Είναι ο εκφωνητής του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών που τέτοιες ημέρες πριν από 83 χρόνια, στις 27 Απριλίου 1941 με φωνή παλλόμενη από την συγκίνηση για το όνειδος της ήττας και την τραγικότητα των στιγμών, αναγγέλλει στους έλληνες την δραματική είδηση.
«Εδώ ελεύθεραι ακόμα Αθήναι.
Έλληνες!.
Οι Γερμανοί εισβολείς ευρίσκονται εις τα πρόθυρα των Αθηνών.
Αδέλφια!
Κρατήστε καλά μέσα στην ψυχή σας το πνεύμα του μετώπου.
Ο Εισβολεύς εισέρχεται με όλας τα προφυλάξεις εις την έρημον πόλιν με τα κατάκλειστα σπίτια.
Έλληνες! Ψηλά τις καρδιές!
Προσοχή! Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών ύστερα από λίγο δεν θα είναι Ελληνικός.
Θα είναι Γερμανικός και θα μεταδίδει ψέματα.
Έλληνες! Μην τον ακούτε.
Ο πόλεμος μας συνεχίζεται και θα συνεχισθεί μέχρι της τελικής νίκης.
Ζήτω το Έθνος των Ελλήνων.
Εκείνη την δραματική ώρα ούτε ο Κ. Σταυρόπουλος ούτε όσοι τον ακούν αντιλαμβάνονται ότι η ιστορική στιγμή που ζουν ξεπερνά κατά πολύ το τραγικό γεγονός της κατάληψης της πόλης των Αθηνών και της κατοχής της χώρας από τους Ναζί. Η Ελλάδα του Διχασμού, της Μεγάλης Ιδέας, της Μικρασιατικής Καταστροφής, της Χρεοκοπίας και της Μεταξικής Δικτατορίας υποχρεώνεται να γυρίσει οριστικά σελίδα, γιατί ο κόσμος ΑΛΛΑΖΕΙ.
Νέα εποχή
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι η μήτρα από την οποία θα γεννηθεί μία νέα εποχή. Στην μεταπολεμική παγκόσμια αντιπαράθεση δεν θα κυριαρχούν οι παραδοσιακές ευρωπαϊκές δυνάμεις της Μ. Βρετανίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας. Δύο νέες δυνάμεις έρχονται στο ιστορικό προσκήνιο. Από την μία πλευρά ο Νέος Κόσμος, οι ΗΠΑ, η νεαρή, εύρωστη ιδεολογικά και οικονομικά φιλελεύθερη, αστική δημοκρατία που με όπλο τις αστείρευτες παραγωγικές δυνάμεις εισβάλλει στη διεθνή σκηνή εκτοπίζοντας από την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία τον στυγνό αποικιοκρατικό βρετανό-γαλλικό ιμπεριαλισμό.
Απέναντι βρίσκεται το όραμα της αταξικής σοσιαλιστικής κοινωνίας, η μεγάλη σοσιαλιστική-λαϊκή δημοκρατία που ίδρυσε ο Λένιν, η ανατέλλουσα σοβιετική υπερδύναμη που δικαιωματικά θα αναλάβει τον ιστορικό ρόλο να προστατεύει το παγκόσμιο προλεταριάτο. Για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία η αντιπαράθεση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων δεν οφείλεται αποκλειστικά στον εθνικισμό και τον οικονομικό ανταγωνισμό των κυριάρχων τάξεων, αλλά πρωτίστως έχει ιδεολογικά χαρακτηριστικά. Σήμερα όλο και περισσότεροι φιλόσοφοι, ιστορικοί και πολιτικοί επιστήμονες συμφωνούν ότι η αυτή ακριβώς η ιδεολογική διάσταση της παγκόσμιας αντιπαράθεσης συνέβαλε καθοριστικά στο ειρηνικό τέλος του Ψυχρού πολέμου.
Εκείνες της μαύρες ημέρες η παραπάνω ανάλυση ήταν σίγουρα δυσδιάκριτη για τον Κ. Σταυρόπουλο και τους περισσότερους Έλληνες, αλλά ήταν ήδη το αυτονόητο μεταπολεμικό πλαίσιο πολιτικής δράσης για τον τότε Πρωθυπουργό της Μ. Βρετανίας, τον W. Churchill αλλά και τους ηγέτες των ευρωπαϊκών κομμουνιστικών κομμάτων.
