μεταξύ άλλων, θα πρέπει να προβλεφθεί ενιαίος ΦΠΑ 6% σε όλη την εστίαση μέχρι το τέλος του 2021, με πλήρη φοροαπαλλαγή των ποσών που δαπανώνται στην εστίαση και αυστηροποίηση του πλαισίου ελέγχων, στήριξη των θέσεων εργασίας μέσω επιδότησης του μη μισθολογικού κόστους, καθώς και στοχευμένα για τον κλάδο προγράμματα, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ.

Μπορεί το τέλος της κρίσης να είναι πια ορατό, όμως η εστίαση και οι άνθρωποί της δεν έχουν άλλες αντοχές. Είναι ανάγκη τώρα η κυβέρνηση να λάβει τα κατάλληλα μέτρα, ώστε ο κλάδος να μπορέσει να επιβιώσει και να συνεχίσει να στηρίζει την απασχόληση και τις τοπικές οικονομίες.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, το πρόβλημα είναι εμφανές. Μέσω του ειδικού προγράμματος μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, οι ελληνικές τράπεζες  έχουν αντλήσει ως τώρα ρευστότητα ύψους σχεδόν 40 δισεκατομμυρίων ευρώ, με αρνητικό επιτόκιο.

Παρ’ όλα αυτά, ένα μικρό μόνο μέρος από αυτά τα κεφάλαια έχει φθάσει στην οικονομία, με τη μορφή χορηγήσεων προς τον ιδιωτικό τομέα.  Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, η πιστωτική επέκταση προς τις μεγάλες επιχειρήσεις έχει αυξηθεί κατά 9%, προς τις μικρομεσαίες κατά 1,9%, ενώ προς τα νοικοκυριά είναι αρνητική. Οι εκταμιεύσεις δανείων, κυρίως με την εγγύηση του ελληνικού δημοσίου, περιορίστηκαν το 2020 στα 5 - 6 δισ. ευρώ, ενώ και για το 2021 οι καθαρές πιστώσεις δεν προβλέπεται να υπερβούν τα 5 δισ. ευρώ.

Αυτό που, με άλλα λόγια, συμβαίνει είναι ότι οι τράπεζες εδώ και αρκετούς μήνες «πληρώνονται» από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για να στηρίξουν την πραγματική οικονομία. Η ρευστότητα αυτή, ωστόσο, χρησιμοποιείται για να βελτιώσει την κερδοφορία τους, αφού κατευθύνεται κυρίως σε κρατικά ομόλογα, στο μηχανισμό αποδοχής καταθέσεων της ΕΚΤ και στην αποπληρωμή ακριβότερων πηγών δανεισμού από τη διατραπεζική αγορά.

Βασικός λόγος για τον οποίο οι τράπεζες διστάζουν να παρέχουν νέες χορηγήσεις είναι το υψηλό ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων, το οποίο παραμένει σε διψήφια ποσοστά εδώ και αρκετά χρόνια. Ένας άλλος παράγοντας, τον οποίο επικαλούνται τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, είναι ότι λόγω της διάρθρωσης της ελληνικής οικονομίας, δεν υπάρχουν αρκετές αξιόχρεες επιχειρήσεις. Πώς θα μπορέσουν, ωστόσο, οι επιχειρήσεις της χώρας να μεγαλώσουν και να ενισχύσουν εάν δεν υπάρχει πρόσβαση σε χρηματοδότηση;

Είναι προφανές ότι αυτός ο φαύλος κύκλος δεν μπορεί να συνεχιστεί.  Η κατάσταση πρέπει να αλλάξει, με ευθύνη τόσο των τραπεζών, όσο και της Πολιτείας. Απαιτείται επιτάχυνση της διαδικασίας μείωσης, με εφαρμογή νέου γύρου του προγράμματος Ηρακλής σε συνδυασμό με τη δημιουργία bad bank, αλλά και την ολοκλήρωση των διαδικασιών για την εφαρμογή του πτωχευτικού νόμου. Θα πρέπει, επίσης, η κυβέρνηση, ενόψει και της αξιοποίησης των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης, να σχεδιάσει ολοκληρωμένες παρεμβάσεις, για την ενθάρρυνση της επιχειρηματικής μεγέθυνσης μέσω συνεργιών, για την ενίσχυση της καινοτομίας και της εξωστρέφειας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων της χώρας.

Οφείλουν, όμως, και οι τράπεζες να αναλάβουν το ρόλο που τους αναλογεί στην ανάκαμψη και την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Ρόλο για τον οποίο έχουν στηριχθεί επανειλημμένα, τόσο από τους Έλληνες φορολογούμενους, όσο και από την ΕΚΤ. Αν θέλουν να διασφαλίσουν πραγματικούς όρους βιωσιμότητας και κερδοφορίας, είναι πλέον καιρός να πάψουν απλώς να επικαλούνται προβλήματα και να γίνουν, επιτέλους, μέρος της λύσης.

Ωστόσο, θα χρειαστεί χρόνος και μεγάλη προσπάθεια για να κλείσουν οι πληγές που άνοιξε η υγειονομική κρίση στην ελληνική οικονομία και κυρίως στις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν πάνω από το 95% του συνόλου των επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Σήμερα, οι περισσότερες από αυτές τις επιχειρήσεις δίνουν μάχη επιβίωσης και για 200.000 από αυτές είναι ορατός ο κίνδυνος να μην ανοίξουν ξανά.

Από την πλευρά της κυβέρνησης, έχουν ληφθεί μέτρα για τη στήριξη του ιδιωτικού τομέα, ενώ και από την πλευρά του υπουργείου Ανάπτυξης υπάρχουν ευήκοα ώτα στις προτάσεις της επιχειρηματικότητας. Ωστόσο, αυτά αρκούν μόνο για να περιορίσουν το μέγεθος της καταστροφής που απειλεί τη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα. Αυτό σημαίνει ότι είναι άμεση και επιτακτική ανάγκη, όσο διαρκεί το lockdown, να αυξηθούν και να διευρυνθούν οι παροχές προς τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους και να αξιοποιηθούν στο έπακρο τα προγράμματα που υλοποιούνται σήμερα με πόρους του ΕΣΠΑ. Στο πλαίσιο αυτό, η κυβέρνηση οφείλει να λάβει γενναίες αποφάσεις, όπως το κούρεμα του χρέους των επιχειρήσεων που προκλήθηκε εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων. Μέριμνα θα πρέπει να υπάρξει και για την ουσιαστική διευκόλυνση της αποπληρωμής των χρεών προς τις τράπεζες, ώστε να μην εγκλωβιστούν βιώσιμες επιχειρήσεις – αλλά και συνολικά η οικονομία – σε μια νέα γενιά μη εξυπηρετούμενων δανείων.

Κρίσιμο ζητούμενο στην προσπάθεια ανάκαμψης θα είναι βεβαίως και η ταχεία αξιοποίηση των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης στο πλαίσιο ενός συνεκτικού σχεδίου για τη μετάβαση σε ένα νέο, βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Στόχος είναι η κινητοποίηση δημοσίων και ιδιωτικών επενδύσεων για την επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού, για την ενθάρρυνση της επιχειρηματικής μεγέθυνσης, για την ενίσχυση της παραγωγικής βάσης της χώρας, για την ανάδειξη νέων δυναμικών κλάδων, αλλά και για την αναβάθμιση παραδοσιακών κλάδων, όπως η μεταποίηση και ο τουρισμός. Παράλληλα απαιτείται επιτάχυνση των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων στη δημόσια διοίκηση, στη δικαιοσύνη, στην υγεία και στην παιδεία, στο ασφαλιστικό στην κοινωνική πολιτική, στη λειτουργία του ανταγωνισμού στις αγορές.

Μπορεί στο ξεκίνημα της νέας χρονιάς οι δυσκολίες να είναι ακόμη εδώ. Όμως, βλέποντας πλέον το φως στην άκρη του τούνελ, μπορούμε και πρέπει να διαμορφώσουμε συνθήκες ανάκαμψης για την επόμενη μέρα. Με σχέδιο και ομοψυχία, στηριζόμενη στις ικανότητες και το ταλέντο των ανθρώπων της, η Ελλάδα μπορεί και πάλι να τα καταφέρει.

Βασική αιτία του φαινομένου είναι η εκρηκτική άνοδος των κινεζικών εξαγωγών, που έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη τόσο των απαιτούμενων εμπορευματοκιβωτίων – τα οποία ούτως ή άλλως δεν υπήρχαν σε αφθονία – όσο και των διαθέσιμων θέσεων στα πλοία που τα μεταφέρουν. Η προσφορά θέσεων είναι ανελαστική σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, καθώς δεν μπορούν να προστεθούν επιπλέον πλοία, ούτε να αυξηθεί η συχνότητα των δρομολογίων. Αυτό, αναμενόμενα, οδηγεί σε υπέρμετρη αύξηση των ναύλων.

Συνέπεια είναι να δημιουργείται ένα πολύ υψηλό κόστος για τις επιχειρήσεις, το οποίο αναγκαστικά μετακυλίεται και στους καταναλωτές. Με δεδομένες, μάλιστα, τις δυσμενείς συνθήκες που επικρατούν σήμερα στην αγορά, είναι ορατός ο κίνδυνος κάποιες επιχειρήσεις να μην είναι σε θέση να πληρώνουν αυτούς τους υπέρογκους ναύλους και να παγώσει ένας σημαντικός αριθμός εμπορικών πράξεων. Ένα τέτοιο γεγονός θα έχει δυσμενείς συνέπειες στην αγορά και στην οικονομία, επιτείνοντας την ύφεση. Σύμφωνα με διεθνείς αναλυτές, στην περίοδο που διανύουμε, μια κατάσταση υψηλών ναύλων θα μπορούσε να αφαιρέσει το 0,3% της ανάπτυξης σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το φαινόμενο βεβαίως δεν αφορά μόνο την Ελλάδα. Είναι παγκόσμιο, καθώς οι τιμές εκδίδονται από τις μητρικές εταιρίες που μεταφέρουν containers και που – δυστυχώς – εξακολουθούν να λειτουργούν ολιγοπωλιακά, σε αντίθεση με τις άλλες μορφές ναυτιλίας ξηρού και υγρού φορτίου.

Σε κάθε περίπτωση, σε μια κρίσιμη για την ελληνική οικονομία συγκυρία, η κυβέρνηση οφείλει να προωθήσει μέτρα στήριξης για τις επιχειρήσεις, οι οποίες αντιμετωπίζουν το πρόβλημα των αυξημένων ναύλων. Μεταξύ των μέτρων αυτών θα μπορούσε να είναι η έκπτωση των ναύλων σε πολύ υψηλό ποσοστό από τη φορολόγηση των επιχειρήσεων για το προσεχές τρίμηνο, η άμεση πίστωση του ΦΠΑ στις ελληνικές εξαγωγικές επιχειρήσεις που εισάγουν πρώτη ύλη και η έναρξη διαλόγου με την COSCO, ώστε να διερευνηθεί η δυνατότητα παροχής έκπτωσης τουλάχιστον 20% για το προσεχές τρίμηνο.