Δυνάμεις β’ κατηγορίας
Οι Βρετανοί και ο W. Churchill έχουν αποδεχθεί την αντικειμενική ιστορική νομοτέλεια της παρακμής της αυτοκρατορίας. Για να ανακόψουν την πορεία προς την πλήρη παρακμή και την απαξίωση, επιλέγουν με εξαιρετική πολιτική διορατικότητα τον ρόλο της μεγάλης δύναμης β’ κατηγορίας που θα λειτουργεί για λογαριασμό και με την βοήθεια των ΗΠΑ για να σταματήσει στις χώρες κυρίως της Ευρώπης αλλά και της Βρετανικής Κοινοπολιτείας την πορεία των κομμουνιστών προς την εξουσία.
Στο αντίπαλο στρατόπεδο ξεχωρίζουν οι ηγέτες των ευρωπαϊκών κομμουνιστικών κομμάτων. Οι χώρες τους βρίσκονται υπό γερμανική κατοχή, πραγματικότητα που τους ευνοεί. Προτάσσουν την αναγκαιότητα της αποτελεσματικής αντί-φασιστικής πάλης για την απελευθέρωση ώστε να συμπτύξουν όπου μπορούν μαζικά Λαϊκά Μέτωπα. Προετοιμάζονται έτσι ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά ώστε αμέσως μετά την ήττα και οπισθοχώρηση των Ναζί να καταλάβουν με την βοήθεια της ΕΣΣΔ, την εξουσία.
Η κατοχική Ελλάδα είναι το εργαστήριο όπου σχηματοποιείται το παραπάνω μεταβατικό στάδιο. Από την μια πλευρά ακροδεξιά ηγετικά στελέχη της Μεταξικής δικτατορίας και των ενόπλων δυνάμεων συνεργάζονται με τους Ναζί, μετέχουν στις κατοχικές κυβερνήσεις και οργανώνουν με την αμέριστη βοήθεια των κατακτητών ένοπλες ομάδες που αναλαμβάνουν την καταπολέμηση του κομμουνισμού. Η δράση τους χαρακτηρίζεται από άκρατη εγκληματική βία. Δεν φοβούνται, σε περίπτωση ήττας των Ναζί, την σκληρή τιμωρία που δίκαια θα υποστούν για τις αποτρόπαιες πράξεις τους. Ο αντικομμουνισμός τους έχει εξασφαλίσει το Βρετανικό συγχωροχάρτι. Είναι απαραίτητοι τουλάχιστον στο πρώτο κρίσιμο χρονικό διάστημα για να συγκρατήσουν με την δύναμη των όπλων τους κομμουνιστές που θα σπεύσουν να καταλάβουν την εξουσία.
Από την άλλη πλευρά αμέσως μετά την εισβολή των Ναζί στην ΕΣΣΔ (Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, 22 Ιουνίου 1941) και την κατάρρευση του Γερμανό-Σοβιετικού Συμφώνου μη Επίθεσης Μολότωφ-Ρίμπεντροπ, το ΚΚΕ κινητοποιείται άμεσα. Δεν υπάρχει ώρα για χάσιμο. Οι παλιοί σύμμαχοι Σοβιετικοί και Ναζί είναι τώρα εχθροί. Στις 1-3 Ιουλίου 1941 συνεδριάζει στην Αθήνα η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ που αποφασίζει «…να οργανώσει τις λαϊκές δυνάμεις της εξέγερσης για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση». Λίγο αργότερα στις 27 Σεπτεμβρίου 1941 αυτή η απόφαση γίνεται πράξη. Ιδρύεται με την αποφασιστική συμβολή του ΚΚΕ, το ΕΑΜ. Λίγους μήνες αργότερα στις 16 Φεβρουαρίου 1942, ιδρύεται ο Ε.Λ.Α.Σ , το στρατιωτικό τμήμα του ΕΑΜ.