Η Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων Ελλάδας θα αναδείξει το συγκεκριμένο θέμα και στο πλαίσιο των Ευρωεπιμελητηρίων, προκειμένου να υπάρξει συντονισμένη δράση για την επίλυση του προβλήματος, που απειλεί συνολικά τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα θα ανέλθει στο 19,9% το 2020, ενώ πιο απαισιόδοξες είναι οι προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, που εκτιμά ότι η ανεργία θα φθάσει στο 22% το 2020, για να μειωθεί σε 19% το 2021.  Παρά δε το γεγονός ότι τα μέτρα της κυβέρνησης έχουν συγκρατήσει τις απολύσεις, είναι δραματική η μείωση των νέων θέσεων εργασίας. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία του συστήματος ΕΡΓΑΝΗ, το ισοζύγιο των ροών μισθωτής απασχόλησης στο διάστημα Ιανουαρίου – Σεπτεμβρίου 2020 διαμορφώθηκε στις 154.176 νέες θέσεις εργασίας, έναντι 287.537 την αντίστοιχη περίοδο του 2019.

Σήμερα, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που παρέχουν πάνω από 8 στις 10 θέσεις εργασίας στη χώρα, δίνουν για μια ακόμη φορά αγώνα επιβίωσης, ενώ πολλές από αυτές κινδυνεύουν να μην τα  καταφέρουν. Είναι απαραίτητο, λοιπόν, να εξαντλήσει η Πολιτεία κάθε περιθώριο στήριξής τους, ώστε να αποτραπεί ένα κύμα λουκέτων, που θα οδηγήσει χιλιάδες ανθρώπους στην ανεργία και στη φτωχοποίηση. Θα πρέπει να διατηρηθούν και να διευρυνθούν τα μέτρα που βρίσκονται ήδη σε ισχύ, όπως η αναστολή εργασίας, το πρόγραμμα επιδότησης ασφαλιστικών εισφορών κ.ά. Είναι, επίσης, επιβεβλημένη η ουσιαστική στήριξη των ανέργων και των οικογενειών τους, μέχρι να μπορέσουν να επανενταχθούν στην αγορά εργασίας.

Παράλληλα με τη συγκράτηση της ανεργίας στην παρούσα φάση, είναι απαραίτητο να διασφαλιστούν όροι για ταχύτερη και διατηρήσιμη αύξηση της απασχόλησης μετά την πανδημία. Στο πλαίσιο αυτό, θα χρειαστούν αποτελεσματικές πολιτικές οι οποίες θα ενθαρρύνουν τη δημιουργία νέων, βιώσιμων θέσεων εργασίας, αλλά και θα επενδύουν στην καλλιέργεια δεξιοτήτων οι οποίες ανταποκρίνονται στο νέο αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας και στις ανάγκες της αγοράς.

Τα Επιμελητήρια έχουν ήδη καταθέσει μια σειρά από προτάσεις, οι οποίες υπηρετούν αυτό το στόχο. Σε αυτές περιλαμβάνονται, η λειτουργία μόνιμου συστήματος διάγνωσης αναγκών της αγοράς σε δεξιότητες και ειδικότητες, μόνιμο σύστημα σχεδιασμού και αξιολόγησης ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης με τη συμμετοχή παραγωγικών και κοινωνικών φορέων, αναβάθμιση του θεσμικού πλαισίου για τη Μαθητεία, απλοποίηση και κωδικοποίηση της εργατικής νομοθεσίας, εφαρμογή του Λευκού Μητρώου για την επιβράβευση των συνεπών επιχειρήσεων, νέα προγράμματα και δομές κατάρτισης εργαζομένων και ανέργων, καθώς και μέτρα για την πληρέστερη ένταξη των  γυναικών στην εργασία και για την εναρμόνιση της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής.

Μετά από μια δεκαετία οικονομικής κρίσης, η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να αντιμετωπίσει ένα νέο κύμα αύξησης της ανεργίας. Η προστασία και η ενίσχυση της απασχόλησης, απέναντι στο σοκ που προκαλεί η πανδημία, είναι μια μάχη που πρέπει να κερδίσουμε, επιστρατεύοντας το σύνολο των πόρων, των εργαλείων, της εμπειρίας που διαθέτουμε.

Είναι, επομένως, απαραίτητο να αναζητηθούν περισσότεροι πόροι για την ενίσχυση του προγράμματος. Η κυβέρνηση θα πρέπει να κινητοποιήσει πόρους άνω των 2 δισ. ευρώ, τα οποία θα κατευθυνθούν στις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις προκειμένου να αποτραπεί ένα κύμα λουκέτων.

Στην υλοποίηση των δράσεων μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά τα Επιμελητήρια της χώρας, δημιουργώντας ειδικά help desk υποστήριξης των επιχειρήσεων, ώστε να μπορέσουν να συμμετέχουν και να επωφεληθούν.

Για τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις της χώρας, οι οποίες στην πράξη δεν έχουν την επιλογή του τραπεζικού δανεισμού, ένα μεγάλης κλίμακας πρόγραμμα, προσαρμοσμένο στις δικές τους ανάγκες, είναι το μόνο που μπορεί να τις διατηρήσει στη ζωή. Αναμένουμε, λοιπόν, από την κυβέρνηση να ανταποκριθεί θετικά, αξιοποιώντας κατάλληλα εργαλεία και λύσεις.