Οι απαρχές του εμφύλιου
Το ΚΚΕ πριν την έναρξη του Παγκόσμιου Πολέμου ήταν ένα μειοψηφικό κόμμα. Όμως το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ πολύ γρήγορα μαζικοποιήθηκαν και εξελίχθηκαν στις μεγαλύτερες μαζικές αντιστασιακές οργανώσεις. Οι αντίπαλοι του ΕΑΜ αποδίδουν αυτή την τεράστια οργανωτική επιτυχία αποκλειστικά στην τρομοκρατία και την βίαιη εξάρθρωση αντίπαλων ιδεολογικά αντιστασιακών οργανώσεων. Είναι όμως η μισή αλήθεια.
Το πιο ριζοσπαστικό και δυναμικό τμήμα του δημοκρατικού κόσμου πιστό στην πατριωτική παράδοση της παράταξης και σφόδρα αντι-βασιλικό, στερημένο από την φυσική του ηγεσία (ο Ελευθέριος Βενιζέλος και Αλέξανδρος Παπαναστασίου έχουν πεθάνει το 1936 και ο Νικόλαος Πλαστήρας βρίσκεται πολιτικός εξόριστος στην Γαλλία) χειραγωγείται εύκολα από τον προπαγανδιστικό μηχανισμό του ΚΚΕ και εντάσσεται στο ΕΑΜ. Τα συνθήματα υπέρ της συμμαχικής νίκης της απελευθέρωσης της πατρίδας και της επίλυσης του πολιτειακού με δημοψήφισμα πείθουν εκτός από τους ριζοσπάστες φιλελεύθερους και ένα μεγάλο τμήμα της νεολαίας να ενταχθεί στο ΕΑΜ. Το ιδεαλιστικό κλίμα της εποχής που έχει επηρεασθεί από τα κηρύγματα της Οκτωβριανής επανάστασης οδηγεί στην ΕΠΟΝ και στο ΚΚΕ ακόμα και γόνους επιφανών αστικών οικογενειών όπως την διακεκριμένη γλύπτρια Ναταλία Μελά εγγονή του μακεδονομάχου Παύλου Μελά και του συνιδρυτή της Εθνικής Τράπεζας Ιωάννη Πεσματζόγλου.
Οι δυναμικοί πρωταγωνιστές του επερχόμενου εμφύλιου πολέμου, η άκρα δεξιά και η κομμουνιστική αριστερά έχουν πάρει θέσεις. Τα τραγικά γεγονότα που θα ακολουθήσουν περιγράφονται στο συνέδριο του Λιβάνου (17-20 Μαιου 1944) με εξαιρετική γλαφυρότητα και δραματική διορατικότητα από τον τότε πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου.
· “Κόλασις είναι σήμερον η κατάστασις της πατρίδας μας. Σφάζουν οι Γερμανοί, σφάζουν τα τάγματα ασφαλείας, σφάζουν και οι αντάρται. Σφάζουν και καίουν. Τι θα απομείνει από την άτυχη αυτή χώρα;”
Στάχτη, ανείπωτος ανθρώπινος πόνος και δυστυχία, έρεβος.
Το πολιτικό κενό
Αρκεί και μόνο αυτή η περιληπτική ιστορική αναφορά για να αναδειχθεί η ιστορική αλήθεια που σιγά-σιγά αποδέχονται και οι σύγχρονοι Έλληνες Ιστορικοί. Η απουσία της δημοκρατικής παράταξης από την διαχείριση των μεγάλων εθνικών προκλήσεων εκείνης της περιόδου είναι μία από τις κύριες αιτίες των τραγικών γεγονότων της κατοχής και του εμφυλίου. Πιστεύει ακόμα και ο πιο αδαής ότι ο Ε. Βενιζέλος θα έπεφτε στην παγίδα του εμφυλίου που έστηναν τόσο αριστοτεχνικά οι Βρετανοί για να εξοντώσουν το ΚΚΕ; Μάλλον ΟΧΙ. Ο ηγέτης των φιλελευθέρων έχοντας διαβλέψει την προϊούσα παρακμή της Βρετανικής αυτοκρατορίας επισκέπτεται για επτά μήνες τις ΗΠΑ το φθινόπωρο-χειμώνα 1921-1922 όπου εν μέσω παρασκηνιακών διπλωματικών επαφών και οικονομικών διαπραγματεύσεων χαράσσει την στρατηγική της επόμενης ημέρας. Λίγους μήνες πριν πεθάνει, αυτός ο φανατικός αντικομμουνιστής δεν καταγγέλλει την συμφωνία που συνάπτει ο διάδοχος του στην ηγεσία των Φιλελευθέρων, ο Θεμιστοκλής Σοφούλης με το ΚΚΕ (Συμφωνία Σοφούλη-Σκλάβαινα). Διαισθάνεται την δυναμική που θα αναπτύξει η ΕΣΣΔ στο παγκόσμιο γίγνεσθαι και παραμερίζει εξαναγκαστικά τις ιδεολογικές του αντιστάσεις.