Η πορεία αυτή επιβεβαιώνει ότι οι ελληνικές εξαγωγικές επιχειρήσεις μπορούν να πρωταγωνιστήσουν στην ανάπτυξη της επόμενης ημέρας. Με τις κατάλληλες πρωτοβουλίες και μέτρα, η κρίση αυτή μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για τη μετάβαση σε ένα νέο, βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο, εστιασμένο στην παραγωγή και τις εξαγωγές αγαθών υψηλής προστιθέμενης αξίας. 

Η προσπάθεια αυτή περνά από τη διεύρυνση της εξαγωγικής βάσης, την αύξηση της καινοτομίας και του τεχνολογικού περιεχομένου των ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών, αλλά και την ενδυνάμωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, οι οποίες αντιμετωπίζουν τα μεγαλύτερα εμπόδια στην εξωστρέφεια.

Στο πλαίσιο αυτό, η Πολιτεία οφείλει να αξιοποιήσει πόρους, να εφαρμόσει πολιτικές και κίνητρα με στόχο την ενθάρρυνση σχετικών επενδύσεων, αλλά και τη στήριξη της επιχειρηματικής μεγέθυνσης, μέσω συγχωνεύσεων, συμπράξεων και συνεργασιών, ώστε να δημιουργηθούν επιχειρήσεις μεγαλύτερου μέσου μεγέθους, με καλύτερες προϋποθέσεις εξωστρέφειας. Κρίσιμος είναι και ο ρόλος της οικονομικής διπλωματίας, ιδιαίτερα στο σημερινό, ρευστό διεθνές περιβάλλον, ώστε να προστατευθούν τα συμφέροντα των εξαγωγικών επιχειρήσεων της χώρας και να δημιουργηθούν νέες ευκαιρίες και δρόμοι δικτύωσης, στο πλαίσιο διακρατικών επαφών και συμφωνιών.

Παραμένει, επίσης, η ανάγκη για ευρύτερη βελτίωση των ευρύτερων συνθηκών άσκησης της επιχειρηματικής δραστηριότητας: με αποκατάσταση της χρηματοπιστωτικής κανονικότητας, περαιτέρω μείωση των φορολογικών και ασφαλιστικών βαρών, μείωση του ενεργειακού κόστους στη μεταποίηση, συνέχιση των μεταρρυθμίσεων στη λειτουργία του κράτους, επιτάχυνση κρίσιμων έργων εθνικής υποδομής.

Απαραίτητη, ωστόσο, είναι και η συνεργασία και η συνένωση δυνάμεων μεταξύ της Πολιτείας και των φορέων της αγοράς, οι οποίοι μπορούν να συμβάλουν στην κοινή προσπάθεια με δύο ουσιαστικούς τρόπους: αφενός συμβάλλοντας στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση στοχευμένων και κατ’ επέκταση αποτελεσματικότερων παρεμβάσεων και δράσεων υποστήριξης. Αφετέρου, λειτουργώντας ως μηχανισμοί συστηματικής ανατροφοδότησης προς τους φορείς χάραξης πολιτικής.  Αυτό το ρόλο μπορούν να επιτελέσουν με συνέπεια τα Επιμελητήρια, τα οποία ήδη στηρίζουν συστηματικά τις δραστηριότητες των Ελλήνων εξαγωγέων, αναπτύσσοντας τα τελευταία χρόνια ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο δράσεων προσαρμοσμένων στις ανάγκες των μικρομεσαίων κυρίως επιχειρήσεων.

Η εξωστρέφεια μπορεί και πρέπει να αποτελέσει στα επόμενα χρόνια κινητήριο δύναμη για την επανεκκίνηση και την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, πάνω σε υγιείς βάσεις. Αν θέλουμε η Ελλάδα να βγει ισχυρότερη από αυτή την κρίση, είναι τώρα η στιγμή για συνένωση δυνάμεων, προκειμένου να αρθούν εμπόδια και να απελευθερωθούν οι δυνάμεις των εξωστρεφών επιχειρήσεων της χώρας.

Η μείωση του βάρους στη μισθωτή εργασία, η ολοκλήρωση του χωροταξικού σχεδιασμού, η βελτίωση της ποιότητας της νομοθετικής διαδικασίας και η επιτάχυνση της διαδικασίας απονομής δικαιοσύνης, η μεταφορά αρμοδιοτήτων και φορολογικών εσόδων σε τοπικό επίπεδο, η μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος με εισαγωγή κεφαλαιοποιητικού πυλώνα, η επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού, η ενίσχυση της έρευνας, η ενθάρρυνση της επιχειρηματικής μεγέθυνσης, η στήριξη της μεταποίησης και του αγροτοδιατροφικού τομέα στο πλαίσιο της διαφοροποίησης του αναπτυξιακού μείγματος της χώρας,  η αναβάθμιση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, η αναδιάρθρωση του συστήματος υγείας, η βελτίωση της στόχευσης των παροχών του κοινωνικού κράτους, είναι μεταρρυθμίσεις που η επιχειρηματική κοινότητα ζητά εδώ και χρόνια. Μεταρρυθμίσεις τις οποίες η χώρα έχει ανάγκη, προκειμένου να μπορέσει να αφήσει πίσω της τη μιζέρια και να κάνει ένα μεγάλο άλμα στο μέλλον.