Σήμερα ο κόσμος αλλάζει και πάλι. Η αντιπαράθεση των μεγάλων δυνάμεων έχει και πάλι απο-ιδεολογικοποιηθεί και επιστρέφει στα παλαιά πρότυπα. Με προμετωπίδα τον εθνικισμό και πρόφαση τα εθνικά δίκαια, ξεσπούν περιφερειακοί πόλεμοι στους οποίους εμπλέκονται ολοένα και περισσότερο οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ, η Ε.Ε, η Ρωσία και η Κίνα. Είναι φανερό ότι οι οικονομικοί ανταγωνισμοί των κυρίαρχων τάξεων δεν μπορούν πλέον να διευθετηθούν με ειρηνικά μέσα.
Ποια θα πρέπει να είναι η στάση της χώρας; Η κυβέρνηση του Κ. Μητσοτάκη απλά παρακολουθεί τα γεγονότα, αλλά μοιάζει να μην διαθέτει όραμα για την μελλοντική θέση της χώρας και να μην έχει εθνικούς στόχους και εθνική στρατηγική. Εν όψει εκλογών και για να ικανοποιήσει τους ακραίους συντηρητικούς οπαδούς της επιστρατεύει κατ’ επάγγελμα πατριώτες και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες.
Το πραγματικό πρόβλημα
Η ακροδεξιά αντιπολίτευση προτάσσει σαν απάντηση στις σύγχρονες προκλήσεις τον αλυτρωτικό πατριωτισμό. Οι ιδεολογικοί απόγονοι των υπαιτίων της κυπριακής τραγωδίας, των ιδρυτών των ταγμάτων ασφαλείας, αυτών που βαρύνονται με τις ευθύνες της μικρασιατικής καταστροφής, που παρέδωσαν αμαχητί το Οχυρό Ρούπελ και άφησαν τους Βούλγαρους ανενόχλητους να ξεχυθούν και να σφάξουν στην Ανατολική Μακεδονία, που αποσιώπησαν τις σφαγές του Δοξάτου, μιλούν σήμερα για πατριωτισμό και χαμένες πατρίδες. Ύβρις στην Ιστορία και την Εθνική συλλογική μνήμη.
Όμως το εθνικό πρόβλημα δεν είναι η στάση της σημερινής κυβέρνησης, ούτε οι εθνικιστικοί αλαλαγμοί των διαφόρων κοινοβουλευτικών εκφράσεων της ακροδεξιάς.
Το μεγάλο, το πραγματικό πρόβλημα της χώρας είναι η σύγχρονη ηγεσία της δημοκρατικής παράταξης, που αρνείται τον μεγάλο ρόλο που δικαιωματικά έχει κληρονομήσει από την Ιστορία, που έχει υποβαθμίσει την έννοια του πατριωτισμού, που δεν αρθρώνει οραματικό πατριωτικό λόγο, που δεν οραματίζεται και δεν επικοινωνεί στους Έλληνες την Νέα Μεγάλη Ιδέα, αυτή που θα συνεγείρει τον Ελληνισμό στην επίτευξη του στόχου που δεν μπορεί να είναι άλλος από την ανάδειξη της χώρας σε κυρίαρχη πολιτική, οικονομική και πολιτιστική δύναμη της Νότιο-Ανατολικής Μεσογείου.
Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή στην πρόσφατη ιστορία του τόπου, είναι εθνικά απαραίτητη η δημοκρατική πατριωτική πολιτική δράση.