Το ζητούμενο, τώρα, είναι να ακολουθήσουμε αυτό τον οδικό χάρτη συντεταγμένα, χωρίς καθυστερήσεις και πισωγυρίσματα. Αυτό απαιτεί κατ’ αρχήν ισχυρή πολιτική βούληση και όσο το δυνατόν ευρύτερες συναινέσεις. Είναι ευθύνη της κυβέρνησης να προωθήσει την εφαρμογή αυτών των προτάσεων με τόλμη και αποφασιστικότητας. Είναι όμως και ευθύνη όλων των πολιτικών κομμάτων και των κοινωνικών εταίρων να εμπλακούν στο σχετικό διάλογο με εποικοδομητικές προτάσεις και με στόχο τη σύνθεση.

Εξίσου σημαντική προϋπόθεση είναι η εξασφάλιση των απαραίτητων πόρων για την υλοποίηση του σχεδίου. Πολύτιμο εργαλείο στο πλαίσιο αυτό, είναι τα αναπτυξιακά κονδύλια που θα διατεθούν στην Ελλάδα από το Ταμείο Ανάκαμψης και τα άλλα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε. στα επόμενα χρόνια. Θα πρέπει, ωστόσο, να δημιουργηθεί και ο απαραίτητος δημοσιονομικός χώρος για την εφαρμογή των προτεινόμενων φορολογικών κινήτρων και τη χρηματοδότηση άλλων σχετικών πολιτικών.  

Αντιμετωπίζοντας σοβαρές δομικές αδυναμίες και στηρίζοντας τον παραγωγικό μηχανισμό της χώρας, μπορούμε να διασφαλίσουμε όρους για διατηρήσιμη ανάπτυξη και καλύτερο βιοτικό επίπεδο για όλους τους πολίτες. Ας μην αφήσουμε αυτή την ευκαιρία να πάει χαμένη.

Σε αυτό το πλαίσιο, αναδεικνύεται ως επιτακτική ανάγκη η αναβάθμιση της λειτουργίας του δικαστικού συστήματος. Ο χρόνος απονομής της δικαιοσύνης αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις, ελληνικές όσο και  ξένες, οι οποίες θέλουν να επενδύσουν στη χώρα. Σύμφωνα με τον Δείκτη Doing Business 2020 της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Ελλάδα είναι 146^η σε σύνολο 190 χωρών, ως προς την ταχύτητα απονομής της δικαιοσύνης. Είναι χαρακτηριστικό ότι, για μια εμπορική διαμάχη που εκδικάζεται σε πρωτοδικείο, απαιτούνται 1.711 ημέρες, ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία επίλυσής της, έναντι μέσου όρου 584 ημερών στις χώρες του ΟΟΣΑ. 

Όπως προκύπτει από στοιχεία διεθνών οργανισμών, το δικαστικό μας σύστημα παρουσιάζει μια από τις χειρότερες αναλογίες δικαστικών υπαλλήλων ανά δικαστή, αλλά και έναν από τους μεγαλύτερους αριθμούς δικαστηρίων κατά κεφαλή στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Χρησιμοποιεί σε περιορισμένο βαθμό την τεχνολογία για την αντιμετώπιση της γραφειοκρατίας, ενώ οι δαπάνες για τη λειτουργία του είναι σχετικά χαμηλές

Για την αντιμετώπιση αυτών των αδυναμιών, θα απαιτηθούν τολμηρές αλλαγές. Σε αυτές θα πρέπει απαραίτητα να περιλαμβάνεται η μείωση του αριθμού των δικαστηρίων, με συγχώνευση μικρών δικαστηρίων και δημιουργία δικαστικών καταστημάτων, σε μικρότερες πόλεις και νησιά, όπου μια σειρά διαδικασιών θα μπορεί να γίνεται μέσω τηλεδιάσκεψης. Επίσης, απαιτείται η διαμόρφωση ολοκληρωμένου σχεδίου για την αντιμετώπιση του κτιριακού προβλήματος, αλλά και για την αναβάθμιση της διοίκησης του συστήματος: διαχείριση πόρων και ανθρώπινου δυναμικού, αξιολόγηση κ.ά. Στο πλαίσιο της ψηφιακής μετάβασης, θα πρέπει να προχωρήσει η εφαρμογή της ψηφιακής δικογραφίας και να ολοκληρωθεί το έργο του «Ολοκληρωμένου Συστήματος Διαχείρισης Δικαστικών Υποθέσεων, ενώ απαραίτητη είναι και η επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό μέσα από εκσυγχρονισμό των προγραμμάτων σπουδών στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών και την αναμόρφωση του Κώδικα Δικαστικών Υπαλλήλων. Τέλος, για τη μείωση του όγκου των υποθέσεων που φθάνουν στα δικαστήρια, θα πρέπει να επεκταθεί η εφαρμογή του θεσμού της διαμεσολάβησης και σε νέες κατηγορίες διαφορών.

Στο επόμενο διάστημα, περιμένουμε να δούμε από την κυβέρνηση έναν ολοκληρωμένο οδικό χάρτη μετάβασης, από ένα σύστημα που σήμερα  πάσχει, σε ένα σύγχρονο, αποτελεσματικό δικαστικό σύστημα. Περιμένουμε ισχυρή πολιτική βούληση και αποτελεσματικότητα, σε μια μεταρρυθμιστική προσπάθεια που αφορά άμεσα τη λειτουργία του κράτους δικαίου στη χώρα μας και τη δυνατότητα της ελληνικής οικονομίας να περάσει στην επόμενη μέρα.  

Η επόμενη ημέρα της πανδημίας θα βρει τις ελληνικές επιχειρήσεις σε ένα πολύ διαφορετικό οικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον, στο οποίο θα πρέπει να προσαρμοστούν γρήγορα και αποτελεσματικά, αν θέλουν να παραμείνουν βιώσιμες. Αυτό σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι θα κληθούν να αλλάξουν επιχειρηματικά μοντέλα, να αναπροσαρμόσουν την κατανομή των κεφαλαίων τους, να εφαρμόσουν στρατηγικές επιχειρηματικής μεγέθυνσης, να αξιοποιήσουν νέες τεχνολογίες.

Πέρα, λοιπόν, από τα απαραίτητα μέτρα στήριξης απέναντι στις άμεσες επιπτώσεις της κρίσης, όπως είναι η μείωση των εσόδων και τα προβλήματα ρευστότητας, θα απαιτηθούν ειδικά σχεδιασμένες πρωτοβουλίες και δράσεις για την υποστήριξη της διαδικασίας μετασχηματισμού των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Ειδικά η ενθάρρυνση της επιχειρηματικής μεγέθυνσης αναδεικνύεται σε στρατηγική προτεραιότητα, με στόχο την ενίσχυση της παραγωγικότητας και της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας. Η επίτευξη μεγαλύτερων μεγεθών για τις ελληνικές επιχειρήσεις, θα ενισχύσει την παραγωγικότητά τους, θα τους επιτρέψει να παράγουν με χαμηλότερο κόστος, να εστιάσουν στην ποιότητα και στην καινοτομία, να προσελκύσουν εξειδικευμένο προσωπικό και να ενισχύσουν τη διαπραγματευτική τους θέση.

Ο στόχος αυτός περνά μέσα από την ανάπτυξη εξειδικευμένων χρηματοδοτικών εργαλείων και κινήτρων, αλλά και τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου δικτύου συμβουλευτικής υποστήριξης, το οποίο θα βοηθήσει τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις να διαχειριστούν αποτελεσματικότερα τρέχουσες και μελλοντικές προκλήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, ο ρόλος της Επιμελητηριακής Κοινότητας είναι σημαντικός. Τα Επιμελητήρια, ως φορείς εκπροσώπησης επιχειρήσεων σε όλους τους κλάδους της οικονομίας και σε κάθε περιφέρεια της χώρας, διαθέτουν πολύτιμη γνώση της αγοράς, των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, των αναγκών και του δυναμικού κάθε περιοχής. Όλη αυτή η γνώση μπορεί να αξιοποιηθεί στο σχεδιασμό στοχευμένων και κατά συνέπεια αποτελεσματικότερων υποστηρικτικών δράσεων.

Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η υλοποίηση του προγράμματος Advice for Small Business – ASB, που ανέλαβαν να υλοποιήσουν από κοινού το ΕΒΕΑ και η EY Ελλάδας. Το πρόγραμμα υλοποιείται με την επιδότηση και τη συνεργασία της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD) και αφορά την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών ειδικά σχεδιασμένων για τις ανάγκες των ελληνικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων και προσαρμοσμένων στις ιδιαίτερες συνθήκες της κρίσης. Οι υπηρεσίες μπορούν να καλύπτουν σε πρώτο στάδιο θέματα χρηματοδότησης, ρευστότητας και συγκράτησης κόστους, ενώ σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα μπορούν να εστιάζουν στο σταδιακό μετασχηματισμό του επιχειρηματικού μοντέλου, στον ανασχεδιασμό της εφοδιαστικής αλυσίδας, στον ψηφιακό μετασχηματισμό, στις πολιτικές ανθρώπινου δυναμικού κ.ά.

Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας, θα πρέπει να βρεθούν στο επίκεντρο της προσπάθειας για ανάκαμψη και ανάπτυξη μετά την κρίση. Κρίσιμο ζητούμενο είναι η στήριξή τους, ώστε να μπορέσουν να σταθούν στα πόδια τους και να αντέξουν στις πιέσεις του ανταγωνισμού, σε μια αγορά που δεν θα είναι πια η ίδια. Τα Επιμελητήρια, γνωρίζοντας σε βάθος τις ανάγκες και τις δυνατότητες της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας, θα αναλάβουν ενεργό ρόλο και σε αυτή την προσπάθεια, με τεκμηριωμένες διεκδικήσεις και χρήσιμες υπηρεσίες.

Είναι γεγονός ότι οι νομοθετικές παρεμβάσεις των προηγούμενων ετών, παρά τις καλές προθέσεις, δεν κατάφεραν να λειτουργήσουν στην πράξη. Αντίθετα, δημιούργησαν ένα μάλλον δαιδαλώδες πλαίσιο, το οποίο αντί να βοηθήσει όσους είχαν πραγματικές οικονομικές δυσκολίες, άνοιξε ένα παράθυρο ευκαιρίας για τους στρατηγικούς κακοπληρωτές, προκειμένου να διαφύγουν από τις υποχρεώσεις τους. Επιπλέον, λόγω της ελλιπούς αξιοποίησης εξωδικαστικών λύσεων, εκκρεμούν τα τελευταία χρόνια πάνω από 70.000 υποθέσεις στα δικαστήρια, με τις ημερομηνίες εκδίκασης για πολλές από αυτές να φθάνουν ως το 2032.

Σε αυτό το τοπίο επιχειρείται να μπει μια τάξη, με το νέο νόμο που ψηφίστηκε πρόσφατα από τη Βουλή.  Πρόκειται για μια προσπάθεια να δοθεί σε όλους - φυσικά και νομικά πρόσωπα -  το δικαίωμα στη δεύτερη ευκαιρία και στην επιλογή να ρυθμίσουν τις οφειλές τους, αλλά και να απεγκλωβιστούν από την υπερχρέωση, σε περίπτωση που δεν τα καταφέρουν. Επίσης, περιλαμβάνει συγκεκριμένες προβλέψεις για την αντιμετώπιση του ηθικού κινδύνου, μέσα από άρση απορρήτου, ελέγχων και διασταυρώσεων.

Η αποτελεσματικότητα του νέου πλαισίου θα δοκιμαστεί βεβαίως στο επίπεδο της εφαρμογής. Τα Επιμελητήρια, μεταφέροντας την εμπειρία των μελών τους σε όλη την Ελλάδα, θα αναλάβουν ενεργό ρόλο στην ανάδειξη των όποιων προβλημάτων και στη διατύπωση προτάσεων για διορθωτικές παρεμβάσεις. Είναι, ωστόσο, σημαντικό να γίνει ένα βήμα μπροστά ώστε το τοπίο να ξεκαθαρίσει. Να ξεχωρίσουν, επιτέλους, τα χλωρά από τα ξερά και να δοθεί λύση σε ένα πρόβλημα που δηλητηριάζει εδώ και χρόνια την οικονομία και την κοινωνία.

Σε συνέχεια επανειλημμένων παρεμβάσεων για το θέμα αυτό, η ελληνική επιμελητηριακή κοινότητα ζητά για μια ακόμη φορά από τη διοίκηση των Ευρωεπιμελητηρίων να καταδικάσει έμπρακτα τη συμπεριφορά της Τουρκίας, λαμβάνοντας κατάλληλα μέτρα.

Η στάση του Πόντιου Πιλάτου, που ορισμένοι κύκλοι υιοθέτησαν και προσπάθησαν να επιβάλουν στον φορέα εκπροσώπησης των ευρωπαϊκών Επιμελητηρίων, δεν μπορεί πλέον ούτε να αιτιολογηθεί, ούτε να συνεχιστεί. Μέχρι τώρα, οι εκπρόσωποι των τουρκικών Επιμελητηρίων – τους οποίους η ευρωπαϊκή επιμελητηριακή κοινότητα έχει αποδεχθεί στους κόλπους της – επιδίωκαν να πείσουν ότι τα προβλήματα που προκαλεί η τουρκική κυβέρνηση είναι αμιγώς πολιτικά. Η άποψη αυτή αποδεικνύεται σήμερα, εκ των γεγονότων, αβάσιμη και λανθασμένη. Το κάλεσμα σε μποϊκοτάζ ευρωπαϊκών προϊόντων επιβεβαιώνει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ότι οι ενέργειες της τουρκικής ηγεσίας είναι και οικονομικά.

Είναι, επομένως, καιρός να πάψουν οι φθηνές δικαιολογίες και να υπάρξει άμεση δράση. Εκπροσωπώντας τις ελληνικές επιχειρήσεις και ενώνοντας τη φωνή μας με τους εκπροσώπους των γαλλικών και των κυπριακών επιμελητηρίων, ζητήσαμε από τα Ευρωεπιμελητήρια να πάρουν θέση και να απαιτήσουν να τερματιστεί άμεσα το κάλεσμα σε μποϊκοτάζ. Ζητήσαμε, επίσης, να ενημερωθεί η Ένωση Επιμελητηρίων της Τουρκίας για τις επιπτώσεις που δημιουργούν οι ενέργειες της κυβέρνησης της χώρας τους στις επιχειρήσεις και στην οικονομία της Ευρώπης, ενώ προτείναμε και τη σύγκληση Γενικής Συνέλευσης των Ευρωεπιμελητηρίων, με θέμα την επανεξέταση του δικαιώματος των τουρκικών επιμελητηρίων να συμμετέχουν στο θεσμό.    

Η ανοχή της Ευρώπης απέναντι στην Τουρκία πρέπει να σταματήσει. Είναι ώρα και σε επιχειρηματικό επίπεδο, να λάβουμε αποφάσεις, για να προασπίσουμε τα συμφέροντα των επιχειρήσεων που εκπροσωπούμε. Η τήρηση ίσων αποστάσεων και οι χλιαρές νουθεσίες, τις οποίες η Τουρκία αγνοεί επιδεικτικά, πρέπει να τελειώσουν.

Από την πλευρά της Πολιτείας έχουν υπάρξει μέχρι τώρα αρκετές παρεμβάσεις για τη στήριξη του τουριστικού κλάδου. Ωστόσο, καθώς οι επιπτώσεις τις πανδημίας αναμένεται να έχουν διάρκεια, είναι βέβαιο ότι θα απαιτηθούν επιπλέον μέτρα ενίσχυσης. Η Επιμελητηριακή Κοινότητα απέστειλε πρόσφατα προτάσεις προς τα αρμόδια υπουργεία, για μια σειρά από ρυθμίσεις οι οποίες αποσκοπούν στην ενίσχυση της ρευστότητας και στη συγκράτηση της ανεργίας στον κλάδο.

Μεταξύ άλλων, οι προτάσεις αυτές περιλαμβάνουν την επιδότηση του συνόλου των ασφαλιστικών εισφορών για το μόνιμο προσωπικό των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων ως το τέλος Ιουνίου του 2021, την επιδότηση κατά 30% του βασικού μισθού και κατά 50% του υπερβάλλοντος μισθού για τις τουριστικές επιχειρήσεις που θα διατηρήσουν το προσωπικό που απασχολούσαν το Μάρτιο του 2020, την επέκταση της επιδότησης των τόκων των δανείων, την αναστολή της καταβολής χρεολυσίων υφιστάμενων δανείων με παράλληλη επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής του κεφαλαίου, τη χρονική επέκταση του μέτρου της μείωσης των ενοικίων κατά 40%, την αύξηση του ορίου της επιστρεπτέας προκαταβολής ανά επιχείρηση, καθώς και την παράταση του χρόνου αναστολής των προς πληρωμή επιταγών έως την 31/12/2020.

Επίσης, προτείνεται η ένταξη του τουριστικού κλάδου στο Άρθρο 12 του Αναπτυξιακού Νόμου, η αύξηση του ορίου ενίσχυσης του Αναπτυξιακού Νόμου 4399/16 ανά επενδυτικό σχέδιο, η δυνατότητα τροποποίησης του κινήτρου σε ήδη ενταγμένα επενδυτικά σχέδια, η στήριξη των επενδύσεων οι οποίες κινδυνεύουν με αναστολή, η τροποποίηση του Αναπτυξιακού Νόμου 4399/2016, ώστε το ποσοστό της επιδότησης να χορηγείται στο σύνολο του Χάρτη Περιφερειακών Ενισχύσεων, η άρση περιορισμών για τον εκσυγχρονισμό υφιστάμενων εγκαταστάσεων από μεγάλες επιχειρήσεις, η ένταξη επενδυτικών σχεδίων που είχαν απορριφθεί λόγω έλλειψης πόρων στο πρόγραμμα «Ενίσχυση της ίδρυσης και λειτουργίας νέων τουριστικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων», καθώς και η προκήρυξη προγράμματος στα πλαίσια του ΕΣΠΑ για τον τουρισμό, με ενίσχυση και λειτουργικών δαπανών.

Ο τουρισμός ήταν και είναι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας, με καθοριστική συμβολή στην οικονομία, στην απασχόληση και στην περιφερειακή ανάπτυξη. Η προστασία του απέναντι στις επιπτώσεις της πρωτόγνωρης αυτής υγειονομικής κρίσης, πρέπει να αναδειχθεί σε ζωτικής σημασίας προτεραιότητα προκειμένου να διασφαλίσουμε προοπτικές ανάκαμψης για την ελληνική οικονομία, την επόμενη ημέρα.

Στον τομέα αυτό, θα πρέπει να καλύψουμε σύντομα ένα αρκετά μεγάλο κενό, καθώς η Ελλάδα είναι από τις χώρες που αντιμετωπίζουν εντονότερα την έλλειψη εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού. Ενώ τα τελευταία χρόνια η ζήτηση για ψηφιακές δεξιότητες αυξάνεται, με τα επαγγέλματα που σχετίζονται με την ανάπτυξη εφαρμογών πληροφορικής και τις νέες τεχνολογίες να είναι από τα πιο περιζήτητα στην αγορά εργασίας, η προσφορά παραμένει περιορισμένη. Από την άλλη, είναι αυτονόητο ότι οι μικρές επιχειρήσεις δεν έχουν τη δυνατότητα να επενδύσουν στη σχετική εκπαίδευση και την επανακατάρτιση του προσωπικού τους. 

Είναι επιτακτική, επομένως, η ανάγκη να κάνουμε περισσότερα προς αυτή την κατεύθυνση, μέσα από τη συνένωση των δυνάμεων της Πολιτείας, των κοινωνικών εταίρων και των φορέων της αγοράς. Οφείλουμε να αξιοποιήσουμε ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους, καλές πρακτικές και καινοτόμα προγράμματα για την εξειδίκευση αποφοίτων, αλλά και για την επανειδίκευση εργαζομένων με διαφορετικά αντικείμενα σπουδών. Πρέπει, επίσης, να επενδύσουμε στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, με ενίσχυση των αντίστοιχων προγραμμάτων και με ανάπτυξη νέων ειδικοτήτων, όπως είναι η ανάλυση μεγάλων δεδομένων, η ψηφιακή ασφάλεια κ.ά..

Συμμετέχοντας ενεργά σε αυτή την προσπάθεια, η Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων Ελλάδος υλοποιεί ήδη έργο κατάρτισης και πιστοποίησης ψηφιακών δεξιοτήτων, το οποίο αφορά την επιμόρφωση 15.000 εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα. Το έργο χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό ταμείο, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014 – 2020 και έχει ως αντικείμενο τη συμβουλευτική υποστήριξη των εργαζομένων, την παρακολούθηση στοχευμένων προγραμμάτων κατάρτισης διάρκειας 100 ωρών, καθώς και την πιστοποίησή τους στις γνώσεις που απέκτησαν, σύμφωνα με το πρότυπο ISO / IEC 17024.

Η ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων αναδεικνύεται σήμερα σε μια από τις κρισιμότερες προκλήσεις, για το μετασχηματισμό και την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Αν θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι οι επιχειρήσεις και οι πολίτες της χώρας θα βρεθούν στην αιχμή και όχι στο περιθώριο των εξελίξεων, είναι τώρα η στιγμή να καλλιεργήσουμε τα κατάλληλα εφόδια.